Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Monumenten in Nederland. Fryslân (2000)

Informatie terzijde

Titelpagina van Monumenten in Nederland. Fryslân
Afbeelding van Monumenten in Nederland. FryslânToon afbeelding van titelpagina van Monumenten in Nederland. Fryslân

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (20.76 MB)

Scans (72.38 MB)

XML (1.72 MB)

tekstbestand






Genre

non-fictie

Subgenre

non-fictie/naslagwerken (alg.)
non-fictie/architectuur


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Monumenten in Nederland. Fryslân

(2000)–Sabine Broekhoven, Saskia van Ginkel-Meester, Chris Kolman, Yme Kuiper, Ronald Stenvert–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Friesland


Vorige Volgende

Nes
(gemeente Ameland)

Hoofdplaats van het eiland Ameland, ontstaan in de middeleeuwen. Van dit uitgestrekte esdorp dateert de karakteristieke open bebouwing grotendeels uit de 17de en 18de eeuw. De aan de oostzijde van het dorp gelegen middeleeuwse kerk stortte in 1731 in en werd westelijker herbouwd. Tussen 1771 en 1845 bouwde men geen nieuwe huizen, maar werden er wel diverse afgebroken. In 1852-'53 ontstond aan zee een eerste badinrichting. In 1860 werd deze gesloten. In 1902 deed men een nieuwe en meer succesvolle poging badgasten te trekken. De verharding van de Strandweg in de jaren twintig van de 20ste eeuw bevorderde de bouw van recreatiewoningen in het duingebied tussen Nes en Buren. Na de Tweede Wereldoorlog is Nes vooral aan de zuidzijde enigszins uitgebreid. Nes is een beschermd dorpsgezicht.

De klokkentoren (Torenstraat 2) is een vrijstaande zadeldaktoren van drie geledingen, gebouwd in 1664 in opdracht van Watse Frans van Cammingha en Rixt van Donia. In 1732 kwam in opdracht van stadhouder Willem Carel Hendrik Friso (de latere Willem IV) een verhoging met een geleding en zadeldak tot stand. Het jaartalcartouche boven de ingang hoort bij een verbouwing in 1890.

De Herv. kerk (Kerkplein 1) is een

[pagina 236]
[p. 236]


illustratie
Nes, R.K. St.-Clemenskerk


sobere zaalkerk uit 1824, gebouwd op de fundamenten van een voorganger uit 1734, die een - verderop gelegen - middeleeuwse kerk verving. Het portaal is waarschijnlijk bij een verbouwing van 1913 toegevoegd. Tot de inventaris behoren een eenvoudige preekstoel (18de eeuw) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (front 1868, instrument 1888).

De R.K. St.-Clemenskerk (Kardinaal De Jongweg 33) is een eenbeukige neogotische kerk uit 1878-'79 met smaller driezijdig gesloten koor en een dakruiter. In het ontwerp van P.J.H. Cuypers zijn inheemse en Scandinavische invloeden verwerkt, zoals te zien is aan het houten voorschot van de voorgevel en de gekoppelde lancetvensters. In 1962 voegde men het transept en een dag- en doopkapel toe. De kerk is in 1987-'88 gerestaureerd. Inwendig heeft het schip een houten en het koor een stenen gewelf. De kerk bevat een door atelier Cuypers & Stoltzenberg vervaardigd hoofdaltaar (1885). De gebrandschilderde vensters dateren uit 1897, de door J. Ydema, J. Metz en W. Edes op de triomfboog aangebrachte schilderingen uit 1940.

Op het kerkhof bevinden zich onder meer een baarhuisje (circa 1890), een gietijzeren kruisigingbeeld en enkele graven van pastoors, waaronder dat van O.A. Scholten († 1911).

De Doopsgez. kerk (Vermaningspad 1) is een midden-19de-eeuwse, sobere zaalkerk met aangebouwde pastorie.

Het voorm. raadhuis (Rixt van Doniaweg 2), een bijna vierkant eenlaagspand met neoclassicistische details, kwam in 1900 tot stand ter plaatse van een voorganger uit 1837.

Het voorm. waterstaatsgebouw (Reeweg 23) is een sober neoclassicistisch pand uit 1877.

Scholen. De voorm. openbare lagere school (Rixt van Doniaweg 16) is in 1880 gebouwd als een drieklassige gangschool met neoclassicistische details. Uit circa 1935 dateert de R.K. lagere school (Kardinaal De Jongweg 29). De met riet gedekte Burgemeester Waldaschool (Ballumerweg 24) kwam in 1951 gereed; bij het toegangspad staan twee walviskaken.

Het brandspuithuisje (Kardinaal De Jongweg ong.) is een eenvoudig gebouwtje uit circa 1890.

Woonhuizen. Veel woonhuizen zijn van het voor Ameland karakteristieke

illustratie
Nes, Woonhuis Rixt van Doniaweg 8




illustratie
Nes, Woonhuis Van der Stratenweg 1


type commandeurshuizen. Deze diepe eenlaagspanden hebben een zadeldak tussen puntgevels, voorzien van vlechtingen en twee lijsten - vaak een tandlijst en daarboven een bloklijst. In het geval van een enkele lijst, zoals bij Torenstraat 12, zou het niet om een woning van een commandeur, maar om een stuurmanswoning gaan. Binnen is de schouw tegen de voorgevel geplaatst, wat leidt tot een asymmetrische plaatsing van het zoldervenster. Boven dat venster zit een hijshaak. Aan de andere zijde van het schoorsteenkanaal bevindt zich op die hoogte soms een kleine lichtopening. Enkele huizen hebben inwendig (restanten van) tegeltableaus en bedstedenwanden. Het oudste huis, Rixt van Doniaweg 8 uit 1625 (gerestaureerd in 1926), is door zijn maniëristische in- en uitgezwenkt topgevel met vlakke pinakels en fries met siermetselwerk, verwant aan de in die tijd in Noord-Holland gebouwde huizen. Het huis Vermaningspad 4 is een goed voorbeeld van een dubbel huis waarin oorspronkelijk de bedsteden tegen de scheidingsmuur waren geplaatst. Om een brede gang mogelijk te maken, heeft het pand aan één kant een lager doorlopend dak, de ‘lege weech’ (laagwand). Andere dubbele huizen zijn Van der Stratenweg 1 en 2 (1699); het laatstgenoemde huis werd door een verdubbeling in 1771 een ‘langhuis’ (Kerkplein 3). Goede 17de-eeuwse voorbeelden zijn: Burg. Waldastraat 14 (1671), Burg. Waldastraat 13 (1679), Kardinaal de Jongweg 3 (1680), Van der Straten-
[pagina 237]
[p. 237]

weg 9 (1682), Vermaningspad 6 (1684) en Kardinaal de Jongweg 19 (1691). Met een laagwand uitgevoerde 18de-eeuwse voorbeelden zijn: Burg. Waldastraat 12 (1719), 24 (1751) en Rixt van Doniaweg 13 (1722). Het huis Kerkstraat 3 (1702) is het jongste voorbeeld met tand- en bloklijsten in de puntgevel; later werden twee geprofileerde bakstenen lijsten toegepast, zoals bij: Rixt van Doniaweg 5 (1731), 3 (1741), Burg. Waldastraat 3 (1731), J. Hofkerweg 2 (1733), Van der Stratenweg 12 (1741; later gepleisterd), Van der Stratenweg 3 en 10 (beide 1747). Het laatste gedateerde voorbeeld is Kerkstraat 1 uit 1796. Enkele huizen zijn tot dwarsdeelboerderij verbouwd, waaronder Kardinaal de Jongweg 6 (1771) en Rixt van Doniaweg 15 (1788); de laatste heeft een dakvormige beeïndiging van de dwarsdeeldeuren (‘schúntsje’).

Recreatiewoningen. In de duinen ten noorden van Nes staan enkele vermeldenswaardige vooroorlogse zomerwoningen. De in 1925 gebouwde woning Riposo (Strandweg 40) heeft een paraboolvormig dak. Rond die tijd gebouwd zijn ook Strandweg 37 en Ons Domein (Kievitsweg 12). Forser van vorm en uitgevoerd met expressionistische details is Canidunum (Duinweg 15), waarschijnlijk opgetrokken naar plannen van T. Venstra voor dr. H.J. Leopold. Vergelijkbaar van omvang zijn de woningen Visschershut (Duinweg 17) en Fosta Huis (Duinweg 19). Rond 1930 gebouwde, meer bescheiden woningen met rieten daken zijn: De Vijfhoek (Kievitsweg 46), Steenuiltje (Zwarteweg 18), De Molshoop (Zwarteweg 19) en Terra Amoena (Zwarteweg 20). Een laat voorbeeld van dit type is Somero (Zwarteweg 5) uit 1944.

Horeca. Uit 1899 dateert het pension ‘Konditorei’ (Van Heeckerenstraat 1). De herberg ‘Van Heeckerenshuys’ (Van Heeckerenstraat 11) is een eenlaagspand uit circa 1910.

Windmolen ‘De Phoenix’ (bij Molenweg 10) is een met riet gedekte achtkantige grondzeiler op veldmuren. De korenmolen werd in 1880 voor J.P. Boelens gebouwd door molenmaker Van

illustratie
Nes, Recreatiewoning Visschershut


der Meer, ter plaatse van een afgebrande voorganger uit 1834. De molen is in 1981-'82 gerestaureerd.

Begraafplaatsen. De Alg. begraafplaats (Bramerduinenpad ong.) was oorspronkelijk het kerkhof van de in 1752 gesloopte middeleeuwse kerk. Interessante, ranke grafstenen zijn onder meer die voor Pieter Jacobs Schots († 1797) en Grietke Leenderts († 1808). Sober is de grafsteen voor burgemeester D.W.C. baron van Heeckeren († 1888). Een afbeelding met schepen heeft de steen voor D. de Vries († 1919). De midden 19de eeuw gestichte oude R.K. begraafplaats (Schoolstraat ong.) bevat diverse ranke grafstenen, waaronder die voor F.C. Molenaar († 1890), gemaakt door G. Jager.

Buren (Bueren). Deze buurtschap ten oosten van Nes is - later dan de andere Amelander dorpen - ontstaan in de late middeleeuwen rondom een brink. Het dorp heeft enkele interessante boerderijen. Met een dwarsdeel uitgevoerd zijn de 19de-eeuwse boerderijen Strandweg 33 (circa 1890), Strandweg 36 en Meester Oudweg 1 (1899). Een combinatie van een boerderij met schuur en dwarsdeel en een stelpboerderij is T. Boelensweg 1 (circa 1935).


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken