Monumenten in Nederland. Drenthe

Annerveensche-Kanaal
(gemeente Aa en Hunze)

Langgerekt kanaaldorp, ontstaan in de 18de eeuw. In 1764 begon de Annerveensche Heeren Compagnie de vervening van het gebied, met de landmeter Lambartus Grevijlink als initiator. In 1768 werd met de stad Groningen een overeenkomst gesloten voor de afvoer

[p. 65]

Annerveenschekanaal, Herv. kerk

van de turf via een aansluiting op het Kieldiep. Evenwijdig aan de provinciegrens met Groningen groef men in 1771-'75 het Grevelinkskanaal. Het veenkoloniale dorp, oorspronkelijk Nieuw-Annerveen genoemd, gaat aan de zuidzijde over in de bebouwing langs het Eexterveensche kanaal richting Bareveld. Rond 1850 is men gestopt met de vervening. Het beschermde Annerveenschekanaal is een van de weinige niet gedempte Drentse veenkanalen.

De Herv. kerk (Greveling 117) is een dwars geplaatste zaalkerk met een aangebouwde pastorie (Greveling 119) en een toren van twee geledingen met ingesnoerde spits. De sober neoclassicistische zaalkerk met rondboogvensters werd in 1835 gebouwd door de plaatselijke timmerman Kliphuis. Vooral vanwege de aangebouwde pastorie vertoont de kerk enige overeenkomst met de nabijgelegen kerk van Kielwindeweer. De toren verrees in 1860 vóór de oorspronkelijke ingang. In de toren hangt een klok uit 1949. De in 1982-'83 gerestaureerde kerk bevat een preekstoel en banken uit de bouwtijd en een orgel uit 1916.

De openbare lagere school (Greveling 137) is een goed gedetailleerde tweeklassige gangschool met ingangsportaal, gebouwd rond 1955.

Huis Grevelink (Ellentshoek 2) is een sober maar statig tweelaags pand met souterrain, gebouwd in 1785 - naar verluidt in zeventien dagen - voor de landmeter

Annerveenschekanaal, Huis Grevelink met rolpaal

en vervener Lambartus Grevijlink. Rond 1990 is het gebouw aan de achterzijde uitgebreid.

Woonhuizen. Het rijk uitgevoerde, wit gepleisterde huis Greveling 195 werd in 1878 gebouwd en is in 1991 gerestaureerd. Het pand vertoont zowel eclectische details als vroege chaletstijlvormen. Het huis Greveling 24 (1910) heeft neorenaissance-details en een ingangsportiek. Late jugendstil-details bezit het gepleisterde woonhuis Greveling 18 (circa 1915). Het woonen winkelpand Greveling 111 (circa 1925) vertoont traditionalistische elementen.

Boerderijen. Voorbeelden van vroege krimpenboerderijen zijn Greveling 46 (circa 1800) en Greveling 36 (circa 1830). Beide hebben een - later nogal verbouwd - woongedeelte met versmald middendeel, voorzien van puntgevel en (oorspronkelijk) twee series zaadzoldervensters. Een latere variant is Greveling 16 (circa 1905) met wolfdak, gepleisterde voorgevel en eclectische details. Voorbeelden uit de periode 1910-'15 zijn: Greveling 15, 34 en 40.

De rolpaal (bij Greveling 1) aan het jaagpad van de trekvaart op de hoek van het Grevelinkskanaal en het Kieldiep dateert uit het eind van de 19de eeuw.

Bruggen. Interessante bruggen over het Annerveensche kanaal zijn de uit 1922 daterende ijzeren befbrug (Greveling ong.) nabij de kop van het kanaal en de getuide draaibrug (bij Grevelingen 42) uit 1930. Bij de laatste wordt het brugdek gedragen door spankabels die samenkomen bij een ijzeren pyloon op het draaipunt van de brug. De bijbehorende brugwachterswoning (Greveling 42) in zakelijk-expressionistische vormen dateert ook uit 1930. Ouder is de noordelijker gelegen brugwachterswoning Eppinge 2 (circa 1880). Deze heeft een terugliggende portiek met op de hoek een gietijzeren zuil onder een vooruitstekende gevelpunt.

De Alg. begraafplaats (Molenwijk ong.) werd in 1856 gesticht voor de inwoners voor Annerveen en Annerveenschekanaal. Interessante graftekens zijn een opvallend forse grafkelder met achtkantige pyloon (circa 1910) en een door R.J. de Wijs vervaardigde stele voor R. Kammer († 1926).

Spijkerboor-Annerveen. Van deze gehuchten ten westen van Annerveenschekanaal is Spijkerboor tot ontwikkeling gekomen bij een 18de-eeuwse sluis in de Hunze. De al in 1457 genoemde randveennederzetting Annerveen is ontstaan op een langgerekte zandopduiking evenwijdig aan de Hunze en bestaat uit Oud-Annerveen (noord) en Nieuw-Annerveen (zuid). De forse hallenhuisboerderij Hunzeweg 30 heeft een voorhuis met puntgevel en zaadzoldervensters en een structuur die doet denken aan de Groningse boerderijen. De volgens de jaartalankers in 1810 gebouwde boerderij is in de tweede helft van de 19de eeuw uitgebreid. Uit circa

[p. 66]

Spijkerboor-Annerveen, Boerderij Hunzeweg 30

1880 dateert de forse herberg ‘Café 't Keerpunt’ (Oostermoer 1) in sobere neoclassicistische vormen. Vermeldenswaardige woonhuizen zijn: Veenweg 1 (circa 1880), met eclectische elementen, en Molenwijk 4 (circa 1910), met neorenaissance-details en een ingangsportiek. Het trafohuisje (bij Molenwijk 13) is rond 1930 gebouwd met een zadeldak op sierkorbelen.