Bybel der natuure of historie der insecten. Deel 1

[p. 97]

Historia naturalis Cochleae Opercularis, iconibus accuratissimis illustrata.
Introductio.

Quamvis inter impura Animantia, quibus vesci vetitum erat, apud Judaeos relatus sit Limax: haud tamen omnem penitus usum ejus rejecerunt. Regius enim Psalmistes morale dogma inde mutuatus optat, ut impii, colliquescentis instar Limacis, interire cogantur. Quare, ut immundum sit & mucosum Animalculum Limax, haud minus tamen ab illis considerari meretur, qui Opera Domini investigare adlaborant.

Multae etiam Gentium Christo addictarum Limacibus vel inter bellaria mensae secundae vescuntur: quamvis tamen omnes Limacum species huic non adhibeantur usui. Sola enim Cochlea valvata, Alie-Kruyk vocata, quae in mari aut aquis degit, cocta prius & probe sale condita, nostra in Patria, comeditur, nec fere sapidum quidpiam habet, praeter hepar; cum musculi ejus tenaciores sint.

Aliae Nationes, uti Itali, Teutones, & Galli, Cochlea vinearum hunc in finem utuntur, illo praesertim tempore, quo ea post mensium aliquot inediam a sordibus suis semet repurgavit. Tum enim in domunculae ejus orificio operculum, tanquam ex gypso, concrescit, quod terram, aliasque quasvis illapsuras quisquilias arcet: siquidem id genus Cochlearum ultra septimestre spatium, ab autumnali nimirum usque ad vernum tempus, sine ullo prorsus motu jaceant omni victu abstinentes.

Cochlearum domunculae, sanguis, atque opercula, suos quoque in arte Medica usus praestant. Inter opercula autem praeprimis heic memoranda est Blatta, sive operculum Muricis vel Cochleae purpuriferae, quod cum Byzantio, oppido quodam Africae, in qua olim purpurariae officinae vigebant, ad nos deferri soleat, inde Blattae Byzantinae nomen obtinuit. Attamen hodie quaecunque Cochlearum opercula indiscriminatim hoc nomine insigniuntur; quamvis tantae dentur haec inter opercula & totuplices differentiae, ut integer de iis tractatus, suo sane usu non cariturus, conscribi posset.

Mihi propositum nunc est, de Cochlea Vinearum, sive Operculari dicta, agere, ejusque

Verhandeling van de Wyngaart-slak, door keurlyke afbeeldingen opgeheldert.
Inleyding.

HOewel de Slak onder de onreyne Dieren by de Joden gestelt is, die men niet en vermoght te eeten: eghter soo is haar gebruyk niet t'enemaal by hun verworpen geweest. Want de Koninklyke Sanger, daar een zedelyke leering uitnemende, wenscht, ‘Dat de godtlosen, als een smeltende Slak moeten heene gaan.’ Soo dat, hoewel de Slak een onreyn, ende slymerigh, dierken is, evenwel laat het niet naa aanmerkelyk te weesen, voor die de werken des Heeren ondersoeken.

Vele Volkeren onder de Christenen eten selfs de Slakken voor een delicaat nagereght: Hoewel dat alle soorten van Slakken daar niet toe gebruykt worden. Want het is alleen de Alie-Kruyk, 't geen een zee of waterslaxken is, het welk men in ons Vaderlant daar toe gebruykt, naa dat het gekookt en welgesouten is. Synde het voornaamste gedeelte, dat daar smakelyk in is, niet anders als de lever, want de spieren syn taey.

Andere Volkeren, als Italianen, Hoogduytschen, en Franschen, die gebruyken daar toe de Wyngaart-Slak, en dat voornamelyk op die tyt, wanneer hy sigh gesuyvert heest van syne onreynigheeden, hebbende eenige maanden langh uytgevast. Op welken tyt in de mont, of opening van het hoornken, een deksel als van plaaster groeit, dat haar voor alle invallende aarde en andere onreynigheid bewaart. Door dien sy over de zeven maanden, als van het najaar tot het voorjaar, t'enemaal sonder eenige bewegingh stil leggen, en van eten ophouden.

In de Medicynen hebben de huyskens der Slakken mede haar gebruik, als ook de Slak, syn bloet en deksel selve. Onder welke deksels besonderlyk de Blattä is, of het deksel van de Purper-Slak. En alsoo deselve van Byzantien een oort uyt Africa, daar men veel purper wel eer verfde, pleegen gevoert te worden, soo hebben die de naam van Byzantynsche Blattas verkreegen. Maar tegenswoordig noemt men in de winkels alle deksels van Slakken sonder onderscheyt met die naam. En dat niet tegenstaande, dat het verschil ende onderscheyt in dese deksels zoo groot ende menigvuldig is, dat men daar een gansch tractaat van sou kunnen beschryven, het geen syn nuttigheid sou hebben.

Myn voorneemen tegenswoordigh is, om van de Wyngaart Slak te handelen, en syn aart en voortte-

[p. 98]

& indolem & propagationis modum describere: id quod Anatome accuratissima exsequar. Hujus enim ope inter alia demonstrabo, quod Cerebrum & Medulla spinalis suis heic gaudeant musculis; & quanam ratione vile isthoc Animalculum, miraculo omnium miraculorum maximo, non solum distinctissime cognoscendos & vel palpandos gerat oculos; verum & quomodo id in uno eodemque corpore simul & mas & foemina sit: ut adeo illud aeque, ac alia omnia Animantia, per generationem ex ovo prognascatur. Patebit hinc, quam fabulosum sit, quod ajunt: Limaces ex limo nascuntur. Quod enim Limaces ex limo & muco oriantur, mera sane sunt illorum somnia, qui totam aetatem legendis libris terunt, atque propterea admiranda DEI Opera contemplari praetermittunt.

Porro hinc quoque elucescet, quod Animalculum hoc ad priorem ex quatuor naturalibus mutationum Ordinibus speciem, in qua Insecta, absque alio intercedente medio, mox ex ovo prodeunt, referri debeat: quemadmodum in generali Insectorum historia accurate descripsi.

Hanc itaque unicam Limacum speciem, quos Brabantiae & Flandriae incolae idiomate Hispanico Caracol appellant, hoc nunc loco describam. Fieri enim nulla ratione potest, ut singulas quasvis Cochlearum, Concharum, Conchyliorum, Turbinum, & universim omnium hujusce generis Animantium, quae vel intra testas, vel nuda degunt, species pertractemus: licet eae omnes huc pertincant. Id enim suscepturo necessum foret, totam in unum cogere Naturam, omnesque regiones, maria & aquas suis incolis spoliare.

Verum suo tamen loco interseram, quae in quibusdam aliis Cochlearum speciebus obiter vidi atque observavi: cujusmodi est Limax domesticus, cui lapillus sterni loco est; tum & Cochlea vulgaris, circa vias reperiunda, quae, aeque ac prior, nuda est. De Cochlea hortensi itidem nonnulla tradam; tum de Cochlea aquarum dulcium; de Cancello vel Cochlea marina; de Pinna, aliisque quibusdam Cochlearum specie bus, quas videre atque tractare mihi contigit: sunt inter eas nonnullae, quae in arboribus vivunt; aliae autem admodum rarae, quibus perversam Natura spiram donavit.

ling te beschryven, dat ik door een seer naukeurige Anatomie doen sal. Waar in ik onder anderen sal betoonen, dat de Hersenen ende het Ruggemerg haare musculen gegeven syn, en dan hoe dat dit geringe Dierke, tot een wonder aller wonderen, niet alleen seer aanmerkelyke ende tastbare oogen heest; maar ook hoe het Mannelyk ende Vrouwelyk te samen in een en het selve lichaam is. Soo dat hy door voortteling even als andere dieren, meede uyt een ey voortkomt. Waar uyt men sien sal, hoe fabuleus is het seggen, dat Slakken uit slym geboren werden. Want dit voorgeeven, dat de Slakken uyt slik en slym souden groeyen, syn niet als dromen, van die al haar tyt in de boeken verslyten, en daar door de verwonderlyke werken Gods verwarelosen te beschouwen.

Waar uyt dan vorder kennelyk sal worden, dat dit dierke onder de eerste soort van de vier natuurlyke orderen der verandering, waar in de Bloedelose dierkens onmiddelyk uyt een ey komen, moet gestelt worden. Gelyk ik dat selve omstandelyk heb beschreeven in myn algemeene historie deser Dieren.

Dese eene soort van Slakken, dewelke de Brabanders en Vlamingen, met de Spaansche naam van Caracol noemen, sal ik dan alleen hier beschryven. Want om dat van alle de soorten der Slakken, Schulpen, Hoornkens, Wervels, en al wat in schalen en buyten schalen woont, te doen; is t'enemaal ommogelyk: Hoewel sy alle hier toe behooren. En als dan soo sou men de gansche natuur moeten by een halen, en alle landen, zeen, en wateren, van hunne inwoonderen beroven, om dat te doen.

Evenwel sal ik op zyn plaats hier by voegen, wat ik ter loops van eenige andere soorten van Slakken gesien en ondervonden heb, als van de Huysslak, die een steenken tot zyn borstbeen heeft: En ook van de gemeene slak, die men by de weegen vint, dat alle naakte Slakken syn. Van gelyken, sal ik iets seggen van te Tuynslak; van de Revierslak; van de Krab- en Zeeslak: van de Vinne, en van eenige andere soorten van Slakken, die ik gesien ende gehandelt heb: en waar van eenige soorten op de bomen leeven, en andere, die seer raar syn, welken een verkeerde dray van de natuur gegeven is.