Ridder fan Snits. Diel 1: Rom

[p. 32]

4 De bycht

De Noarderpoarte stie as in stiennen wachter mei ien muorre yn it wetter en leunde, skean sakke troch de weakens fan de grûn en de trillings fan hoeven en tsjillen op 'e brêge, justjes foaroer. De naald fan it sealtek kaam amper tsien foet út boppe de palissade op it bolwurk. De trochgong yn de poarte wie krekt breed genôch foar in boerekarre. Twa hynders nêstinoar koene der net troch, de dieren soene mei de flanken tsjin de stiennen skave. Tsjin it silhûet fan de stêd wie de poarte mar smel en leech, in snotbongel ferlike mei de folwoeksen tsjerkedakken, tuorren en stinzen.

Fan de poarte ôf rûn by it wetter lâns in lege wâl mei in palissade, dy't útkaam by de Easterpoarte. De heit fan Bocke Doedinga hie yn de jierren fjirtich in begjin meitsje litten mei wâlen om de stêd hihne te lizzen, mar fanwegen de pest en jildkrapte wie it dêrby bleaun. Wie it net sa dat de grutste fijân yn dy tiid, de swarte dea, sels oer de heechste wâlen hinne de stêd ynkomme koe? Bocke Doedinga sels woe letter neat witte fan it opheegjen fan de besteande wâl en it trochlûken dêrfan om súd en west. Want, sa wie syn sizzen, boargers en boeren soene mear bliede troch de hege lêsten as troch it swurd fan de fijân.

Fan de Noarderpoarte rûn de dyk stadichoan omheech nei de terp, it middelpunt fan de stêd, dêr't de tsjerke mei de trije tuorren boppe de oare bebouwing útriisde. Lytse houten wenten follen de romte tusken de poarte en it Nauwe Noard, dat mei in flauwe bocht útkaam yn de bredere Merkstrjitte. In smeller paad fierde fierder om de tsjerke hinne nei de yngong oan de westkant.

Oan wjerskanten fan it Nauwe Noard en de Merkstrjitte stiene de rommere huzen fan de ambachts- en winkellju. Yn de houten foargevels sieten grutte finsters, dat der foel foldwaande deiljocht yn de wurkpleats om it ambacht sekuer út te oefenjen. De produkten wiene útstald op brede finsterbanken en dellitten finster-

[p. 33]

lûken, by reinich waar beskerme troch de luif dêrboppe.

Oan de súdkant fan de Merkstrjitte, skean foar de steatlike stins fan Aylof de Gruyter oer, ferhannelen keaplju en boeren op tiisdei har produkten. Dêr hongen oan de luif grutte skealjen, dêr't se tsiis, bûter en sâlt op woegen.

De Merkstrjitte kaam oan de eastkant út yn de Luifstege, sa neamd fanwegen de luiven oan wjerskanten, dy't it strjitsje, op in smelle streek nei, alhiel oerdieken. Oan de ein fan de Luifstege begûn it Kante Plein, dêr't de westlike side fan Rodenboarch oan lei. De noardlike muorre fan de stins rûn de Boarchstrjitte bylâns, neamd nei de mânske boarch sels.

Rienk Bockema wie wer ûnder de blauwe himel, mar hy besefte amper dat er frij wie om te gean en stean wêr't er woe. Ut 'e gewoante wei, as kaam er by broer Martinus út 'e les, rûn er oer it paad tusken it Johanniter kleaster en de Noarderpoarte.

It moast fierop yn de middei wêze, want de sinne wie al lang oer it heechste punt hinne. Hied er dan sawat de hiele dei yn it kleaster west? Net yn de kapel of de bibleteek, want doe't er de eagen wer iepen die, lei er op 'e striesek yn syn sliepsel. Nêst de brits siet broer Martinus, dy't him freonlik taknikte. Hy moast fertelle hoe't it mei him gong, sei de muonts, en oft er wol wist wat der krekt foarfallen wie. Mar der kaam him gjin wurd oer de lippen. Martinus naam in fochtige doek fan syn foarholle en frege oft er ek pine hie. Doe earst fernaam er dat it him boppe de eagen bonkte en skrynde. Tagelyk kamen de bylden werom: it blauwe kleed fan Marije en de iepen hannen foar de skurte. Se noegen him út om op te bychtsjen wat er yn syn wyldens misdien hie. Mar de wurden bestjurren him op 'e tonge, doe't er har gesicht seach, mei deselde grutte eagen en folle lippen as syn slachtoffer. En dêr, by de grêven fan syn foarâlden, hiene de mem fan Kristus en it famke fan Goaiïngasweagen him straft mei it swarte flues foar de eagen en de swiere slach op 'e foarholle.

[p. 34]

Hy moast wer weisûze wêze, want broer Martinus kaam troch de doar mei de doek yn de iene hân en in kom yn de oare. Hy hie túnkrûden sean, sei er, foar de pineholle. Nei't Rienk derfan dronken hie, sakke de pine stadichoan ôf en kaam er al gau fan de striesek. Broer Martinus hie nochris besocht om efter it mystearje by it Marijebyld te kommen, mar hy liet neat los, begriep it sels net iens. Op 't lêst woe de muonts him persoanlik nei Rodenboarch begeliede fanwegen de wûnderlike dingen dy't yn it kleaster foarfallen wiene. En doe't er him dêr út alle macht tsjin fersette, moast er tasizze dat er it kleaster net min meitsje soe mei te fertellen dat er mishannele wie.

Rienk wifele foar de brêge. Efter de poarte riisde de stêd op mei de tsjerken, tuorren en stinzen, heger en machtiger as foarhinne. Kaam it om't er himsels lyts en machtleas fielde? Wie dit de straf dy't er ûndergean moast? Hiene se him dan dochs lyts krigen, dêr yn it kleaster? Mar wa dan? Marije wie in byld en it famke fan Goaiïngasweagen wie dea. In byld? Broer Martinus hie him leard dat de mem fan Kristus soms op ierde kaam om te treasten wa't yn need siet. Mar hy wie net treaste, syn eangst wie allinnich mar grutter wurden. It moast it kwea wêze dat him bang makke. Dêrom wie it him swart foar de eagen wurden. Hy hie de swarte wjukken fan Lúsjefer foarby kommen sjoen.

Rienk skrille op fan it lûd fan hynstehoeven op 'e houten batting. Efterinoar kamen Aylof de Gruyter en syn frou út 'e skimer fan de poarte foar it ljocht. De hoeven bonkten oer de brêge, de koppen kamen justjes heger as roeken de hynders de frijheid fan it wide fjild. Doe't de beide ruters Rienk seagen, knikten se him ta, fernuvere mar tagelyk spotsk fanwegen syn skeind gesicht. Yn har eagen kaam er grif as in oansketten bist werom, op 'e flecht foar syn efterfolgers. De geit, skeat it troch him hinne, hy like op 'e geit dy't er sels rekke hie.

Hy sûge de mûle fol flibe en kwitste op 'e grûn as teken fan ôf-

[p. 35]

kear. Doe draaide er him om en seach de hynders nei, dy't it op in draven setten en efter it strewelleguod wei waarden. Ynienen krige er langstme nei de stâl efter de stins, dêr't harren eigen hynsten stiene. Hy soe aansen ien it bit yn de bek lizze en dan ek de frijheid yn de mjitte fjouwerje. Faaks kaam er fannacht net werom yn de stêd en fûn er ûnderdak by ien of oare boer.

Sûnder op te sjen rûn er mei de holle foaroer troch de poarte, dat de wûne boppe it rjochtereach foel net op. Yn it Nauwe Noard botste er tsjin ien oan, dy't net seach wa't er wie en him útskold foar stomme baarch. Wat tichter as er by de Merkstrjitte kaam, wat drokker it waard. It moast nei de ein fan de middei rinne, de tiid dat de ambachtslju it ark oan de muorre hongen en de lûken wer foar de finsters kamen. Hy tilde de holle justjes op. It wie sa. Op 'e hoeke fan Noard en Merkstrjitte stie in ploech jonges dy't by in baas it fak learde en krekt de put derút hie. Hy seach dat Wamme Alderts fan de helling en Bouwe Durks, learbewurker, it heechste wurd fierden. Sûnder gesichtsferlies soed er net by harren lâns komme, wist er. Hy koe werom, mei in omwei oer it bolwurk, by de tsjerke lâns en sa op Rodenboarch oan. Mar it wie al te let, se hiene him sjoen en it praat foel fuort. Nea soene se de soan fan Bocke Doedinga iepentlik har wierheid sizze, nammentlik dat er derbûten stie, net allinnich om't er foarbestimd wie om har te rjochtsjen, mear noch om't se in hekel oan him hiene. Hy hoegde no ien kear gjin ambacht te learen, mar koe him útlibje op 'e rêch fan in hynder.

Hy biet him op 'e lippen. Dy kliber soe net meimeitsje dat er har mei bûgde holle foarby kaam. Dêrom rjochte er de rêch, stiek it kin nei foaren en seach strak foar him út. Hy fernaam dat har eagen syn gesicht ôftaasten en him op it seare plak stieken, hearde it prykjende flústerjen sûnder dat er it ferstean koe en seach in striel flibe foar syn skonken lâns sjitten. Daliks bleau er stean. It bloed jage him nei de holle.

‘Wa?’ frege er.

[p. 36]

Se stiene nei him te sjen, gjinien sei wat.

‘Wa hat nei my flybke?’

Wer bleau it stil. Se sweien him dea, wisten dat se as groep sterk stiene, lykas in flecht protters dy't gearkloftet by it sjen fan in rôffûgel. Hy hie fan de hannen fûsten makke, mar wist dat er machtleas stie. It soe yn de stêd opskuor jaan as de soan fan de sêftmoedige haadling op in ploech wurge learjonges ynhufte, dy't fan har wurk op wei nei hûs wie. Doe't er oankommen seach dat er de slach ferlieze soe, wie it as streamde alle krêft him út 'e lea.

‘Goare deadelingen,’ skold er binnenmûlsk.

Hy draaide him om en gong fuort. It gnyskjen fan de ploech helle him yn, in pylk dy't him yn de rêch trof en oant djip yn syn wêzen ferwûne. Hy naam him foar om letter wraak te nimmen, sjen te litten dat er fjochtsje koe, dat it folk foar him beve en him bewûndere om syn moed.

Doe't Rienk yn de Luifstege kaam, seach er foar him in famke rinnen mei oer it rjochterskouder in hynstetúch. It wie Wike, dochter fan learmakker Lolle Abbes, dy't noard fan it Martinusplein syn fak útoefene. De dochter moast grif in bestelling by in klant ôfleverje, dat die se wol faker. Har ljocht hier, dat ûnder de blauwe holdoek weikaam, stiek fel ôf op 'e donkere jas. Mei fêste trêden rûn se yn de rjochting fan it Kante Plein. Hiene se op Rodenboarch in nij hynstetúch besteld? As dat sa wie, dan... Ynienen fielde er in driuw om har yn te heljen en wat er hjoed mist hie, by har te sykjen. Se wie altyd fleurich en koe it mei earm en ryk goed fine.

Hy sette de stap der yn en wie al foar it Kante Plein nêst har. Se rûn gewoan troch, seach nei him en glimke mei kûltsjes yn de wangen.

‘Moatst fier?’ frege er.

‘Ik moat by jim wêze.’

Hy fielde dat it hert him flugger begûn te slaan. Wêrom soene se

[p. 37]

tegearre net nei de stâl gean, dan wie it túch teplak en hysels wie by de hynsten?

‘Rin mar mei,’ sei er, ‘dan geane wy efterom.’

Se sei neat, mar stapte wol nêst him troch, dwers it Kante Plein oer. Under it folk, dat dêr tahold en mei nijsgjirrige eagen harren folge, wiene gjin bewenners fan Rodenboarch. Hy seach skrutel nei de foargevel fan de stins, speurde nei beweging by finsters en doar, mar koe gjin minske gewaarwurde. Mei in sucht waard er wei yn de skimer fan de súdlike stege. Deun efter him hearde er de fuotstappen fan Wike.

Foar it poartsje oan de efterkant bleau er stean. Hy draaide him om en sei: ‘Ik wol net ha dat se my hjir sjogge.’

Se glimke, mar sei neat. It joech him in fertroud gefoel. Se frege net nei it wêrom, begriep him en folge wêr't er har ek brocht. Doe't er oars neat hearde as it skaaien fan de hynders yn de stâl en de strjitlûden yn de fierte, gong er fierder, foaroerbûgd en hastich as in dief yn de nacht. En sy folge him yn deselde loop. Efterinoar gloepen se de stâl yn, dêr't se opnommen waarden yn de fertroude rook en waarmte fan de hynders. De dieren bûgden wrinzgjend de nekke syn kant út. Hy striek oer de moanjes en klakte in pear kear mei de tonge. Doe seach er Wike stean, noch altyd mei it hynstetúch oer it skouder.

‘Hingje hjir mar del,’ sei er.

Hy wiisde nei in heak yn it hout en holp har it learwurk omheech te rikken. Doe't it hong, rekke er mei syn hâlding ferlegen. Wer wied er allinnich mei in famke, mar diskear wie it oars, hiel oars. Hy fielde him no net trappearre, hie sels wollen dat se hjir kaam en hoewol't se like oantreklik wie, swypken syn driften him diskear net op.

‘Bist net bang fan my?’ frege er ûnferwachts.

Se seach him fernuvere oan.

‘Nee, wêrom soe ik bang wêze?’

‘Wy binne hjir tegearre, ik en do.’

[p. 38]

‘En wat woest dan?’

Har ljochtblauwe eagen glimken noch like freonlik as saniis, twa ljochten yn de skimer fan de stâl, ûnskuldich, fol fertrouwen as ferwachte se dat er daliks it útstel dwaan soe har it hynsteriden te learen. Hy skode in kruk nei har ta en gong sels op in bult strie sitten.

‘Moatst hjoed noch mear learwurk fuortbringe?’

Se skodholle en liet har op 'e kruk sakje. Ien fan de hynsten waard ûnrêstich en skrabe mei de rjochterfoarpoat oer de grûn.

‘Goed folk, Swarte!’ sei er.

Doe waard it wer stil yn de stâl. De wurden wâlen him troch de holle, mar bleauwen foar de mûle stykjen. Syn ferskriklik geheim jage him op as wied er in bist op 'e flecht nei in feilich ûnderkommen. Hy hie it net opbychte yn it kleaster, net oan broer Martinus en ek net oan Marije. Oan de muonts woed er it net en doe't er yn de kapel op 'e knibbels foar Marije lei en syn mûle iependwaan soe, koed er it net. Mar hjir siet in famke, like âld as hysels, mei freonlike eagen, in famke dat gjin hekel oan him hie en net bang fan him wie.

Hy sykhelle djip en stjitte út: ‘Ik ha hjoed foar straf yn it kleaster west, mar ik woe net bychtsje.’

‘Moast dat dan?’ frege se.

‘Net yn it kleaster.’

Hy seach dat har eagen nei syn foarholle glieden en dêr hingjen bleauwen.

‘Hast fochten?’ frege se.

Syn holle sakke foardel en hymjend sei er: ‘Ik ha in famke út Goaiïngasweagen fersûpt.’

It wie derút, de wurden batsten tsjin it hout fan de stâl, kamen werom en galmen him by de earen lâns. Hy seach nei Wike, dy't as ferstive op 'e kruk siet. Se stoareage him mei iepen mûle oan.

‘Bist no bang fan my?’ frege er sêft.

Se skodholle.

[p. 39]

‘Wêrom net?’

‘Omdatst it my ferteld hast.’

Hy suchte djip en stadichoan kaam syn ûnregelmjittich sykheljen wer yn it gewoane ritme. Wike siet dêr noch en wie nei syn bekentenis net út 'e stâl flechte. Hy fielde him ferromme. Der wie ien yn Snits dy't mei him it geheim fan syn misdie diele woe sûnder him te feroardieljen.

‘Hoe moat it no?’ frege se.

Hy loek oan de skouders.

‘Sil ik it foar dy dwaan?’

‘Wat wolst dwaan?’ frege er ferheard.

‘It opbychtsje oan Marije.’

Hy seach har wifeljend oan.

‘Wêr?’

‘Yn de tsjerke fan de hillige Martinus.’

Hy knikte. Bûten klonk it skrille roppen fan in fûgel.

‘En wat moat ik dan?’ frege er.

Hy wachte har antwurd net ôf en prate rêd fierder: ‘Ik kin fansels op it hynder de stêd út ride en fannacht by ien of oare boer ûnderdak sykje. Moarn gean ik dan nei in stins ta en freegje oan in haadling oft ik by him yn tsjinst komme kin... om te fjochtsjen tsjin de fijân... moedich, sa't broer Martinus sei.’

Se skodholle en wiisde nei bûten, dêr't de kleuren stadichoan fealer waarden.

‘De poarten geane daliks ticht,’ sei se, ‘ik moat no nei hûs ta.’

Se wipte linich fan de kruk. By de útgong fan de stâl bleau se stean en draaide it gesicht wer nei him ta. It lêste ljocht fan de dei foel om har hinne en joech har in foarname útstrieling.

‘Letter,’ sei se, ‘miskien kinst letter moedich wêze as boete foar watst dien hast.’