Tegen het vergeten. Degenstoten en sabelhouwen

Mantenere lo stato

De republiek houdt het ook niet lang vol en valt in augustus 1530 na een beleg van tien maanden door keizerlijke troepen. De ondergang van de Florentijnse Republiek markeert het einde van de vrije middeleeuwse stadsrepublieken, die in schaal en constitutie niet zijn opgewassen tegen de opkomende staten. Met de Medici loopt het goed af: in 1532 wordt Alessandro de' Medici benoemd tot ‘hertog van de republiek Florence’, met het recht op erfopvolging.

In 1737 stierf zijn laatste opvolger, Gian Castone de' Medici. Wetend dat het geslacht met hem zou uitsterven, overwoog hij bij zijn dood de soevereiniteit over te dragen aan de Florentijnen, waarmee de republiek zou zijn hersteld. Dit echter was onaanvaardbaar voor de grote mogendheden van zijn tijd. Het hertogdom zou, zo maakten zij uit, bij zijn overlijden toevallen aan de hertog van Lotharingen, wiens eigen hertogdom bij de Poolse Successie-oorlog was toebedeeld aan de koning van Polen. Als verloofde van Maria Theresia, erfgename van alle Habsburgse landen, was de hertog voorbestemd met haar de keizerskroon te delen, waarmee Florence en Toscane tot de keizerlijke domeinen zouden gaan behoren. Dit wist Gian Castone - voortijdig seniel, meestal dronken en vrijwel permanent het bed houdend - te voorkomen. Florence zou een erfelijk, echter onafhankelijk, domein worden van de hertog van Lotharingen - geen deel van het Heilige Roomse Rijk. Dat bleef het ruim een eeuw, tot het werd opgenomen in het koninkrijk Italië.

[p. 173]

‘Mantenere lo stato’ is een sleutelterm bij Machiavelli, maar deze kleine verkenning van de Florentijnse geschiedenis herinnert eraan hoe lang het heeft geduurd voor de staat iets anders werd dan een dynastiek attribuut. Het woord ‘staat’ is afgeleid van status regis, de staat des konings, en dat was letterlijk bedoeld. In Il Principe is er dan ook in feite geen expliciet onderscheid tussen de positie van de vorst en het begrip ‘staat’. Vandaar dat C.J. Friedrich met enigszins Teutoonse precisie in een artikel dat ik nooit meer heb teruggevonden, als geboortedatum van de staat een bepaalde dag in augustus 16-zoveel noemt. Op die dag weigerde de Franse koning, Lodewijk xiii, een verzoek van zijn moeder om bepaalde voordelen aan de familie te verschaffen, met als argument dat de staat vóór de familie ging.