De kaertlizzer

[p. 47]

VII

Yn'e simmer fan 184* stie 'er in man fan in fyftich jier yn 'e Lemmer op 't Hoofd, nei 't útgean fan 'e steamboat te sjen.

Syn everlasting jaske en bûnte broek en mansjesteren festje, syn fetlearen toffels en sprinkelde fuotsokken, syn lekkensk koppetsje, dat in glêd mar tin boskje swart hier bediik oan 'e earen ta, 'n dêr gouden rinkjes yn hingen, wezen wol út, dat hy in bewenner fan 'e Lemmer, mar net fan bertme wie. Hy smookte swiet syn pypke, mei sulveren mondstikjen en bûnte tsjettel, en liet hiel foarsichtich en loom de reekwolkentsjes oer 'e haven waaie. Sa'n bytsje pinkjende kuiert er mei de hannen yn 'e bûse nei de útein en giet skonkje-oer, earemke-oer, by de fjoerbeaken sitten en eaget mei frij sterk sprekkende brune kikers de sudersee oer, of de haven yn... Mar net lykas fan in echte Lemster wreidzje syn eagen oer 'e wide flakte, om 'er mei de grutste nju (te sjen oan 'e flodderige beweging) in swarte stip te siikjen, om dy al geandewei neier en neier komme te litten en 'er skielik in koffe of in skûte yn te ûntdekken, en 'er nei in amerij digerjen dy en dy kaptein of skipper op te finen, doe en doe útgien, net mei dy libbenens fan 'e bewenners der seehavens, nei it útsilen fan in fartúch, om yn ien eachopslach skip en túch en gong op te nimmen en 'er it moaie fan te fielen en te uterjen, mei in sizzenskrêft, dy't echte seerobben allinne jûn is, út te bringen, nee, frij ûnferskillich, mear út tiidkoarting, lit er syn eagen gean, oer 't nea ferfelende wetter fan in romme see, of yn 'e skildereftige bosken fan mêsten en wanten en wimpels der haven.

Wa is dy man?

Kom, lit ús ris efkes dat hus binnen gean: dêr sitte twa

[p. 48]

foar 't finster te teeslabjen. Ik leau, dat wy dy foar in diel jierren ek ris oantroffen hawwe. Wyt, oft hy dêr aanstonds ek net komt! Ik miende teminsten, dat er dêr earne wei kaam.

Fan dy beide froulju dêr, is de iene goed sechstich, mear giel as blank beklaaid en dêrby tige pokdobbich, har tosken binne op in pear lange nei, ûnder en boppe, út it mûlwurk wei, har skylfiskeagen loere frij skarlunich alle hoeken út, en in stik twa lange hierren stykje raar oerein, wylst hja de lange, spitse noas yn 't pantsje stekt, as se de tee opslobbert.

Har moadderige dracht liket wol in jefte te wêzen fan de iene of oare boargerfrou, om dizze âlde fiskteef yn in sneins pakje 'er noch mear útkypje te litten. Mar dochs wy kenne se net. Licht, dat har petear mei dat oare frouminske ús út 'e dream helpt.

Dêr hawwe wy stellich kunde oan en sa krije wy kennis fan kenniswege.

Tige tichte by har sit in frouminske, gâns in bytsje lytser en ek in jiermannich jonger as hja. Se is ek wol mear taankleurich as blank, mar hja skout 'er in fikse heechreade troanje út, dêrby hat se in ûnderkin fan ‘kom sa’. Har plat tipnoaske skeint har in bytsje, oars is se net ûntsjep en kant fan liif en lea, en noch sa libben op 'e tried as ien fan tritich wêze kin.

Hja hat har lyts breed yn in grut breed earizer feroare, dat't giele fan 'e gast net mear bliuwe lit, foar 't jinge 't gean moast.

De keamer is oppronke mei in ekenhouten kammenet, mei twa grutte Rigaske nappen 'er op, om de laden hinne wurdt it mei in mânsel hege matte beskerme foar 'e lytse bern, dy 'er net binne. De hiele flier is fierders bedutsen mei moaie blokjematten. De glêdwreaune tafel mei mahonyhouten listen, stiet op in grutte rûne Spaanske matte, dy om ende by de hiele swarte houten flier wol belizze koe. In

[p. 49]

spegel mei fergulden listen en gouden knoppen 'er ûnder, hinget twiske twa skilderijen, dêr de oerwinningen by Has-selt en Leuven op steane. In doazyn krombekke stuollen, mei moaie fine matsjes steane hiel oarderlik by muorre en bedsket lâns. Read Saksysk teeguod hawwe se yn 't gebrûk en in moai servys, wyt mei ferguldene rântsjes en Uit Liefde, Ter Uwer Verjaring, Uit Achting op trije grutte kopkes, stiet op in Jouster spine, mei flammen, lykas 'er ek yn it eken-hout hjitte te rinnen: dit is deselde spine noch ek, dy 'er yn dat kroechjen ûnder 'e skilderijkes stie, oars wie alles wat foar 't each wie, fernijd krekt lykas, mar hark, hja prate...

‘Hoelang ha jimme dêr noch buorke tegearre?’ hearre wy de earste muoie sizzen.

Húsfrou: 't Hat no te maaie twa jier wêst, dat wy troud binne. In jier ha we oan 'e strjitwei wenne; 't wurdt no te winter al trije jier, dat Rouke stoarn is - dus sawat in heal-jier likernôch, hat ús 't spul tegearre oangien. Mar wy hiene earste okkaazje, om ús pleatske tige djoer te ferkeapjen - en wat soe ús dan bewege om langer yn sa'n beslommernis te sitten. Wy kinn' no arichjes fan 'e rinten libje. In wat hiene we 'er ek al oan yn dat Nazareth...

Lys-Flamke: Suver neat! Ha je 'er jit wolris om tocht doe't ik dêr by jimme foar 'n stoer koft en jimme my tafallich yn 'e hûs rôpen? Hoe is dat gien mei dat frouminske, dy dêr doe by je siet?

Húsfrou: Dy is in jier dêrnei troud, mei deselde man dy jo seine, dat yn 't koart by har wêst hie en nin loper mar in koper wurde soe. 't Like 'er har doe oars krekt safolle nei as fleanen, bearde se, dat se Auke ha woe. Mar ik wist wol wêr't him de oast siet.

Lys-Flamke: Ja, je hiene 'er my wolris fan ferhelle. De frije-rij is al in nuver ding oars net?

Húsfrou: Ja... mar wa hie 't ea fan syn libben tinke kin-nen, dat it sa mei Rouke en my gean soe?

[p. 50]

Lys-Flamke: Nee, - mar dat jo dêr by Tsjipkes net mist wurde koene, dan hie 'k wol yn 'e ‘gaten’. En jo ommers ek wol? Wat hie er ek oan syn krebintich en benaud wiif! Sa faak as ik 'er kaam mei bokkens en spjirrings dan wie 't fan fierren al: nnneeee...!!! Jo hawwe him mei syn berntsjes, midlikerwize, boppe wetter hâlden, dat is wrychtich wier! - De man wie ek al raar opskipe mei dat hiele serpint fan in frouminsk...

Húsfrou: Hy hie foar nin oartsen wille. De man hat ek al wat ûnderfûn! Mei syn earst' wiif hat er pas in jier troud wêst. In húshâldinge oantsjûgd, lang masterje, 't wiif ferlieze, in deftige begraffenisse jaan, doe frijgeselje en yn 't mêd, mei de hantsjemieren op en út... Hy fertsjinne wol hânfollen jild, troch syn krigelheid, mar hy wie oars mar in mantsje...

Lys-Flamke: Klein maar dapper, ju! Wat n't oan 'e man is...

Húsfrou: Lys! Hâld dy stil. - No, letter kaam 'er yn 'e Haske by Ingeltsje, dy har man sa ûngelokkich ferlear ûnder 't hynser en mei twa lytse wjirmkes fan bern sitten bleau. Neierhân troude Tsjipke har en doe koften se dat spultsje, dêr flak foar uzers oer, je wyt 't wol...

Lys-Flamke: Ja, ja...!

Húsfrou: No, dêr hawwe se bêste jierren hân en ek goed buorke, dêr wol ik allegear net fan sizze, mar, fiif bern, dêrby altiid omsukkelje. - Ingeltsje siet jier út jier yn yn 'e briedstoel, hja kromp alhiel rûngear, koe hân noch foet ferreppe, se moast kompleet op en ôf 't bêd dragen en as in lyts bern berêden wurde. De bern allegear seare hollen - 't naam wat!

Lys-Flamke: Tsjipke wie dinders byderhant, haw 'k wolris heard. In fine sliper hat it altiid wêst. Hy koe prate, dat in oar fan 'e stoel op stoe en hy 'er sels op sitten gong.

Húsfrou: Ja, syn mûltsje... (Dêr foel har 't each op Hasselt en Leuven). Dêr hingje noch twa skilderijen fan Rouke-om

[p. 51]

út 'e Brabantske ûnlusten.

Lys-Flamke: Soa? - Dy goede strider, net?

Húsfrou: Ja, mar... wa hat him ea kind, as ik? Jonge, Lys! Hy wie sa koppich. Yn 't earst fan ús trouwen koe er flokke, kin 'k sizze, om't de griene earten te hjit wiene, of dat de ierdappels net goed skyld wiene, om mâlens. Under tsjinst wien' him de earen al gâns bekôge, mar...

Lys-Flamke: Hy hie, leau 'k, langernôch ûnder tsjinst wêst...

Húsfrou: Dat koe wol wêze. Hoe mâl 't er oars mei bern wie, dat soene je net leauwe kinne! Wy hawwe ien hân tegearre en dat naam de Heare ús wer ôf, mar wy koene 't oars sa need misse. Wat koe Rouke mei Tsjipkes oangean, doe't dy yn 't opgroeien wiene!

Lys-Flamke: Dat giet sa, ju! Dy mei syn eigen net omboartsje kin, dy docht 't mei in oar sines. En dochs, as 't 'er op oankomt, hawwe de minsken, op 'e gis wei allegear, leaver in oar sines as neat. Ha je 't begrepen...?

Húsfrou: Lys! Lys! Jimme hawwe safolle fiven en seizen, men kin jimme net nei komme. Jimme binne by 't rêd ôf.

Lys-Flamke: Mar is 't wrachtich sa net? Gean je hiele libbensrin mar ris lâns.

Húsfrou: 't Is my al frjemd gien. Men soe sizze, hoe komt 't sa nuver noch terjuchte, as 't komt. Hie 'k ea tocht, dat jo hjir noch ris by my komme soene te sitten, op 'e havenswâl yn 'e Lemmer?

Lys-Flamke: Dat just net, mar dat je ienders boerinne wurde soene, hie 'k altiid wol tocht. Ik hie 't je al folle earder ta lein. Mar Rouke? Nee... dat kaam my oer as in tongerslach. Mar wie er yn 't lêst oan, altiid al net sa'n bytsje lûklam?

Húsfrou: De dokters seine, hy hie spatten. Wat koe him sims dy iene skonk pinigje...!

Lys-Flamke: Mar hoe is dat mei Tsjipke? Syn pûsten binne him no frij wat fan 'e noas ôffage, hat my talike, mar tipt

[p. 52]

er ek net gâns in bytsje? Pas op, Gatske, dat ik net wer oan 't kaartlizzen moat!

Húsfrou: Fij, Lys, hoe doarste 't sizze! Stil! Stil! Sa net, hear, as 't mantsje 't ris hearde...!

Krekt kaam Tsjipke Speul de doar yn wippen.

‘Wêr hiene jimme 't oer?’ sei er. ‘Ik miende, dat ik grútsjen hearde fan kaartlizzen. Dêr binne se yn 'e Lemmer moai folle mânsk yn, ha 'k wolris heard. Ha je de kofje ree, frou? Ik bin siker al in bytsje huverich wurden dêr op 't Hoofd.’

Gatske joech Lys de wink, om ôf te breidzjen. Hoe dryst se oars by har tsjinwurdige man jierren en jierren al wêst en him mannich nijske fan frijerij en trouwerij oan 'e noas hinge hie, 't neiste mocht se him sizze, 't alderneiste hâlde se foar harsels. De kaartlizzer gong.

En Tsjipke Speul en Gatske Flut sieten no as man en wiif sa smûk byinoar te keuveljen as se ea fan tefoaren temûk dien hiene.

Wy fergunne harren de lêste libbensjierren net.

Dêr is Ien Alwitende en Rjuchtfeardige, dy lean nei wurk meidielt, foar 't kwea, hjir op 'e ierde troch in priemjend gewisse, dat yn 't gewoel fan 'e wrâld rju timpere wurdt en bedutsen bliuwe mei, mar hjir Boppe syn folle wurking útoefenje sil.

De fierdere tapassing fan ús ferhaal litte wy oan 'e beskieden lêzer, sels oer.