Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Sa wie 't sawat (1997)

Informatie terzijde

Titelpagina van Sa wie 't sawat
Afbeelding van Sa wie 't sawatToon afbeelding van titelpagina van Sa wie 't sawat

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

XML (0.42 MB)

tekstbestand






Genre

proza

Subgenre

verhalen


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Sa wie 't sawat

(1997)–Rink van der Velde–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 230]
[p. 230]

32 De Fûke

Han Lammers wie redakteur fan it wykblêd De Groene Amsterdammer en mei mannen lykas Hans van den Doel en André van der Louw de opsteller fan it pamflet ‘Tien over rood’ dêr't se yn de PvdA de boel mei yn 'e bulten jagen. It giet dus oer de jierren sechstich. Laurens ten Cate, haadredakteur fan de Friese Koerier en doe myn baas, hie as ivige dissidint grutte belangstelling foar dy linkse rebelly yn de ferboargerlike socialistise partij (ik fetsje it mar even gear yn de simpele terminology fan de âlde klassestriid) en stjoerde my nei Amsterdam. Dêr moast ik omstandich mei Han Lammers prate en neitiid soe ik dan oan de lêzers fan de Friese Koerier, fan Bontebok oan Bartlehiem ta, útlizze wat de pommeranten fan de Grachtengordel mei it socialisme foar hienen.

Dat ik siet in heule middei yn it kafee mei Han Lammers en betelle nei ôfrin de fertarring, want de Groene Amsterdammer wie doe al in earme krante. De jûns bedarren wy yn??. Dêr hie Han Lammers kredyt, ik hoegde yn elk gefal net mear te beteljen. Mar der siet in protte folk dêr't ik my net by thúsfielde, dat ik koe moai op 'e tiid nei hûs ta. Op 'e weromreis troch Amsterdam-bij-nacht soe 'k mar in broadsje ha. De man yn de snackbar sei: ‘Ik heb broodjes met jonge kaas en ik heb broodjes met oude kaas.’ Dat is leau ik de kop boppe myn ferhaal wurden, dat jo wat it Nederlânse socialisme oangyng tenei fan it jonge en it âlde priuwe koenen.

Wêr't dat pagina-grutte ferhaal fierders oer gyng, wit ik net mear. Oer ynspraak, tink ik, demokratisearing, meisizzen-

[pagina 231]
[p. 231]

skip en mear fan soks. It is fansels yn de âlde jiergongen fan de krante nei te lêzen, mar soks moatte je safolle jier letter net dwaan. En net om je de skamte te besparjen. Je mienden dat doe, je wisten net better, tiden hawwe tiden. Sa healwiis wie dy nijljochterij fan Nieuw Links trouwens net iens. Yn elk gefal hie Han Lammers goed foar it ferstân dat der mei it loslitten fan de nivellearing fan de ynkommens slûkjenderwize wer in kleau tusken ryk en earm ûntstie.

Soks begûn doe nammentlik op te fallen, dat der hyltiten mear rike minsken kamen. Jo seagen it oan de djurdere auto's op de wegen, mar noch mear oan de partikuliere wenningbou. Der waarden saneamde bungalows set dêr't fan sein waard dat se samar in heale ton of mear koste hienen. Gean mar nei: yn sa'n nijmoadrich útwreidingsplan moast foar in foech bouterreintsje fan mar krekt tûzen kante meter al gau tsientûzen gûne delteld wurde. En jawis, dan moast der dus noch wat op. Mar dat koe de nije kapitalisten neat skele, dy maalden net om tûzen gûne mear of minder. En de regearing, mei almeast in pear socialisten deryn, die der neat oan.

Mar wy fan de Koerier wol. Wy soenen de woartels fan dat nije kapitalistise kwea bleatlizze. Want wie it doe al net sa dat de arbeidersleanen net mear omheuch mochten fanwegen it gefaar fan oerbesteding en fersteuring fan de Nederlânse ekonomy? Sokssawat. Wylst it dochs noch altiten soberearjen wie yn de arbeidershúshâldings. Ik krige fan Laurens ten Cate opdracht om mei foarbylden út de praktyk oan te toanen dat de materiële emansipaasje fan de arbeider (wy soenen ús mar ta dy materiële kant beheine, de geastlike ferheffing fan it proletariaat hearden je al net folle praat mear oer) noch lang net foltôge wie. It gyng dus om de nije earmen.

It foel net iens ta om slimme gefallen te finen. Yn de measte earme húshâldings trof ik in bankstel oan, in stofsûger en in

[pagina 232]
[p. 232]

televisytastel. En gauris hearde ik dat berntsje Jantsje Jolanda neamd waard en Margje Monique, wol it bewiis dat de âlden ek yn it tinken mei de tiid meigien wienen. It gyng dan lykwols om jonge húshâldings. Mar hoe stie it derfoar by de âlde minsken?

 

Sa kaam ik yn 'e kunde mei Bouke van der Duim en dat is in heul oar ferhaal. It wurdt no dan ek mienens.

Dêr siet ik op in stuit yn it moassige keammerke yn it hûs oan 'e feart. In keukentafel by it rút mei in swilkje derop, oan de iene kant de grutte en groulivige Bouke mei de broeksknoop los en oan de oare kant syn miterich en ronfelich wyfke. Op in wyt kleedsje mei borduerde rântsjes stie it theeguod en dêrneist lei de kreas optearde De Waarheid. Deun achter de stoel fan 'e frou wie it hurdstiennen oanrjocht mei twa petroaljestellen, se hoegde net út 'e stoel wei om derby te kommen.

‘Kom der mar yn,’ hie 'k heard nei't ik by de doar in kear as wat folluk roppen hie. Dat ik wie mar troch it healtsjustere achterhûs nei foaren slofke en doe't ik dêr de doar iepen die, stie 'k al yn dat keukentsje.

Doe't Bouke hearde dat ik by de Koerier wurke waard er opslach erchtinkend. Dêr wie 'k op klear, ik hie it kommunistys deiblêd lizzen sjoen en de lêzers fan dy krante hienen it net stean op de boargerlike parse. Al dy âlde kommunisten wienen sa wantrouwich. Wy waarden stjoerd troch it grutkaptaal, is 't net sa en wa wit krigen wy ek noch ynstruksjes fan de CIA en de BVD. Mar it koe noch minder, foar de Koerier fan Fedde Schurer en Laurens ten Cate skriuwe wie sa slim net as foar de Ljouwter fan dy Piebenga en Evenhús. (Tink even om de nuance: Schurer en Ten Cate mei foarnammen, Piebenga en Evenhús der sûnder en mei it ôfstannelike ‘dy’ derfoar).

Ik krige by einbeslút al in stoel en ek in bakje thee mei in

[pagina 233]
[p. 233]

moalkoekje. Neitiid mocht ik sa faak komme as ik woe. De nije earmoed ha wy noait oer praat, dy minsken hienen it net earm. Dat is te sizzen, se wienen wol earm mar se wisten it net. Se krigen alle fjouwer wiken in dofke fan Drees, fêst ynkommen en dêr rêden se har skoan mei. It âld hûs wie allang lyk, yn it kelderke ûnder de bedsteden stienen wekflessenfol mei tusearte, der lei trije kuorfol earpels en op syn minst fiif kop droege beantsjes, allegear fan de eigen bou. De slachter brocht alle wiken in stikje fleis en om 'e twa wiken koe 't by de bakker in lytse sûkerbôle lije.

Lykwols wie Bouke in ferbittere man, syn frou miskien ek wol, mar se sei noait wat. Dy begûn pas te praten doe't Bouke der net mear wie, doe kaam it fertriet derút. Ik ha heul wat reizen makke ear't ik aan krige fan de trageedzje yn it libben fan dy minsken. It gyng om harren jong ferstoarn famke en ik tink dat de ferbittering fan Bouke en it fertriet fan syn frou Hindrikje namste grutter woarn binne doe't se it op har âlde dei sa goed krigen. Want dy trageedzje hat syn oarsaak hân yn de earmoed fan it ferline, de âlde en echte earmoed fan de jierren tweintich en tritich.

 

‘Heit wie grutsk,’ sei Bouke. It wyfke oan de oare kant fan de tafel skûfele hin en wer op 'e stoel. ‘En wreed,’ sei Bouke der achteroan. En doe wie 't in skoft stil.

Sa is 't sa'n bytsje begûn. Yn it earstoan wienen it ferhalen dy't ik allang koe. Oer it turfmeitsjen, de ferplichte winkelnearing, it boljeien yn de iere maitiid om in pear sinten de roede mear, de grutte stakings en fansels oer Dommela Nieuwenhús, dy aparte man yn it swarte pak en mei de grutte hoed dy't it sa moai sizze koe. Heit swearde by Dommela, as Dommela sei dat se trochstake moasten dan hold heit de kop derfoar. Ek as Dommela allang wer op hûs oan wie en thús lekker siet te iten, dan staakte heit troch, al moasten de

[pagina 234]
[p. 234]

bern jûns sûnder iten op bêd. Sa sei Bouke it. En doe't mem siik rekke en heit eins nei de earmmaster moatten hie om in pear sinten sadat se mem ris knap op it foer sette koenen, doe ferdomde heit dat. Hy woe gjin geunsten fan de heuge hearen. En dêr is mem oan weirekke.

 

Wat hat dat no west mei it famke fan Bouke en Hindrikje, har iennichst bern? It is ferstoarn doe't it in jier as tsien wie. Dat hat er my ferteld en mear net, mar ik ha altiten it gefoel hân dat er him skuldich fielde. Ik ha op de begraffenis fan Bouke west. Gerrit Roorda, de frij-kommunistise foarman fan de Tynje, hie de lieding. Wy kamen gear yn it kafee by de brêge. De kiste mei Bouke syn stoflik omskot stie foar de taap en it portret fan Dommela hong derboppe. Dommela wie ôfgryslik op 'e drank tsjin. ‘Drinkende arbeiders denken niet, denkende arbeiders drinken niet.’ Bouke krige wolris ien, heit gauris ien tefolle. Gerrit Roorda wie ûnthâlder, mar hy woe wol yn 't kafee preekje. Hy hold in prachtige taspraak mei in protte gloede. Ik wit net mear oft wy de Ynternationale of it Marianne-liet song hawwe. Doe gyngen wy yn optocht nei it hou. By it iepen grêf mei de kiste derboppe, kaam Bouke syn frou neist my te stean. Se sei: ‘Sjoch, hjir leit ús famke.’ Se wiisde de stien neist it grêf fan Bouke oan. ‘En ik kom oan de oare kant, dat grêf ha wy der by kocht, dan ha wy ús Anneke mei de tiid wer tusken ús yn.’ Sa is 't letter ek gien.

 

Ik ha der in moai skoft mei omrûn, doe wist ik wat ik opskriuwe woe: it libbensferhaal fan Bouke van der Duim en fan syn heit út de jierren tweintich en tritich, mar dan oerbrocht nei de tiid fan 1940-'45. In heul oare tiid, mar neffens my mei deselde morele fragen: wat ha jo oer foar in polityk ideaal, hoefier kinne jo minslikerwize gean, wannear wurdt it fanatisme en ferdwazing. Ei ei, wat in pretinsjes. Ik bin

[pagina 235]
[p. 235]

bliid dat ik it doe yn jeugdige ûnskuld en oermoed dien ha. Hjoeddedei soe 'k my wol tsien kear betinke en der nei alle gedachten net mear oan begjinne.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken