Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 2

(1931)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe die van Lusselenborch op heren Godevard reet. viij. Mijn her Godevard hilt gescard Besiden den hertoge vorward.
[pagina 40]
495[regelnummer] Tot hem quam die grave geslagen Van Lusselborch. Doe dit sagen Twee ridders, dochtense donmoet sere,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot497 Ende voren ute om haren here Te bewerne die felle vard. 500[regelnummer] Her Woutere van Revie ende her GeraerdGa naar voetnoot500 Hieten dese ridders. Mar ondancGa naar voetnoot501-502 Desen tween, die grave ontwrancGa naar margenoot+ Ende keerde te mijn her Godevard ward,Ga naar voetnoot503 Die sijn ors sloech optie vardGa naar voetnoot504 Ga naar voetnoot504-508
[pagina 41]
505[regelnummer] Met enen wappere so opt hoeft, Dat omme keerde al verdoeft Vanden vianden openbare.Ga naar margenoot+ Doen waendense dat hi gevloen ware.Ga naar voetnoot508, 509, 510, 511 enz. tot 520, 521, 522 Ga naar voetnoot508 Neen hi niet, al toten indeGa naar voetnoot509-510 510[regelnummer] En vloe hi om en geen meswinde. Doen hi dus heren Godevarde vantGa naar voetnoot511-523 Ende gemeinlike die van BrabantGa naar margenoot+ [...] so gedurich ende so hard, Wildi weder ten hertoge ward,
[pagina 42]
515[regelnummer] Mochti dien doen gesinken,Ga naar voetnoot515 Anders en condi niet gedinken Dat hi boven mochte comen.Ga naar margenoot+ Daer bi riep hi enen vromen Ga naar margenoot+ Serjant, dien hi hier toe vercoes; 520[regelnummer] Willem hiet hi, die Hardenoyes.Ga naar voetnoot520 Doe dedi hem den helm ut tienGa naar voetnoot521 Om dat hi den hertoge woude sien,Ga naar margenoot+ Ende dede hem doe tot hem leiden.Ga naar voetnoot523 In dien ewijch van hem beiden,
[pagina 43]
525[regelnummer] Mochtmen grote dade sien Van hogen ridderscape gescien,Ga naar voetnoot526 Want elc had andren sere begeerd;Ga naar margenoot+ Si lieten haestelike die sweerd Ende gingen metten armen wringen, 530[regelnummer] Wie andren onder mochte bringen. Doch bleef elc in sijn gereide; Want si waren so vroem beide,Ga naar margenoot+ Dat niet wale int beginnen Deen iet opten andren mocht winnen. 535[regelnummer] Dit en duerde doe niet lange,Ga naar voetnoot535 Want die Brabanters met bedwange Drongen den grave achter ward.Ga naar margenoot+ Doe riep .i. Brabanter: ‘her losgard,Ga naar voetnoot538
[pagina 44]
Waer vliedi nu? wan comdi hare?Ga naar voetnoot539 540[regelnummer] Die hertoge hout hier in sine scare,Ga naar voetnoot540-541 Van u noch al onverbeten. Ghi hebt u dicke wile vermetenGa naar margenoot+ Hi moeste sterven, waer gine saecht; Sieten hier noch al onversaecht!’Ga naar voetnoot544 545[regelnummer] Des balch hem Wautier van Wes,Ga naar voetnoot545 Een dies tgraven cnape es,
[pagina 45]
Datmen sinen here achter croetGa naar margenoot+Ga naar voetnoot547-551 Ende sprac desen lachter groet.Ga naar voetnoot548 Om dit stac geen serjantGa naar voetnoot549 550[regelnummer] Den hertoge doe van Brabant Inden arm ene wonde, Ende ontbrac ter selver stondeGa naar margenoot+ Den Brabanteren te dier tijt; Mar hi bleef na in den strijt 555[regelnummer] Eerlike gevaen ende wale. Van hem latic nu die tale.	[tekstkritische noot][C] 495 = tekst. 496 V. lutsemborch die dit saghen 497 duchten donmoet zeere 498 voeren uut om h. heere 499 Te bewarene die f. vaert 500 wouter v. riemen e.h. geraert 501 maer 502 = tekst. 503 te minen heere godevaert waert 504 orsse sl. opte vaert [D] 495 = tekst. 496 Van lutzenborch doen sijt s. 497 Twee ridderen duchten sij sere 498 E. voeren voer haren h. 499 Om te benemen die f. vaert 500 H.w.v. romen e.h. geraert 501 H. dees ij r. haren ondane 502 Hij hem beiden hem ontwranc 503 tot 556 ontbreken. 496 Lusselborch. Ook het hs. heeft het leesteeken. 498 haren: har- in het hs. voluit. - haren here: in de aanhaling bij Verdam, Middelnederl. Woordenb. 1, 1215 ten onrechte * hare here 499 bewerne hs.: bew̓ne Lelong's foutieve lezing * liewerne die ook Jonckbloet in dwaling bracht, zoodat hij er een corruptie van ⋆ te livereeren in zag, is ook reeds verbeterd naar het hs., door Verdam, Middelnederl. Woordenb. 1, 1215 en, stilzwijgend, 5, 1165; voor 't oplossen der verkorting verg. werne voluit in vs. 1531 van 't tweede boek. - vard in het hs. voluit. 500 Revie: Lelong's verkeerde lezing ⋆ Renie is ook reeds verbeterd bij Jonckbloet. - geraerd in het hs. voluit. margenoot+ (5) voetnoot497 dochtense = duchtten zij; Heelu vs. 5448: Vreesden si dat ontmoet seere. voetnoot500 Woutere van Revie: wordt met zijn broeder samen genoemd beneden vs. 1273. Zie verder nog de aanteekening aldaar. - Revie = Revehe, thans Réves, een dorp in Henegouwen, ten Z.O. van Nijvel. - her Geraerd: Heelu vs. 5451 en bij Velthem zelf, beneden vs. 1272, heet hij Geraerd die Moer (fr. Gérard li Mor), heer van Wessegem; waarschijnlijk dezelfde die zich later zoo heldhaftig gedroeg in de gelederen der Vlamingen tegen Philips IV van Frankrijk. voetnoot501-502 Mar ondanc Desen tween. Heelu vss. 5452-5456 verhaalt hoe ze den graaf van Luxemburg te gemoet reden en trachtten tegen te houden. margenoot+ (10) voetnoot503 Ende keerde. Heelu vss. 5458-5459: ende dranc Met crachte. voetnoot504 sijn ors: t.w. het paard van den graaf van Luxemburg; bij Heelu vs. 5462-5463: hi sloech ... Des graven ors op thoeft alsoe Van Luthsenborch, dat enz. voetnoot504-508 Het is wel de moeite waard deze passage met haar bron te vergelijken. Heelu vss. 5460-5471 zegt: Godevaerde... hem ridderlike weerde: Hine liet den aerm niet verslappen, Want hi sloech met ere wappen Des graven ors op thoeft alsoe Van Luthsenborch, dat van hem (d.i. van Godevaert) vloe, Ende met crachte hem (= zich) omwarp. Dat dat vergaderen wert soe scarp, Dat ors die viande moeste scuwen, Doen waende menich dat gevlouwen Die grave van Luthsenborch ware, Sijn ors keerde soe openbare Vanden eyseliken slaghe. Men ziet, hoe weinig de elementen van Velthem's vs. 507 bij Heelu bijeenbehooren. [tekstkritische noot]505 M. eenen w. soe opt hooft 506 verdooft 507 openbair 508 waer 509 totten ynde 510 egheene 511 her Godevaert 512 gemeenlike 513 Ende zoo geduerich e. soe hart Ga naar margenoot+ 314 ‖ Wilde hi w.t.h. waert 507:508 openbare: ware in het hs. voluit. 510 En: Lelong's verkeerde lezing * Ende is reeds verbeterd bij Jonckbloet. 511 godevarde in het hs. voluit. 513 [...] so gedurich hs.: Ende so gedurich Heelu vs. 5491 heeft hier niet het voegwoord Ende, dat voor den zin zeker overbodig is; blijkbaar heeft de (of: een) kopiïst zich verzien op Ende waarmee het voorgaande vers begint. Ook Jonckbloet. Ann. heeft beredeneerd dat Ende in dit vers te veel was; maar hij behield het toch in zijn tekst. 513-514 hard: ward in het hs. voluit. margenoot+ bl. 75 c. margenoot+ (15) voetnoot508, 509, 510, 511 enz. tot 520, 521, 522 hi = de graaf van Luxemburg. voetnoot508 waendense: bij Heelu vs. 5468 ondubbelzinnig: Doen waende menich. voetnoot509-510 Deze verzen zijn door Velthem gelicht uit Heelu vss. 5472-5480, een lofspraak op den moed van den graaf van Luxemburg en van geheel zijn geslacht: op hen allen past Heelu toe wat Velthem hier alleen van den graaf zegt. voetnoot511-523 Velthem heeft hier Heelu vss. 5487-5505 alweer zoo ongeschikt verkort, dat uit zijn tekst nog nauwelijks te verstaan is, waarom de graaf van Luxemburg zich door ‘enen vromen serjant’ naar Jan van Brabant laat geleiden: nl. juist omdat zijn paard ‘verdoofd’ en daardoor niet meer behoorlijk te besturen was. margenoot+ (20) [tekstkritische noot]515 Mocht hi d.d. gesincken 516 conde hi n. gedincken 517 = tekst. 518 eenen 519 die hiere toe 520 de berdenoes 521 Doen dede hi b.d.h. uut tien 522 = tekst. 523 leyden 524 Inden wijch v.h. beyden 515 gesinken: Ofschoon Lelong's verkeerde lezing * gescrinken reeds bij Jonckbloet naar het hs. verbeterd werd, heeft het woord nog een plaats gekregen in het Middelnederlandsch Woordenboek. 520 Hardenoyes: de comisch verkeerde lezing van Lelong: * Her Denoyes (het hs. heeft duidelijk h'denoyes in één woord) is ook reeds verbeterd bij Jonckbloet. 522 woude: men verwacht * mochte zooals bij Heelu vs. 5504, of * soude zooals Jonckbloet, Ann. reeds heeft voorgesteld. Maar ook hs. C der Brabantsche Yeesten heeft woude, zoodat het voorzichtiger lijkt, aan die lezing niet te tornen. voetnoot515 Dit vers is door Velthem gedistilleerd uit Heelu vss. 5493-5497: Ter aventuren oft hine mochte Neder vellen; want hem dochte, Viele dat, dat mochte gescien Dat daerbi dandre souden vlien, Alse si haren heere sagen sinken. margenoot+ (25) margenoot+ bl. 31 d. voetnoot520 Willem ... die Hardenoyes = Willem de Ardenner. Hij was heer van Spontin (zie Hemricourt, Miroir des nobles de Hesbaye, p. 68). - Hardenoyes = Ardennois, bewoner der Ardennen, komt in deze algemeene beteekenis voor bij Jacob van Maerlant, Spiegel Historiael, IV partie, II boek, cap. 35, vs. 26, en in de korte rijmkronijk van Brabant, uitgegeven door Blommaert, Oudvlaemsche Gedichten, dl. I, blz. 88, vs. 279. voetnoot521 dedi hem = ⋆ dedi hem hem = liet hij (= de graaf) hem (= Willem die Hardenoyes) zich enz. Een ridder kon immers zijn helm niet alleen aan- of afdoen; verg. A. Schultz, Dus höfische Leben zur Zeit der Minnesinger 2, 81-82. margenoot+ (30) voetnoot523 Ende dede hem ... leiden = ⋆ ende dede hem hem ... leiden = en liet hem (= Willem die Hardenoyes) zich leiden. - tote hem, nl. tot den hertog van Brabant; Heelu vs. 5505 uitdrukkelijk: Ende dede hem toten hertoge leiden. [tekstkritische noot]525 daden 526 V. hoegen r. geschien 527 W.e. anderen zeere begeerde 528 zweerde 529 ghingen 530 anderen o.m. bringhen 531 bleeff e. in s. gereyde 532 sij w. soe vrome beyde 533 beghinnen 534 Deen opten anderen en mochten w. 535 doen 536 brabanders 537 Dwonghen d.g. achterwaert 538 Doen r. een brabandre h. losscaert 527 begeerd in het hs voluit. 538 losgard in het hs. voluit. voetnoot526 De treffende verzen, waar Heelu de beide tegenstanders thans bij leeuwen vergelijkt (vss. 5509-5516), zijn door Velthem weggelaten. margenoot+ (35) margenoot+ (40) voetnoot535 Dit, namelijk de worsteling tusschen Jan van Brabant en den graaf van Luxemburg, de ‘eenwijch’. Over deze wijze van worstelen zie Huydecoper bij Stoke dl. I, blz. 528. margenoot+ (45) voetnoot538 Doe riep .i. Brabanter. Bij Heelu vss. 5536-5538: doen ... riep, na der walscher tongen, Hoverdichlike een Brabantsoen, Een coene seriant, hiet Baseroen. - her losgard. Bij Heelu vs. 5539: Van Luthsenborch her loscaert = schele Luxemburger. Of de graaf van Luxemburg al of niet scheel was, is van elders niet bekend; en dat hoeft ook niet: het woord kan hier heel wel gebruikt zijn als scheldwoord, en het hoeft dan zelfs nog niet te beteekenen: ‘nijdigaard, eigenlijk: iemand die een ander met schele oogen aankijkt’, zooals Verdam, Middelnederl. Woordenb. i.v. wil. J. de Damhouder, Practycke in Criminele Saken, cap. 136, voegt losschaert bij de andere voorbeelden van beleedigingen door 't verwijten van natuurlijke gebreken, die hij vond in Wielant's Practijke Criminele (ed. Orts, Gent 1872, blz. 178). Kiliaan vermeldt het woord én in zijn Etymologicum én in zijn Synonymia (op luscus en op strabo). [tekstkritische noot]539 waen 540 houdt h. in sijne sc. 541 = tekst. 542 diewile 543 ghine 544 hier nu 545 Dies b.h. wautier van crones 546 Een die sgraven knape es 539 Waer en hare in het hs. voluit. voetnoot539 wan = ⋆ wat en = waarom niet, zooals reeds door Huydecoper op Stoke dl. II, blz. 276 en Jonckbloet, Ann. terecht is verklaard. Wan kan wel zijn wanen, zooals Lelong en ook de kopiïst van hs. C der Brabantsche Yeesten het heeft verstaan; maar indien men wan in dien zin opvat, gaat alle tegenstelling met Waer vliedi nu? teloor; daarenboven komt Velthem's Wan comdi hare zeker overeen met Heelu's vs. 5540 Nu keert weder herwaert. voetnoot540-541 Velthem heeft de goed volgehouden beeldspraak van Heelu vss. 5541-5543 prijsgegeven; wat lijkt dat: Die hertoge hout ... van u noch al onverbeten (niet ‘minder juist’, zooals Verdam, Middelnederl. Woordenb. 5, 1436 zegt, maar) mat en slap bij de krachtige verzen van zijn voorbeeld: Siet hier den leeu voor u braken Van Brabant: bi wat saken Laetdine nu onverbeten? margenoot+ (50) voetnoot544 onversaecht. Heelu, vss. 5546-5549: Sieten hier noch onverjaegt, Brieschende, ende wijchgier; Waer woudine sueken bat dan hier? Want hier vindine seker wale. Velthem's verandering onversaecht is dus niet zeer geschikt; Heelu's onverjaecht past volkomen bij alles wat voorafgaat. voetnoot545 Wautier van Wes = Walter, heer van Wes of Wais (= Wiltz, thans in het Groothertogdom Luxemburg, ten N.-W. van Diekirch). [tekstkritische noot][C] 547 heere a. croot 548 groot 549 stack een seriant 550 = tekst. 551 eene 552 = tekst. 553 brabanderen 554 Maer hi bleeff na inden strijt 555 Eerlic 556 = tekst. Opschrift: Hoe her Waelraven inden strijt verslegen Es ende dat des hertogen ors onder hem doot bleeff 557 = tekst. 558 aff her walraven [D] Opschrift: Hoe die grave van lutsenborch doot bleef. lxxvj. 557 Naer dat aldus was die grave 558 D.w. bi hem her w. c. 9, opschr. Haren in het hs. voluit. 557 en 558 Daer in het hs. voluit. margenoot+ (55) voetnoot547-551 Verg. Heelu vs. 5558-5575, waar uitvoeriger meegedeeld wordt hoe de aanvaller het op 's hertogen zijde gemunt had, in de hoop hem geheel neer te vellen. voetnoot548 Ende sprac = ⋆ Ende dat men sprac enz. voetnoot549 geen serjant, nl. Wautier van Wes. margenoot+ (60)

Vorige Volgende

Hoe die van Lusselenborch op heren Godevard reet. viij.