Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Van ere sterren diemen heet Comata in latijn xxiii.

Alsmen screef ons heren iaer
XIII. hondert ende .XV. vorwaer,
So sachmen seinen herde verre
In die locht, een sterre,

[p. 215]

 

Diemen Comate heet alsoe.⁺

 

Om Sent Thomaesdach aldoe¹⁵⁸²

 

Sachmense wel openbaren.

 

Hieraf seit, des sijt gewes,

1585

Meester Gaufroet van Meldes:¹⁵⁸⁵

 

Dat dese sterre, overmids haer rayen⁺

 

Die si ute also ginc sprayen,

 

Dat dit betekent quaet bloet,¹⁵⁸⁸

 

Dat in die [wi]v[e] wesen moet,

1590

Ende [o]ngenatuerde colore met¹⁵⁹⁰

 

In menigen dan oec werd geset,⁺¹⁵⁹¹

 

Ende regneren sal, des sijt gewes,

 

Ende om dat trouwe nu niene es,

 

No warheit, no gerechtichede.

1595

Ende oec, alse die Meestere mede

 

Secgen, bediet strijt groet,⁺

 

Ende niemare oec albloet,

 

Ende wonderlike voretekin(n)e,

 

Ende vrese in die liedekin(n)e;

1600

Ende verwandelinge daernare

 

Van vele lieden openbare.⁺

 

Bedie si es in Mars teken nu,

 

Om dat sal dan sceden nu

+ (5)

1582 Sent Thomaesdach = 21 December

1585 Meester Gaufroet van Meldes = Geoffroy of Galfredus van Meldis, Engelsche sterrenkundige, die te Oxford vermeld wordt in de jaren 1325 en 1345 (Th. Tanner, Bibliotheca Britannico-Hibernica [1798], blz. 521

+ (10)

1588 quaet bloet = Vrouwen hebben ‘lichter’ bloed dan de mannen, zijn dus gemakkelijker onderhevig aan den invloed der kometen (welke sterfte, honger en moord aankondigen, ook tempeest en wind). Zie Het Boek van Sidrac in de Nederlanden, uitg. J.F.J. van Tol (1936), blz. 182; Natuurkunde van het Geheel-Al, uitg. J. Clarisse, vv. 609-630; en verder in Velthem, VI, 23, 1620-1625

1590 ongenatuerde = onnatuurlijk; colore = ‘colera’, d.i. vocht, onnatuurlijk karakter

+ (15)

1591 geset = aangezet.

+ (20)

+ (25)

[p. 216]

 

Ende den mannen dit avegaen.¹⁶⁰⁴

1605

Ende om dat haer was angestaen,¹⁶⁰⁵

 

So wiltmen secgen dat⁺

 

Dat bedieden soude noch bat

 

In coninge ende in mogende met.

 

Ende om dat Jupiter es geset¹⁶⁰⁹

1610

⁺ In dat toecomen van hare,

 

Daer si haer strect openbare,⁺

 

So betekent dit vord mere,

 

Dat sal enen groten here

 

Ofte vrouwe, bi redenen vorwaer,

1615

Omdat Virgo oec es daer,

 

Ter doet comen, oft aventuren⁺¹⁶¹⁶

 

Sal groet wesen in haer geduren.

 

In gros [ge]seget, alsict versta,¹⁶¹⁸

 

So bediet dese Comata

1620

Grote slechtinge van heren

 

Ende stride groet, wiltmen leren,⁺

 

Ofte sterfte onder die liede,

 

Oft honger machsi bedieden,

 

Oft coninc doet, wetet wel,¹⁶²⁴

1625

Oft tempeest groet ende fel.

1604 avegaen = lees anegaen? = overkomen, overvallen; met avegaen zou men juist de tegenovergestelde, minder passende beteekenis krijgen

1605 angestaen = omdat het (scil. Mars-teeken) de ster nabij was

+ (30)

1609 geset = geplaatst (nl. in het astrologisch beeld van het heelal)

+ bl. 77 a.

+ (35)

+ (40)

1616 oft = lees of t'aventuren, d.i. soms ook

1618 In gros = in het algemeen

+ (45)

1624 doet = dood.

1586 in margine staat Galfrid[us] Meldensis 1589 wive hs.: u, eigenlijk V = vive (l. wive), emend. Verdam, M.W., V, 632, i.v. ongenatuurt 1590 ongenatuerde hs.: in genatuerde, emend. Verdam, M.W., V, 632, i.v. ongenatuurt 1594 warheit hs.: w'heit 1598 voretekine hs.: vore te kinne, verkortingsteeken boven de i.

1618 geseget hs.: seget 1628 in margine door een latere hand dierte.