Van AEgir tot Ymir. Personages en thema's uit de Germaanse en Noordse mythologie

Thorgerd Hölgabrud

(on. Þorgerðr Hölgabrúðr), volgens een aantal teksten een godin die omstreeks het jaar 1000 rond Trondheim en in het Gudbrandsdal, het gebied van de jarls van Lade, vereerd zou zijn, samen met haar zuster Irpa. De Jómsvíkinga saga (De saga van de Jomsvikingen) vertelt dat jarl Hakon Sigurdarson deze godin voor de beslissende slag tegen de Jomsvikingen om hulp vraagt. De godin verhoort zijn gebed pas als hij belooft haar zijn zevenjarige zoon Erling te offeren. Dit gebeurt. De godin zendt dan een tegen de Jomsvikingen gerichte hagelstorm en vecht zelf mee op het schip van de jarl, pijlen schietend vanaf iedere vinger. Toch wordt de slag pas gewonnen als ook Irpa verschijnt (Jomsv. s. 34).

In de Jómsvikinga saga bidt de jarl tot de godin op een open plek in een bos. Andere vertellingen noemen een heiligdom. Dit heiligdom stond volgens de Faereyinga saga (De saga van de bewoners van de Faeröer) op een open plek in het bos, was met goud en zilver versierd en had glazen (!) vensters. Binnen stond het fraai aangeklede beeld van de godin met een zware gouden ring aan haar arm (Faer. s. 23).

Ook de Njáls saga (De saga van Njal) noemt het heiligdom, hier gesitueerd in het Gudbrandsdal. Er staan drie manshoge godenbeelden, van Thorgerd, Irpa en Thor. De beelden zijn gekleed, Thorgerd draagt een sluier en Thor heeft als attribuut zijn wagen. De saga meldt dat Viga-Hrapp de godenbeelden naar buiten sleept, ze ontkleedt en het heiligdom verbrandt (Njáls s. 88).

In de waarschijnlijk jongste van deze teksten, de Óláfs saga Tryggvasonar in mesta (De grootste saga van Olaf Tryggvason) in het Flateyjarbók, slaat koning Olaf Tryggvason haar beeld in stukken, eveneens nadat hij het van zijn kleding en versierselen heeft ontdaan, en verbrandt het samen met dat van de god Freyr (Flat. i, pp. 452-455).

De Harðar saga (De saga van Hörd) is de enige tekst waarin een heiligdom voor deze godin op IJsland genoemd wordt. In dit verhaal worden de goden als levende personen voorgesteld, die hun

[p. 192]

vereerder verlaten om naar een ander te gaan. Uit woede hierover verbrandt hij hun heiligdom (Harð. s. 19).

Het meest onwaarschijnlijke verhaal vertelt de Þorleifs þáttr jarlaskálds (Het verhaal over Thorleif Jarlaskald) in het Flateyjarbók. De held van dit korte verhaal heeft jarl Hakon in een gedicht bespot en om zich te wreken maakt de jarl met behulp van zijn godin een houten man met een menselijk hart die hij met de speer uit het heiligdom van de godin naar IJsland stuurt om Thorleif te doden (Flat. i, pp. 235-236).

Was deze Thorgerd een godin of niet? Allereerst valt op dat zij ofwel in zeer jonge, ofwel in oudere, maar zeer christelijk gekleurde teksten optreedt. De oudste vermeldingen zijn te vinden in de Óláfs saga Tryggvasonar (De saga van Olaf Tryggvason) van de monnik Oddr en in het gedicht Jómsvíkinga drápa van bisschop Bjarni Kolbeinsson († 1222). Vrijwel alle teksten wijzen in de richting van een plaatselijke cultus.

Snorri noemt haar niet als een van de Asinnen. In zijn Edda noemt hij haar in de hoofdstukken die de kenningen voor goud behandelen terloops als dochter van ‘Hölgi, naar wie Halogaland genoemd wordt’. Daar lezen we dat goud ook ‘het dak van Hölgi's grafheuvel’ genoemd kon worden omdat Hölgi's grafheuvel uit een laag offergeld (zilver en goud) en een laag stenen en aarde was opgebouwd. Volgens Snorri werd zowel aan Hölgi als aan Thorgerd geofferd (SnE. ii, 55) In zijn Heimskringla noemt hij Thorgerd niet, hoewel hij wel kort vermeldt dat men zegt dat Hakon zijn zoon geofferd heeft om de overwinning op de Jomsvikingen te behalen (Óláfs saga Tryggvasonar 42). Dit zou erop kunnen duiden dat hij aan de echtheid van de verhalen over een godin Thorgerd twijfelde.

Over de naam van Thorgerd zijn de teksten niet eenstemmig: het eerste deel van haar bijnaam verschijnt als Hölga- (van Hölgi) maar ook als Hörða- (= van de bewoners van Hördaland), Hörga- (= van de altaren) of Hölda- (= van de mannen). Hölgi zou de stamvader van de jarls van Halogaland zijn.

Het tweede deel van Thorgerds bijnaam betekent ‘bruid, vrouw’ en daarom bevreemdt het dat Snorri haar ‘dochter’ en niet ‘vrouw’ van Hölgi noemt. De meeste teksten stellen haar voor als een boosaardig wezen, zelfs als een toverkol. In het Flateyjarbók heet ze Hölgatröll (Hölgi's toverkol).

Samenvattend moet gesteld worden dat deze godin misschien eens plaatselijk vereerd werd, en wel in het gebied van de jarls van Lade, maar dat de christelijke auteurs zo weinig van haar, haar cultus en haar heiligdom afwisten dat zij in de verhalen nog sprookjesachtiger en demonischer trekken kon krijgen dan de bekende goden. Haar zuster Irpa is niet meer dan een naam. Pogingen om de functie van Thorgerd en haar zuster Irpa te achterhalen, hebben dan ook nog niet tot bevredigende verklaringen geleid.

De enige onder de aandacht gekomen afbeelding van Thorgerd is een tekening uit 1895 van Jenny Nyström-Stoopendaal, Thorgerd Hörgabrud.

Halvorsen 1981f; Storm 1885.