Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620 (1927)

Informatie terzijde

Titelpagina van De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620
Afbeelding van De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620Toon afbeelding van titelpagina van De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (18.39 MB)

XML (1.99 MB)

tekstbestand






Editeurs

C.R. de Klerk

B.H. Molkenboer

H.W.E. Moller

J. Prinsen J.Lzn

Leo Simons

J.F.M. Sterck



Genre

proza
poëzie
drama

Subgenre

emblematiek
verzameld werk
gedichten / dichtbundel
liederen/liedjes
tragedie/treurspel
tragikomedie


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De werken van Vondel. Deel 1. 1605-1620

(1927)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende
[pagina 789]
[p. 789]


illustratie
Anonieme spotprent van 1618 (Vondelmuseum)


[pagina 790]
[p. 790]

Op de Ionghste Hollantsche transformatie.aant.aant.aant.Ga naar voetnoot*Ga naar voetnoot**

 
Gommer en Armijn te HoofGa naar voetnoot1
 
Dongen om het recht geloof,Ga naar voetnoot2
 
Yeders in-gebracht bescheijtGa naar voetnoot3
 
In de VVeech-schael vvert geleijt.
5[regelnummer]
Docter Gommer arme knechtGa naar voetnoot5
 
Haddet met den eersten slecht,Ga naar voetnoot6
[pagina 791]
[p. 791]
 
Mits den schranderen ArmijnGa naar voetnoot7
 
Tegen Bezam, en CalvijnGa naar voetnoot8
 
Ley den Rock van d'Advocaet,Ga naar voetnoot9
10[regelnummer]
En de Kussens van den Raet,Ga naar voetnoot10
 
En het breijn dat geensins scheen
 
Ydel van gesonde reen,
 
Brieven die vermelden plat
 
'tHeylich recht van elcke Stadt.Ga naar voetnoot11-14Ga naar voetnoot13-14
15[regelnummer]
Gommer sach vast hier en ginsGa naar voetnoot15
 
Tot so lang mijn Heer de Prins
 
Gommers syd' die boven hing,
 
Trooste met sijn stale KlingGa naar voetnoot18
 
Die so svvaer vvas van gevvicht,
20[regelnummer]
Dat al 't ander viel te licht.
 
Doen aenbad elck Gommers popGa naar voetnoot21
 
En Armijn die kreech de Schop.
[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 4, de tekst onder de prent heeft achter geleijt 'n komma.

voetnoot*
Van 1618. Afgedrukt volgens de tekst onder de prent in folio, waarvan op de vorige bladzij de afbeelding staat.
De anonieme politieke spotprent uit het Revolutiejaar 1618 vertoont 'n open hal, waar de ‘bewijsgronden’ van de godsdiensttwistende partijen (Arminianen of Remonstranten aan de ene, en Gomaristen of Contraremonstranten aan de andere kant) worden gewogen voor en door de wereldlike overheid (te hoof)!
Tekenaar of dichter kiezen geen partij in die strijd, maar t'is van allebei 'n spotkiek van dat vooral voor 'n doopsgezinde zo onzinnige te hoof dingen om het recht geloof, van beide partijen. Tekenaar en dichter (je zou zeggen, ze hebben samengewerkt) geven in 'n paar trekken de juiste ontwikkeling van die dwaze geschiedenis.
Gomárus beriep zich op de onderrichtingen van Kalvijn en Beza (Inst. Calvíni), maar Arminius stapelt de wereldlike macht, die ook in 't ‘theologiese’ niet mis was, in de schaal; en nu komt Gomárus met zwaarder gewicht, 't zwaard van Maurits. Dat is 'n zinspeling hierop: Maurits, op 't gevest van z'n degen kloppend, had gezegd: ‘hiermee zal ik de religie verdedigen.’ Dat woord en dat gebaar hebben ze beide gekiekt met spottende humor. En de eerste werking van die diktatoriale zwaardmacht zien we door de geopende zijmuur, op de Neude (‘de Neu’), 't Utrechtse plein, waar Maurits de waardgelders (stedelike huursoldaten) afdankt.
voetnoot**
In de Tietel: Iongste Hollantsche Transformatie: de laatste omvorming, omzetting van de stedelike regeringen en de Staten in Holland (van Arminiaans tot Gomarist).
voetnoot1
Gommer: Franciscus Gom(m)arus (Frans Gommer 1564-1643); hoogleraar in de godgeleerdheid te Leiden van 1594-1611, nam als zodanig zijn ontslag, en was daarna van 1616-1643 te Groningen hoogleraar. Hij beleed en doceerde de Predestinatie-leer in de geest van Kalvijn's Institutio (zie op de ene weegschaal ‘Inst. Calvini’); deze strengere leer van de volstrekte predestinatie was de ‘gevestigde’ leer onder 't grootste deel van 't kalvinistiese volk.
Armijn: Jacobus Arminius (Jacob Harmensz, 1560-1609), eveneens hoogleraar in de godgeleerdheid te Leiden, van 1603-1609. Hij verdedigde een ‘gematigder’ leer dan die van Gomarus; de regeringen van de meeste Hollandse steden, dus ook de Staten van Holland steunden de Arminianen; sommige stedelike regeringen, bijv. van Amsterdam waren in meerderheid op de hand van de Gomaristen.
te Hoof: in 't hof, d.i. in 't Hof van Holland, 't gebouw op 't Haagse Binnenhof, waar de Staten van Holland vergaderden; dus: in de Hollandse Statenvergadering.
voetnoot2
Dongen: pleitten, streden (voor de rechtbank); het recht geloof: 't zuivere geloof (recht in deze betekenis 'n vertaling van 't Griekse orthodoxie langs 't Lat. fides recta).
voetnoot3
bescheijt: betoog, bewijsgrond.
voetnoot5
arme knecht: arme jongen.
voetnoot6
Haddet: had het; met den eersten: in 't eerst.
[tekstkritische noot]TEKSTKRITIEK: vs. 12, de tekst onder de prent heeft achter Ydel een komma. - vs. 20, achter licht staat onder de prent geen leesteken.
voetnoot7
Mits: omdat.
voetnoot8
Bezam (Lat. 4e n.v.): Beza (1519-1605) is de grote vriend van Calvijn, en zijn opvolger als hoofd van de Gereformeerde Kerk in Genève.
voetnoot9
Advocaet: Advokaat van Holland of Advokaat van den Lande, de bekende tietel van Oldenbarnevelt als voorzitter van de Staten van Holland.
voetnoot10
van den Raet: de leden van de Staten van Holland; Raet betekent hier de Raet (vergadering) van de Staten, elders zegt Vondel der Staten Raet (Sonnet op Wessel van Boetseler, 1622). Kussens en Rock als zinnebeelden van 't ambt en de macht.
voetnoot11-14
het breijn: 't verstand; scheen: bleek; Ydel van: leeg van, zonder; reên: redenering, bewijsgrond, dus: en 't verstand (of 't betoog) dat helemaal niet zonder gezonde bewijsgronden was, namelik 'n beroep op de papieren met de stedelike rechten.
voetnoot13-14
Brieven: papieren, die duidelik (plat) 't recht van iedere stad vermelden (volgens art. 13 der Unie) om in godsdienstzaken te beslissen; 'tHeylich recht: 't recht in 't heilige, in de godsdienstzaken; plat: vlakweg, duidelik.
voetnoot15
hier en gins: naar alle kanten.
voetnoot18
met sijn stale kling: zie de aant. boven.
voetnoot21
Doen: toen; Gommers pop: Gommers afgodsbeeld, afgod Gommer; voor pop = afgodsbeeld, vergelijk: Inwying van den Christen Tempel (1630) vs. 76 Molocks gruwelpop: de gruwelike afgod Moloch.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken