Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen (1932)

De werken van Vondel. Deel 6. Vondels Vergilius-vertalingen

(1932)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Het zeste boeck.aant.aant.

Inhoudt.

1 Eneas, te Kume gelant, gaet naer het hol van de Sibylle, en geoffert hebbende, leeft 2 raet met Febus orakel, dat hem d'aenstaende gevaren en uitkomst der toekomende oorlogenr. 2 3 voorspelt. Hy verbrant het lijck van Miseen, den drenckeling, op strant gevonden; en3 4 begraeft des mans overschot, onder den naesten bergh, sedert naer hem genoemt. Hier 5 na wijzen de duiven hem den gouden tack, dien hy afpluckt, en eert d'onderaertsche Goden5 6 met offerhanden, daelt met de Sibylle, zijne leitsvrouw, door den mont van Avernus helle-6 7 waert, vint Palinuur (overmits die d'eere der begraefenisse ontbeerde) by den jammerpoel 8 noch omzwerven; en poogende hem, naer den anderen oever, over te voeren, wort in dit 9 voornemen van de Waerzeghster belet, en den geest met een loos graf, en de hope der9 10 uitvaert getroost. Eneas, hier na den jammerpoel overstekende, smijt den Hellewachter 11 eenen slaepbrock voor; en, reizende door de kinderzielen, en de valschbetighte en om-11 12 gebrochte schimmen hene, geraeckt by 't verblijf der gelieven, die uit wanhopende minne 13 zich zelven het leven benamen. Daer bejegent hy Elize, die toen hy zich zocht t'ontschul-13 14 digen, toornigh uit zijn oogen weeck. Van hier voortstappende, ziet hy, in de wijck der 15 vermaerde krijghshelden, Deifobus, met vele quetzuren geschonden, en verneemt uit hem15 16 dien deerlijcken moort. Hy verlaet den Tartar, slaet de slincke hant op; hoort uit de Sybille16 17 de straf der misdadigen; spoeit naer Plutoos stadt zelf, en steeckt den gouden tack op17 18 de poort van 't hof. Daer monstert Anchises voor Eneas, zijnen zoon, de Albaensche en18 19 Roomsche Koningen op een ry, en loopt zommige Romainsche edelen met name ten19 20 lichtsten over; en komende aen Cesars en Augustus lof, verheft Marcel, Octaviaes zoon,20 21 ontijdigh wechgeruckt, ten hemel toe: endelijck, door d'yvoire poort weder opdon-21 22 derende, bezichtight zijne mackers, en Kume verlatende, zeilt naer Kajete.22
 
Hy treet te Kume op lant, en hoort de Priesterin;
 
Begraeft Mizeen, en pluckt den tack met goude bladen;
25
En slaet, met zijn Sibyl, den wegh des afgronts in,
 
Vint Palinuur, en staet met Didoos schim beladen.26
 
De leitsvrouw leert den helt der zielen straf en loon.
 
Anchises wellekomt zijn afkomst, daer beneden,28
 
En monstert, op een ry, de neven van dien zoon,29
30
En al 't Romainsche bloet, dat op zijn spoor zal treden,30
 
Om 't eeuwige aertsgebiet te levren aen August,31
 
Door zoo veel zweet en bloet, en oorloogh, zonder rust.32

33 Zoo spreeckt hy al schreiende, viert den schoot, en vervalt ten+33 34 leste aen den wal te Kuma, van d'Eubeërs gesticht. Hier zettenze34 35 het voor ancker, keeren de voorstevens de zee, de kromme achter- 36 stevens het strant toe, en boorden de kust met schepen. Een hoop36 37 jongelingen springt vierigh op den Hesperischen bodem: Zom-37 38 migen klincken vier uit keien, dat in d'aderen der steenen, gelijck38-39 39 zaet, verborgen leit: zommigen komen met eenen hoop ruighte 40 en tacken, waer in het wilt nestelt, aenslepen, en wijzen hunne maets 41 wat bosschen en vlieten zy vonden. Maer de godtvruchtige Eneas+ 42 gaet naer de slotkerck, waer over de groote Apollo het gezagh42

Het zeste boeck.

 
Zoo spreekt hy schreiende, en bedruckt, en viert de schoten,vs. 1
 
Belant te lange leste aen Kumaes wal, en sloten,2
 
Van oude Eubeërs eerst gebouwt, zoo dicht aen zee.
 
Hier zetten zy 't gelijck voor ancker op de ree,4
5
De boegh naer zee gekeert, en d'achterstevens vielen
 
Naer 't strant. zoo boort maetroos de waterkust met kielen.
 
Een deel der jongkheit springt met yver op het lant7
 
Van out Hesperien: een deel, begaen om brant,8
 
Klinckt vier uit kaien, dat in d'aderen der steenen,
10
Als zaet, verborgen leght: een deel komt hier met eenen
 
Hoop ruighte en tackebosch aensleepen, daer het wilt
 
In nestelt, en maetroos berecht het zeemans gilt12
 
Wat vliet en bosch en beemt zy hier te lande ontdecken.
 
Maer hun godtvruchtigh hooft bezoeckt de woudtvertrecken,
15
En kerck, waerover Godt Apol heerscht. hy gaet stil14-15
tekstkritische noten

43 heeft, en bezoeckt de vreesselijcke spelonck der ontzaghelijcke43 44 Sibylle, hier dicht by, om haere geheimenissen te verstaen. Het44 45 Orakel van Delos blaest haer zijnen goddelijcken geest en wijs-45 46 heit in, en ontsluit haer het slot der toekomende zaken. Nu gaenze,46 47 door het wout van Diane, in Apolloos gulden tempel. Men zeit+ 48 dat de stoute Dedael, uit Minos gebiet vlughtende, en zich op48 49 zijn snelle vleugels verlatende, door de lucht, een nieuwe baen,49 50 in het koude noorden den kercker ontroeide; en ten leste luchtigh50 51 op den burgh van het Italiaensche Chalcis streeck. Zoo ras hy51 52 hier belandde, heilighde hy Febus het roeituigh zijner vleugelen,+52 53 en stichtte geweldige kercken, hem ter eere. Op de kerckdeuren53 54 zagh men de doot van Androgeus uitgebeelt: oock hoe deerlijck54 55 d'Atheners jaerlijx, met zeven lijcken hunner zonen, den opge-55 56 leiden tol mosten betalen. De lotbus staet 'er, met de rampzalige5656-57 57 jongelingen. Recht hier tegens over doet zich het eilant Kreten 58 uit der zee op. Hier ziet men Pasifaë op den wreeden stier ver-58 59 lieven, en zich ter sluick onder hem vlyen; en de gemengelde 60 afkomst, en vrucht van tweederhande aerdt, het mensch-en-stiers-60 61 gedroght is 'er by; een gedenckteken van die lasterlijcke geilheit.61 62 Dedael zich hier over de vierige liefde der Koninginne Ariadne62 63 ontfarmende, bestelde Theseus het kluwen, om blindeling den63

 
Bezoecken 't heiligh hol, den tempel [daer Sibyl,
 
Ontzaghelijck by 't volck, zich houdt] op dat die trouwe17
 
Hem haer geheimenis, op zijn verzoeck, ontvouwe.
 
Het groote orakel zelf, de Godt van Delos blaest
20
Haer zijne wijsheit in, en geest, wanneerze raest,20
 
Als hy 't aenstaende haer ontsluit op zijnen drempel.21
 
Nu gaenze t'zamen in Apolloos gulden tempel,
 
Door 't kerckwoudt van Diaen. men zeght dat Dedalus,23
 
Uit Minos rijck gevloôn, zich op zijn vleugels, dus
25
Vermeeten in de lucht betrouwende, aenquam rennen,24-25
 
En, langs een nieuwe baen, aenroeiende op zijn pennen,
 
In 't koude noortsch gewest, den kercker loos ontweeck,
 
En endtlijck luchtigh op het slot van Chalcis streeck,
 
Dat in Itaelje rijst. Dedael, die hier belande,
30
Wijdt Febus Godtheit, als een danckbaere offerhande,
 
Het roeituigh van zijn pluim, en boude, in Febus naem,31
 
Heel groote kercken, hem ter eere, en zulck een faem.32
 
Men zagh Androgeüs op deze kerreckdeuren
 
Gedoot, en hoe bedruckt d'Atheners jaerlijcks treuren,
35
Met zeven lijcken van hun zoonen, en ten zoen35
 
Den opgeleiden tol uit dwang en noot voldoen.
 
De lotbus staet gereet, met d'uitgetrocke loten.37
 
Het eilant Krete komt recht over opgeschoten,
 
En rijzen uit der zee. Pasifaë wort hier
40
Genoopt van dolle min tot haeren wreeden stier,40
 
En weet zich onder hem, ter sluick en stil, te vlyen.
 
Men ziet'er mengsel van haere afkomst, van twee zyen,42
 
Het mensch- en stiersgedroght, te schandelijck gebaert;
 
Een snoot gedenckmerck van dien overgeilen aert.
45
Hier is de doolhof, daer zich geene uit redden mogen.
 
Dedael, met Ariadne en haere min bewogen,
 
Holp Theseus heimelijck aen 't kluwen, om den draet
tekstkritische noten

64 geschoren draet te volgen, en zoo de bedriegeryen en dubbel-64 65 heit des hofs t'ontdecken. Och Ikarus, liet uw vaders hartewee het65 66 toe, ghy had mede ruim uw deel in dit treffelijke werck. Twee- 67 werf pooghde hy uwen val in gout uit te beelden: tweewerf be-67 68 zweken zijn vaderlijcke handen. De Trojanen hadden vervolgens68-69 69 achter een alles, van stuck tot stuck, wel naeuw doorkeken; 't en69 70 ware Achates vooruitgezonden, juist op slagh quam, met Glaukus7070-71 71 dochter, waerzeggerin van Febus en Diane, Deifobe, die den+ 72 Koningk aldus aensprack: de tijt laet nu niet toe hier langer op 73 te staen kijcken: het past nu beter zeven puickrunders, die noit 74 juck droegen, en zeven puickschapen, gelijck de manier is, te 75 slaghten. Terstont offerenze, gelijck hun belast wort, en de Pries- 76 terin roept de Trojanen in den grooten tempel. De lenden der+76 77 Eubeesche steenrotse is spelonckswijze geheel diep uitgehouwen:77 78 men gaet 'er in door hondert breede ingangen, door hondert ope 79 deuren, waer uit de Sibylle met hondert galmende stemmen ant-+ 80 woort. Toen men aen den drempel quam, zeide de Maeght: het 81 is tijt bescheit van uw nootlot te verzoecken; zie, daer is Godt,81 82 daer is hy. Terwijlze zoo voor den ingangk sprack, kreeghze 83 haestigh 't eene kleur op 't ander in haer aengezicht; heur hair83 84 stont te bergh; zy hijghde naer heuren adem; wert fel van razernye84-85 85 bereden; zwol om 't hooft; scheen grooter, en hare spraeck luide 86 niet menschelijck, wanneerze nu van de Godtheit des Godts ge-86 87 propt zijnde, riep: Eneas, houdt ghy op? Trojaen, houdt ghy op

 
Te volgen, en aldus t'ontdecken het verraet48
 
Des dubblen doolhofs, en zoo veel bedriegeryen:49
50
En kon, ô Ikarus, uw vaders rou het lyen,50
 
Gy had in zulck een kunste al mede ruim uw deel.
 
Hy pooghde tweemael hier in 't gouden tafereel
 
Uw' val te maelen: maer van hartewee en smerte53
 
Bezweeck tot tweemael toe de hant met 's vaders harte.
55
De Troischen hadden dus, vervolgens achtereen,
 
Bespiegelt stuck voor stuck, waer niet vooruitgetreên56
 
Achates, hier gestuurt, op slagh hun bygekomen,
 
Met Glaukus dochter, tot waerzeghster aengenomen
 
Van Febus, en Diaen, Deifobe, die voort
60
Den koning aenspreeckt, en in zijn bespiegling stoort:
 
De tijt laet nu niet toe hier lang te blijven wachten.
 
Het past u beter, uit het puick van 't vee, te slaghten
 
Een zuiver zevental van rundren, noit in 't jock63
 
Gespannen, en zoo veel stalschaepen, rein van vlock,64
65
Gelijck men is gewoon. zy offren voort dees dieren,
 
En volgen hunnen last. de priesterin, na'et vieren
 
En offren, roept terstont de Troischen in haer kerck.66-67
 
De lenden van de rots is hol, een maghtigh werck,68
 
Dat hier d'Eubeërs diep uit louter rotssteen scheuren.69
70
Men gaet door hondert breede en ruime en ope deuren,
 
Door hondert gangen in, waer uit 's waerzeghsters mont
 
Met zoo veel stemmen galmde, en elck ter antwoort stont.72
 
Toenze aen den ingangk van den grooten tempel quamen,
 
Sprack deze maeght: 't is tijdt Godt om bescheit te praemen,74
75
Om 't nootlot te verstaen. zie daer is Godt, zie daer.
 
Zy kreegh, terwijlze voor de deur met dit gebaer76
 
Dit sprack, het eene kleur op 't ander, en haer wezen
 
En aengezicht verkeerde, en al heur haeren rezen.78
 
Zy hijght naer heuren aêm, wort fel van dolle zucht79
80
Bereên, schijnt grooter, en, van Godt Apol bevrucht,80
 
Spreeckt nu niet menschelijck: Eneas, staecktge uw smeecken?
 
Trojaen, belooftge niet? want zonder Godt te spreecken,82

88 van beloven en bidden? de groote deuren van het verbaesde huis88 89 zullen toch niet eer opgaen: en hier mede zweeghze. De Trojanen89 90 schrickten, dat hun het hart in 't lijf en de beenen trilden, en de+ 91 Koningk badt uit al zijn hart: o Febus, die u altijt over de zware91-92 92 aenvechtingen van Troje ontfarmde, en Achilles door 't geweer 93 van Paris, Dardans nakomelingk, nederleidde; onder uw geleide 94 begaf ick my te water, zeilde de wijde weerelt om, en bezocht 95 de verregelegene Massylische volcken, en landen, waer voor de95 96 zantplaten leggen: nu doen wy ten leste de kusten van het deizende96 97 Italie aen: dus lang hebben ons de rampen van Troje achteraen97-98 98 gesleept: het waer nu wel billijck het volck van Pergamum te 99 sparen: en desgelijcks alle ghy Goden en Godinnen, wien Ilium+99-100 100 en d'overgroote eere van Dardanie tegens het hart stack; en ghy, 101 o allerheilighste Waerzeggerin, van toekomende zaken bewust,+ 102 verleent den Trojanen (ick verzoeck geen Rijck dan my by nootlot102 103 belooft) datze zich met hunne omzwervende Goden, en omsucke- 104 lende Huisgoden van Troje in Latium mogen nederslaen. Dan 105 zal ick, Febus en Diane ter eere, kercken van louter marmer stichten,105 106 en feestdagen in Febus naem instellen. Men zal, o gunstige Sibylle,106 107 u oock heerlijcke kappellen in ons Rijck bouwen: want daer zal107 108 ick, o goedertiere, oock uwe orakelloten (schriften, die de geheime-108 109 nissen der zaken, onzen geslachte beschoren, bevatten) bewaren, 110 en uitgeleze mannen heiligen. Ick bidde alleen schrijf voortaen110 111 uwe vaerzen niet meer op palmbladers, op dat de snelle wint die 112 niet verstroie, en onze hope te leur stelle; maer ick bidde spel112 113 ghy zelf mondeling wat ons beschoren zy. Hier mede sloot hy zijn

 
Te bidden zal dit hol niet een verbaesde poort
 
Ontsluiten: en hierme zweegh dees Sibylle voort.84
85
De Troischen schrickten, dat'er 't hart en al de leden
 
Af sidderden. de vorst begaf zich tot gebeden:
 
O Febus, die doorgaens, om onzen wederspoet87
 
En bystre zwaricheên, geraeckt waert in 't gemoedt,88
 
Achilles door 't geweer van Paris nederleide,
90
Het bloet van Dardanus; 'k begafme op zee, en scheide
 
Op uw gebodt van lant, en zeilde om 't aerdtrijck heen,
 
Bezocht de vergelege en Mauritaensche steên,92
 
En stranden, dicht bezet met plaeten, en met zanden:93
 
Nu doen wy endelijck d'Italiaensche landen,
95
Die eeuwigh deizen, aen. dus lange, hoe 't besla,
 
En uitvall', sleepte ons 't lot van Priam achter na.95-96
 
En gy, ô Goden en Godinnen al te gader,
 
Wien Ilium, en d'eer van Dardaen, onzen vader,
 
Zoo tegens 't hart stack, och, nu waer het wel hoogh tijt99
100
Dat gy het Troische volck, dus lang zoo fel benijt,100
 
Van rampen eens verlichte: en gy, ô uitverkoren
 
Gewijde mont, bewust van 't geen ons is beschoren,102
 
Verleen den Troischen [ick, als koning en hun hooft,
 
Verzoeck geen rijcken dan by nootlot ons belooft,]
105
Dat zy in Latium, met heilighdom en Goden
 
Van Troje omsucklende, zich eens op uw geboden
 
Daer nederzetten. ick zal Febus en Diaen
 
Met marmersteene koor en kercken onderdaen108
 
Vereeren, oock een feest in Febus naem instellen,
110
En wijden u in 't rijck geweldige kapellen:110
 
Want 'k zal, ô goedertiere, oock uw orakellot,
 
De schriftgeheimenis van al het geene Godt
 
Beschoer aen ons geslacht, zorghvuldigh hier bewaeren,113
 
Door keur van mannen, waert te letten op Godts blaren.
115
Ick bidde alleen betrou uw vaers geen pallembladt,
 
Op dat de snelle wint het niet verstroie en vatt',
 
Maer laet ons mondeling onze avontuuren weeten.
tekstkritische noten

114 gebedt. Maer de Waerzeggerin, schrickelijck van Appollo bezeten,114-19 115 en hare profecy noch niet kunnende uitbrengen, loopt razende 116 in de spelonck om en wederom, en gaet vast in arbeit, om haren 117 krop uit te schudden: terwijl betemt Febus haer wreet gemoedt, en 118 razenden mont des te meer, en betoomt hare tong met zijnen 119 breidel: en nu gingen de hondert geweldige deuren van haer huis 120 van zelf open, en het antwoort der Waerzeggerinne klonck aldus 121 in de lucht: o ghy, die ten leste eens van de groote gevaren ter 122 zee geleden, ontslagen zijt, hebt grooter zwarigheden te lande te+ 123 verwachten. De Dardaners zullen (bekommer uw zinnen hier niet123-24 124 mede) in het Rijck van Lavinie komen; doch wenschen datze 'r 125 noit gekomen waren: oorlogen, afgrijsselijcke oorlogen zie ick te 126 gemoet, en den Tyber van veel bloets schuimen: hier zal het u126-28 127 aen geen Simois, geen Xanthus, nochte geen Griecksche legers 128 ontbreecken: een ander Achilles, oock uit een Godinne geboren, 129 is alree in Latium tegens u opgewassen: en het wil den Trojanen129 130 aen geen Juno ontbreecken, die achter hen her zitte: welcke130 131 volcken, welcke steden van Italie zult ghy dan in uwen noot niet 132 om hulp aenzoecken? Een vrouw, die weder den Trojanen ont-132-34 133 haelt, een uitheemsch huwelijck is weder oirzaeck van zoo groot 134 een jammer. Zwicht evenwel voor geene rampen, maer hoeze u134-35 135 zwaerder drucken, zoo veel te kloeckhartiger bie haer het hooft, 136 't Eerste middel uwer behoudenisse zal u opgedaen worden van+136 137 een Griecksche stadt, daer ghy het minst op vermoedt. De137 138 Kumaensche Sibylle spelt hem deze schrickelijcke dubbelzinnig-138

 
Dus sloot hy zijn gebedt: doch dees Sibyl, bezeten
 
En zwanger van Apol, kon haere wichlery119
120
Niet uiten, ging door 't hol, gelijck een razerny,
 
Vervaerlijck heene en weêr in arbeit, eer 't wil schieten
 
Verpijntze zich haer' krop, die vol is, uit te gieten.122
 
Apollo temt terwijl haer wreet en fel gemoedt
 
En dollen mont te meer, en toomt den overvloet
125
Der tong met zijn gebit. nu bersten hondert deuren124-25
 
Van 't huis al teffens op, als of de rotsen scheuren,126
 
En Godts waerzeghster geeft hem antwoort overluit:
 
O gy, die uwen noot te water ziet gestuit,128
 
Verwacht te lande noch een vreesselijcker lijden.
130
De Troischen zullen [zet uw vrees en zorgh ter zijden,]
 
Lavinie aendoen, maer oock wenschen datz'er noit
 
Belandden. oorelogh, zoo schrickelijck als oit,
 
Een oorlogh zienwe u hier van verre wellekomen,
 
Den Tyber schuimende van bloet naer zee toe stroomen.
135
Zijt hier om Simoïs noch Xanthus niet begaen,135
 
Noch Griecksche legers. een Achilles opgestaen,
 
En oock uit een Godinne, is reede aen 't harrenassen,137
 
En tegens u in out Lavinie opgewassen.138
 
De Troischen missen hier geen Juno, nochte ween.139
140
O welcke volcken, wat al Italjaensche steên
 
Zult gy, door noot geperst, om hulp niet loopen zoecken!
 
Een vrou, die wederom de Troischen kan verkloecken142
 
Door minnelijck onthael, een uitheemsch huwelijck
 
Is wederom de pest en ondergangk van 't rijck:
145
Doch zwicht voor leet, noch ramp, maer bie, terwijlze u drucken,
 
Haer 't hooft te stouter: en om uit uwe ongelucken
 
U zelf te redden, wort by eene Griecksche stadt,147
 
Waerop gy 't minst vermoedt, de degen aengevat,
 
Tot voorstant van uw recht. de razende Sibylle149
150
Van Kume spelt den vorst, met Godt Apolloos wille,

139 heden uit haer kappelle, en loeiende uit de spelonck, mengelt139 140 klare en duistere waerheit onder een. Apollo noopt aldus haer140-41 141 gemoedt met sporen, en breidelt haer razerny. Zoo dra de dolheit 142 over is, en haer schuimbeckende mont ophout van razen, begint 143 de helt Eneas: o maeght, geenerley slagh van zwarigheden kan 144 my vremt of onverwacht overkomen; altemael is het my te vore144 145 gespelt, en ick heb het al lang by my zelven erkaeuwt: doch een145 146 eenige zaeck wort op u verzocht, namelijck dat (naerdien men+146146-47 147 zeit hier de deur des onderaertschen Konings te wezen, en het 148 duistere moerasch, om het welck Acheron zwalpt en stroomt) ick148 149 mijnen lieven vader magh zien en spreken; en het u believe my+ 150 den wegh te wijzen, en den heiloozen ingangk t'ontsluiten. Ick150 151 berghde hem met deze schouderen uit den brant, en midden onder 152 de vyanden, die ons menigh duizent pijlen naer het lijf schoten. 153 Hy vergezelschapte my op de reis, en stont overal met my te 154 water alle stormen en dreigementen van wint en weder uit, met 155 dat zwacke lichaem, boven zijn vermogen, en in dien hoogen 156 ouderdom, hem van Godt toegeleit: hy zelf beval ja badt my dit156 157 ootmoedighlijck op u te verzoecken, en naer uw woonplaets te 158 gaen. O goedertiere maeght, ick bidde u, ontfarm u des vaders 159 en des zoons; want alle deze dingen staen in uwe maght, en Hekate159 160 stelde u niet te vergeefs over de wouden des jammerpoels. Ver-160 161 moght Orfeus, de Thrax, zich op cyter en liefelijcke snaren ver-161 162 latende, den geest zijner gemalinne te halen: kocht Pollux zijn162 163 broeders leven door zijn eigen doot, en gaet hy dien zelven wegh 164 zoo dickwils hene en weder: wat wil ick Theseus, wat den grooten164

 
Dees dubbelzinnigheên, vol naerheits, uit haer koor,151
 
En, loeiende in het hol, vervult der Troischen oor
 
Met mengsel van gebloemde en openbaere waerheit.153
 
Apollo noopt aldus haer' geest in deze naerheit,
155
En toomt haer razerny. als zy, niet meer ontstelt,155
 
Noch schuimbeckt, nochte raest, zoo spreeckt de Troische helt:
 
O wijze maeght, geen leedt wert oit zoo groot vernomen,
 
Het welck my onverwacht en vreemt kan overkomen;
 
Het is my lang gespelt: ick heb het lang erkaut:
160
Doch eene bede, een zaeck, die mijn gemoedt benaut,
 
Verzoeck ick, [aengezien men zeght dat hier ter stede
 
De deur is van den vorst des afgronts, van het wreede
 
En duistere moerasch, om 't welck de hellevliet
 
Met zijne golven zwalpt,] na veel geleên verdriet,
165
Mijn' lieven vader noch te zien, en aen te spreecken,
 
En dat het u belief my in dees donckre streecken
 
Den wegh te wijzen, en t'onsluiten deze deur,
 
Die heiloos is en naer. ick berghde vader veur168
 
Den schrickelijcken brant, en droegh hem onverdroten169
170
Uit 's vyants handen, die veel duizent pijlen schooten,
 
En drevenze ons naer 't lijf. zijn trou geleide my171
 
Op reis, en stont op zee der winden razerny
 
En dreigementen uit, met zijne zwacke leden,
 
En boven zijne kracht, dus out, en afgereden174
175
In zijnen ouderdom, van Godt hem toegestaen.175
 
Hy zelf bevalme en badtme om naer uw huis te gaen,
 
En u ootmoedigh dit te bidden, en te smeecken.
 
O goedertiere, ick bidde ontfarm u, tot een teken
 
Van uwe gunste tot den zoon en vader mê:178-79
180
Want gy vermooght en kunt het al, en Hekaté
 
Heeft niet vergeefs u hier gezet op deze stoelen,
 
Om over bosch en 't woudt der droeve jammerpoelen
 
Te heerschen: en indien de Thracische Orfeus, wel
 
Getroost op zijne snaer, en lieflijck cyterspel,184
185
Den geest van zijne ga kon trecken uit dees bossen;
 
Kon Pollux 's broeders ziel na zijne doodt verlossen,
 
En gaet hy eenen wegh zoo dickwijl heene en weêr:
 
Wat hael ick Theseus op, of Herkules, wel eer188
tekstkritische noten

165 Alcides bybrengen: ick ben oock uit den grooten Jupiter gesproten.165 166 Aldus badt hy met de handen aen het altaer; wanneer de Waer-+166 167 zeggerin aenhief: o Trojaen, afkomst der Goden, zoon van Anchises,167 168 gemackelijck daelt men ter helle: Plutoos deur staet nacht en dagh168 169 open: maer te rugge deizen, en weder veiligh boven komen; dat169 170 heeft wat in; daer is arbeit aen vast: Weinigen, en noch uit Goden170 171 geteelt, by den rechtvaerdigen Jupiter bemint, of door hunnen171171-72 172 yver en vromicheit hemelhoogh verheven, vermoghten dit. In het172-73 173 midden leggen bare bosschaedjen; en de zwarte Kocyt loopt en173 174 vloeit 'er rontom. Doch is uw gemoedt zoo bijster graegh, zoo174 175 bijster begeerigh om tweewerf over den jammerpoel te varen; om175 176 tweewerf den bruinen Tarter te zien; en zijt ghy enckel belust u176 177 tot dien reuckeloozen arbeit te beledigen; zoo behartigh wat u177 178 eerst te doen sta. In de schaduwe van eenen boom en zijn loof178 179 bloeit een gouden tack met zijn taeie telgen, en is de helsche Juno179 180 toegewijt. Het gansche woudt bedeckt dezen tack, omringt van180 181 duistere en schaduwachtige dalen; en niemant is 't geoorloft 182 d'onderaertsche gewesten te bezoecken, 't en zy hy dien gouden182-83 183 tack en zijne vrucht plucke. De schoone Proserpijn eischt dat 184 men haer deze gifte, haer eigen, opdrage. D'eerste tack afgebroken184 185 zijnde, zoo zal terstont een ander, die van 't zelve metael blickert,185 186 in de plaets groeien. Hierom sla ga, hef uwe oogen om hoogh, 187 en den tack ziende, zoo pluck hem naer behooren: want zijt ghy187 188 hier toe beroepen, zoo zal de tack gewilligh en van zelf volgen:188

 
Zoo groot van naem en faem? ick zelf ben uit den grooten
190
Den allergrootsten Godt Jupijn, als hy, gesproten.
 
Dus badt Eneas, met de handen aen 't altaer,
 
Als dees waerzeggerin dus aenhief: dit valt zwaer.
 
Trojaen, Anchises zoon, gy telgh van 's hemels hoven,193
 
Men daelt gemackelijck ter helle neêr van boven.
195
Men vint by nacht en dagh den afgront open staen:
 
Maer weêr te keeren, steil te rugh om hoogh te gaen,
 
Dat heeft veel arbeits in: dat heeft zijn zwaericheden.
 
Heel weinigen, en wel by Godt Jupijn geleden,198
 
Uit Goden voortgeteelt; of door hun vromicheit
200
Verhemelscht, en een stoel hier boven toegeleit,200
 
Vermoghten dit alleen. bosschaedjen overgroeien
 
In 't midden al het velt, om 't welck de vlieten vloeien,
 
Zoo zwart als peck en roet. doch zijtge zoo belust,
 
Zoo graegh om tweemael langs de droeve jammerkust
205
Te zwemmen; tweemael daer den zwarten poel t'aenschouwen;205
 
En haecktge om reuckeloos u zelven te betrouwen206
 
Dien vreesselijcken last; zoo vat eerst, eerge reist,207
 
Wat plicht de hellevaert, van uwe zy, vereischt.
 
Een boom bedeckt heel dicht met schaduwen en blaren
210
Een' taeien gouden tack, aen 't hooft der helsche schaeren,210
 
Vrou Proserpijn, gewijt, in 't woudt, wijt uitgestreckt,
 
Dat dezen tack met schim en daelen overdeckt212
 
En afheint. niemant staet het vry de duistre hoecken213
 
Van 't onderaerdtsch geweste om laegh te gaen bezoecken,
215
Ten zy hy eerst voor al die goude boomvrucht pluck'.215
 
De schoone Proserpijn wil dat men dien afruck',
 
En haer beschencke met dit ooft, hier stil gedoken.217
 
Zoo dra als d'eerste tack is van dien stam gebroken,
 
Zal strax een ander, die van gout straelt in uw oogh,
220
Hergroeien in zijn plaets. nu sla 't gezicht om hoogh,
 
En pluck, gelijck 't betaemt, den tack, in 't bosch gevonden:
 
Want heeft het nootlot u beroepen, en gezonden,
 
Zoo volght de telgh van zelf gewilligh uwe hant;
 
Of anders kuntge hier de flickerende plant224

189 anders kunt ghy dien met geen gewelt afrucken, nochte met geen189 190 stalen lemmer afhouwen. Boven dit leit daer het doode lichaem190-91 191 van uwen vrient, en wacht naer u, en [och, weet ghy het niet?] 192 bevleckt de gansche vloot, terwijl ghy om raet uit zijt, en voor192 193 mijn deure bekommert staet: bestel het eerst ter aerde, daer het 194 behoort, en begraef het. Breng zwart vee ten outer, en laet dat194 195 eerst uw zuiveroffer verstrecken, zoo mooght ghy endelijck de195 196 wouden van Styx, en het Rijck, noit van levenden bezocht, be- 197 zichtigen. Zoo sprackze, en sloot haeren mont, ofze stom was.

198 Eneas zijn oogen en aenzicht bedruckt nederslaende, gaet uit+198 199 de spelonck hene, en overleit by zich zelven dit duistere afscheit:199 200 de getrouwe Achates niet min bekommert, geleit hem. Zy hadden 201 het drock met elckandere: van wat dooden macker de Waer- 202 zeggerin sprack: wat lichaem men begraven most: maer zoo ras 203 zy weder by de vloot quamen, vondenze Miseen op het drooge+ 204 strant leggen, en onnozeler omgekomen dan zijn uitstekentheit en204 205 deught verdiende; Miseen, Eools zoon, de braefste trompetter om205 206 het volck moedt en hart in 't lijf te blazen. Dees plagh den grooten 207 Hektor te volgen, en afgerecht op trompet en speer, hielt zich in den207 208 oorloogh stip ontrent Hektor. Na dat Achilles Hektor overwon en208 209 om 't leven broght, voeghde zich dees dappere helt by Eneas, Dar- 210 daens nakomelingk, om geenen geringer meester te volgen. Maer210 211 by geval op zijn' hollen kinckhoren blazende, dat het over de zee 212 heneklonck, en reuckeloos de Goden met de trompet uittartende,212 213 zoo verraschte hem Triton uit naeryver, en dompelde den man213 214 (magh men 't gelooven) tusschen barningen en schuimende steen-214 215 rotsen in zee: weshalve zy al te zamen, voornamelijck de godtvruch-215-16 216 tige Eneas, rontom hem luits keels huilden. Daer na verrichtenze

225
Met geen gewelt noch kracht afrucken, noch afsnijden225
 
Met lemmer nochte bijl. oock zietge, hier ter zijden,
 
Het doode lichaem van uw' vrient, dat, niet gedeckt
 
Met aerde [och, weet gy 't niet?] de gansche vloot bevleckt;
 
Terwijlge loopt om raet, en zwerft voor mijne deuren.
230
Bestel dit eerst ter aerde in 't graf met rouwe en treuren.
 
Ga heen, breng 't zwarte vee naer 't outer toe. dit zy
 
Uw zuiveroffer eerst, en lijckdienst: dan mooght gy
 
Ten leste 't woudt van Styx, en 't rijck, daer geen die leven
 
Oit quamen, gaen bezien. dus sprack zy, aengedreven
235
Van Febus godtheit, en bleef stom, en sprack niet meer.
 
Eneas slaet bedruckt en droef zijne oogen neêr,
 
Gaet heene uit dees speloncke, en overleght aendachtigh
 
Deze uitkomste, uit haer' mont gehoort, zoo twijfelachtigh.238
 
De trouwe Achates, oock beducht, geleide hem.239
240
Zy overleiden, drock in 't kouten, wat de stem
 
Van dees waerzeggerin beduide met den dooden;
 
Tot wat begraefenis en dienst zy hem wou nooden,242
 
Maer komen nauwelijx ten bossche uit by de vloot,
 
Of zien op 't drooge strant Miseen, den stuurman doot,
245
Onnoosler omgebroght dan zijne deught en waerde
 
Verdiende, 's Wintgodts zoon, Miseen, den braefste op aerde,
 
In 't steecken der trompette, en 't volck een hart op 't velt247
 
In 't lijf te blazen. hy plagh eer den grooten helt,248
 
Den Troischen Hektor zelf te volgen, te verweeren,
250
En, fix op velttrompet, en handelen van speeren,250
 
Verzelde dezen vorst, en 't leger, waer men vocht.
 
Na dat Achilles nu helt Hektor onderbroght,252
 
En om het leven holp, begaf zich dees befaemde
 
In vorst Eneas dienst, gelijck het hem betaemde,
255
Die geenen mindren heere als d'eerste dienen wou.
 
Maer toen Miseen te dol de Goden tarten wou,256
 
Op een' kinckhoren blies, dat doorklonck op de vloeden,257
 
Wert hy van Triton, fel uit belleghzucht aen 't woeden,258
 
Verrast, en [zoo men het met schijn gelooven magh,]259
260
Gedompelt, daer het vol beschuimde rotsen lagh,
 
In 't barnen van de zee: weshalve zy te zamen,261
 
Eneas boven al, hem hier beschreien quamen,
 
En kermen overluit, rondom 't verdroncken lijck.263

217 vlijtigh zonder vertreck al weenende het bevel der Sibylle, en woe-217 218 len om strijt, om een grafaltaer van tacken by een te stuwen, en tot218 219 aen de lucht toe op te stapelen. Men gaet naer een oude bosschaedje 220 toe, daer dieren in diepe holen nestelen, houwt met de bijl eeckel-220 221 boomen en harsboomen neder; klooft met beitelen essche balcken, 222 en splijt eicke stammen; en rolt groote wilde esscheboomen van 223 de bergen. Eneas d'eerste in dien arbeit, port de maets aen, en 224 neemt zelf de bijl in de hant: en het ysselijck groote bosch aen-224 225 ziende, overleit dit by zich zelven, en bidt overluit aldus: och 226 Miseen, of ick nu (naerdien de Waerzeggerin niet dan al te waer-226 227 achtigh ons van u alle bescheit wist te geven) in dat groote bosch, 228 dien gouden tack op den boom vondt. Naulix badt hy zoo, wanneer 229 by geval een paer duiven van den hemel onder zijn oogen quamen 230 aengevlogen, die op het groene gras streecken. De voortreffelijcke 231 helt kende zijn moeders vogels, en badt vrolijck: o weest ghy mijne231 232 weghwijzers, zoo 'er ergens een wegh is, en wijst my in het woudt, 233 waer die gouden tack in de lucht den vetten gront beschaduwt;233 234 en, o mijn goedertiere moeder, begeef my niet in deze twijfelmoe-234 235 digheit. Zoo sprekende bleef hy staen, en sloegh gade wat tekens235-36 236 zy mebroghten: waerze voort henestreefden. Zy vlogen al pickende236 237 voort, zoo dat men haer met het oogh kon volgen. Toenze daer 238 na aen den mont quamen, waer uit die bange lucht van Avernus238 239 komt, vlogenze beide haestigh op door de dunne lucht, en zetten239 240 zich, ter gewenschte plaetse, op den boom neder, waer uit die+240 241 geschakeerde glans van het gout in de tacken blonck en blickerde:241

 
Toen volghdenze terstont al weenende in die wijck264
265
Den last van dees Sibylle, en woelden d'een door d'andre
 
Om tot een grafaltaer de tacken op elckandere
 
Te stuwen, en om strijt te staplen aen de lucht.267
 
Men gaet naer 't oude bosch, daer, buiten 's volcks gerucht,268
 
De dieren nestelen in diepe en donckre hocken,269
270
En houwt'er met de bijl harsboomen, eicke stocken
 
Ter neder, klooft'er met de beitel esschen hout,
 
En splijt den eicken stam, en rolt, van bergh en wout,272
 
Den wilden esschenboom van boven over d'ackers.
 
Eneas, d'eerste in 't werck, gaet voor, en port de mackers,
275
Neemt d'allervoorste zelf de bijl in zijne hant,275
 
En slaende 't oogh op 't bosch, zoo wijt en dicht beplant,
 
Begint bedroeft by zich de zaecken t'overleggen,
 
En by geval aldus te bidden, en te zeggen:278
 
Miseen, och, of ick nu [dewijl de Koorsibil279
280
Maer al te veel bescheits van u gaf met Godts wil,280
 
En oock zoo klaer aen my en mijne reisgezinden,]281
 
In 't bosch dien gouden tack op zijnen boom kon vinden.
 
Hy badt dit nauwelijx, wanneer men voort vernam
 
Een schoon paer duiven, dat van boven vliegen quam,
285
En in de weide streeck met zijne vlugge pennen.
 
De groote helt kon strax zijn moeders vogels kennen,286
 
En sprack verheugt aldus: nu wijst, ô vogels, my
 
Den wegh, zoo ergens hier een' wegh te vinden zy,
 
En wijst my in dit woudt, dus boomrijck, zonder kommer,289
290
Waer deze rijcke telgh met loof en koele lommer290
 
Den vetten gront bedeckt. ô moeder, laet uw kroost,
 
Uw' zoon, in dezen noot niet heengaen ongetroost.
 
Zoo spreeckt hy, en staet stil, en let wat merck zy geven,
 
En medebrengen: waer die beide heenezweven.
295
Zy vlogen pickende van plaets tot plaets, niet schuw,
 
En zoo dat haer het oogh kon volgen. toenze nu
 
Geraeckten aen den mont, van waer de lucht, vol smoocken,297
 
Die uit Avernus stijght en opwelt, wort geroken,
 
Zoo vlieght dit paer gezwint door d'ydle lucht, en rust299
300
Ter lang gewenschte stede, op dezen boom met lust,
 
Waeruit die goude glans de verf schakeert, en flickert,301
 
En in de tacken van den boom dus blinckt, en blickert.
tekstkritische noten

242 gelijck het vogellijm, gesproten uit snippemest, dat aen de schors+242 243 kleeft, in het snippen van den kouden winter, in de bosschen op243 244 een nieuw plaght te bloeien, en zich om lange stammen met zijn244 245 saffranen gewas te krinckelen: zoo glinsterde oock het gout, dat245 246 aen den schaduwrijcken eeckelboom groeide: zoo kraeckte dit 247 bladt van den zachten wint. Eneas schiet vierigh toe, breeckt het247 248 met kracht af, hoe noode het volge, en brengt het in 't hol der248 249 Sibylle en waerzeggerinne.

250 Ondertusschen lieten de Trojanen niet na Miseen op het strant te+ 251 beweenen, en zijn droeve assche in 't uiterste te berechten. Eerst251 252 stapeldenze eenen grooten hoop houts ten lijckviere, van vette252 253 harsboomen en geklove eicken; bevlochten het lijckhout rontom 254 met bruin loof; plantten naere cypressen hier voor; en leiden 'er254 255 schitterende wapens tot cieraet boven op. Zommigen zetten kopere 256 ketels met water op 't vier, stoken datze zieden, en wasschen en zal- 257 ven het koude lichaem. Zoo dra het beschreide lijck met zijn doot-257-58 258 bedde hier boven op geleit wort, steeckenze een keel op, en worpen 259 'er purpere kleeders en zijn eige gewaden overhene. Zommigen259 260 nemen de zware dootbaer op de schouders, een droeve dienst;260 261 en steken met afgekeerden aengezichte, naer het gebruick der 262 voorouderen, de fackel onder het lijck. Men verbrant den wier-262-64 263 roock met andere gaven gemengt, en de spijs, en giet 'er bekers 264 met olijf-olie in. Na dat de doode verbrant, en het vier uit is, zoo

 
Gelijck het vogellijm [gebroeit uit snippemest,
 
Dat aen de schors kleeft, als de winter in zijn nest304
305
Van kille koude snipt,] in bosschen plagh te groeien,305
 
En, op een nieu, zoo schoon te leven, en te bloeien,
 
Met zijn gewas van hoogh oranje en heldre vlam307
 
Te kringklen om den boom, en trots gewassen stam:
 
Zoo glinsterde oock het gout, dat hier aen d'eickeltacken
310
Van dien bedeckten eick vast bloeide, en liet met kracken
 
En klateren der blaên zich hooren, als de wint310-11
 
Hier zacht inblazen quam. Eneas ruckt gezwint
 
De telgh af, schoonze taey scheen 't rucken te verlengen.313
 
Toen ging hyze in het hol der wichlaerinne brengen.
315
De Troischen midlerwijl verzuimen niet bedruckt
 
Op strant te kermen om Miseen, verongeluckt
 
In zee, en zich voor 't leste aen 't droevigh lijck te quijten.317
 
Zy stapelen het hout, zoo hoogh men op kan smijten,
 
Ten lijckviere, eeckelboom, en harshout, eerst geklooft.319
320
z'Omvlechten 't lijckhout met bruin loof, den woude ontrooft,
 
Beplanten het wel dicht met treurende Cypressen.
 
Zy leggen, tot cieraet, hier boven bloote messen,322
 
En blinckende geweer: en andren yvren hier
 
Om kopre ketels, vol versch water, op het vier
325
Te zetten, ziedend heet te stoocken, en met plassen
 
Het koude en zielloos lijf te zalven, en te wassen.
 
Nu kermenze. men leght het lijck, van rouw beschreit,
 
Op 't dootbed, daer men voort het purper over spreit,328
 
De kleeders, die hy droegh in 't leven. andren beuren
330
De zwaere dootbaer op den hals, niet zonder treuren,
 
Een jammerlijcke dienst, en steecken deerlijck voorts,328-31
 
Met oogen afgekeert, gelijck men plagh, de toorts332
 
In 't lijckhout. men verbrant het wierroock, en de spijze,333
 
En giet'er oli van olijf in, naer de wijze.334
335
Toen nu de doode dus tot assche was verbrant,
 
Het vier gansch uitgegaen, zoo wiesch men naderhant
tekstkritische noten

265 wasschenze de gloeiende en dorstige assche van het lijck, een265 266 deerlijck overschot, met wijn; en Chorineus giet het by een geraept266 267 gebeente in een koperen dootvat; besprengkelt zijn mackers drie-267 268 mael met den gezegenden olijftack, in zuiver water gedoopt; en268 269 hen aldus zuiverende, neemt zijn afscheit met het leste scheiwoort.269 270 Maer de godtvruchtige Eneas bouwt den man een groot gewel- 271 digh graf, en hangt zijn wapens, trompet en riem aen den luchtigen271 272 bergh, die noch heden naer zijnen naem Miseen heet, en in der272 273 eeuwigheit heeten zal.

274 Deze dingen verrecht zijnde, zoo voert hy haestigh den last+274-75 275 der Sibylle uit. Een diepe spelonck, vol kaikens, en vervaerlijck275 276 wijdt gapende, wort omringt van eenen zwarten poel, en donkere276 277 bosschen, waer over noit vogel vloogh, die hier levendigh afquam:277 278 zulck een waessem komt 'er uit die zwarte keel om hoogh in de 279 lucht opstijgen; weshalve de Griecken die plaets Avernus, dat is279 280 Vogelloos, noemden. Hier broght de Priesterin eerst vier zwarte 281 runders, plengde den wijn op haere star, en het stoppelhair tusschen281 282 de horens uitpluckende, goot eerst den offerdranck in 't heiligh282-83 283 vier, en verdaghvaerde luits keels Hekate, vooghdin over hemel 284 en hel. Anderen steken het vee de keel af, en ontfangen het laeuwe284 285 bloet in schalen. Eneas keelt zelf, ten dienst van den Nacht, moeder285 286 der Razernyen, en d'Aerde, hare groote zuster, een zwart lam, en o286 287 Proserpijn, u ten prijze, een gegelte koe. Daer na vangt hy de287 288 nachtoffers aen, den Koningk en Hellevooght ter eere, leit gansche288 289 stieren ten brantoffer op het vier, en giet vetten olie over het

 
De gloênde en dorstige asch en vonck, die overschoten,
 
Met wijn. 't gebeent, by een gezamelt, wort gegoten
 
Van Chorineüs in een kopre bus of vat.
340
Hy sprengt hier na de maets, tot drymael toe, wel nat340
 
Met een' gezegenden olijftack, in een becken
 
En zuiver nat gedoopt. hy zuivertze van vlecken,342
 
En neemt zijn afscheit met het allerleste woort.
 
Maer dees godtvruchte vorst Eneas boude voort
345
Den man een heerlijck graf, hangt 's mans trompet en wapen
 
En gordel aen den bergh, die, daer zijn asch blijft slaepen,346
 
Noch heden 's daeghs Miseen genoemt wort naer zijn' naem,
 
En in der eeuwigheit vermaert blijft door zijn faem.
 
De doode aldus berecht, wil hy met zijn gezellen
350
Den last van dees Sibyl terstont te wercke stellen.350
 
Een diepe rotsspelonck, vol kaikens, die heel wijdt
 
En vreeslijck gaept, wort van een' zwarten poel en krijt352
 
Van doncker bosch omringt. hier over vloogh noit vogel,
 
Die niet most vallen, door 't bezwijcken van zijn' vlogel;
355
Zoo sterck een waessem komt uit deze zwarte keel355
 
Gesteegen in de lucht; waerom in 't Griecksch dit deel
 
Des lants Avernus, dat is Vogelloos, blijft heeten.
 
Hier broght de priesterin, van Febus geest bezeten,
 
Vier zwarte runders, plengt den wijn van voor op 't hooft;
360
En na dat zy de star van 't opperhaer berooft,
 
Gietze offerdrancken uit in 't heiligh vier, roept schelle361
 
Om Hekate, vooghdin van hemel en van helle.
 
Een ander keelt het vee, ontfangt het laeuwe bloet
 
In offerkelcken. vorst Eneas keelt met spoet
365
Ten dienste van de Nacht, der Razernyen moeder,
 
En haere zuster, d'Aerde, een lam, hem van den hoeder
 
Bestelt, zoo zwart als peck; en u, ô Proserpijn,366-67
 
Een eerst gegelte koe. toen ving hy in dien schijn368
 
Nachtofferhanden aen, den Hellevorst ter eere,
370
Ley gansche stieren, ten brantoffer voor dien heere,
 
Op 't vier, goot olie op het brandende ingewant.
tekstkritische noten

290 brandende ingewant. Maer zie d'aerde begost, met den opgangk290 291 der zonne en het rijzen van 't licht, onder hun voeten te loeien,291 292 en heuvels en bosschen te beven; en het scheen of de honden in292 293 de schaduwe, op het genaken der Godinne, huilden. De Waer-293 294 zeggerin roept: vertreckt, vertreckt: geen ongewijde vervordere294 295 zich zijnen voet in dit woudt te zetten: Eneas, volgh my, ruck het 296 zwaert uit de scheede, en laet nu blijcken, dat ghy hart en moedt 297 in 't lijf hebt. Aldus sprekende, staptze al razende d'ope speloncke+297 298 in, en hy volghde zijn vooruitgetrede leitsvrouw onvervaert met 299 evewijde schreden.299

300 O Goden, die gebodt over de zielen hebt, en ghy o stomme+ 301 schimmen, en afgront, en Flegeton; woeste plaetsen, daer het301 302 altijt nacht en overal stil is; laet my melden het geen ick hoorde: 303 laet my met uwe goddelijke gunst zaecken ontvouwen, die zoo 304 diep onder d'aerde, en in dicke duisternisse verholen leggen. Zy+ 305 gingen in den eenzamen nacht, door Plutoos duistere schaduwen, 306 ledige huizingen, en ydele Rijcken, gelijck langs een baen, die by306 307 donckere maen en schemeringe door een bosch loopt; wanneer307 308 Jupiter den hemel met schaduwe bedeckt, en de bruine nacht alle308 309 dingen even zwart verft. Voor het poortael zelf, en in den mont309 310 des afgronts hebben Rouw en knagende Zorgen hunne verblijf-310 311 plaets; en hier woonen bleecke Zieckten, droevige Ouderdom, 312 Vrees, Honger, een boos raetsman, schandelijcke Armoede, de312 313 Doot, en Arbeit, alle schrickelijck aen te zien: oock de Slaep, Doots313 314 bloetverwant; de Blijschap, spruitende uit een boos geweten; en314

 
Maer merck eens, d'aerde, toen het licht uit Oostenlant,
 
De zon ter kimme opreedt, begon het te bevroeien,373
 
De gront beneden hun afgrijslijck naer te loeien,
375
En bosch en heuvel beefde, en hoorde in schaduwe een
 
Gehuil van honden, op 't genaecken en de treên
 
Van Proserpijn. Sibil dreef d'andren dus ter zijde:
 
Vertreckt vertreckt van hier: geen weereltsche ongewijde
 
Verstoute zich een' voet te zetten in dit woudt.
380
Eneas volghme: ruck van leêr: zijt kloeck en stout.380
 
Laet blijcken dat uw hart niet zwicht voor vier en voncke.
 
Zoo sprackze, en stapte dol den mont in der speloncke.
 
Hy volght zijn leitsvrouw, die vooruit tradt naer beneên,
 
In 't diepe nachthol na met evenwijde schreên.
385
O Goden, die gebodt hebt over zielendommen,385
 
Gy stille schimmen, naere en bleecke en dootsche stommen,
 
O afgront, Flegeton, en woeste plaetsen, daer
 
Het eeuwigh duister is, en nacht, en stil, en naer,
 
Staet toe, staet toe dat ick 't gehoorde magh vertrecken.389
390
Laet my, met oorlof van uw Godtheên, klaer ontdecken
 
Wat onder d'aerde, in droeve en dicke duisternis,
 
Zoo diep verholen leght. zy gingen ongewis392
 
En eenzaem in den nacht door Plutoos ydle rijcken,
 
Door donckre schaduwen, en onbewoonde wijcken,
395
Gelijck langs eenen wegh en schemerende baen,
 
Die heenloopt door het bosch, by een betrocke maen;
 
Wanneer Jupijn de lucht met schaduw komt bedecken,
 
De bruine nacht doorgaens de dingen en de plecken398
 
Al even zwart verft. in 't poortael van Helleborgh,399
400
Den mont des afgronts, woont bedruckte Rouw, en Zorgh,400
 
Die 't hart verteert, en knaegt; de Krankheit, doots van wezen,
 
De droevige Ouderdom, met sidderende Vreezen
 
En Honger vergezelt, een' raetsman, boos van aert;
 
De schaemele Armoe, Doot, en Arbeit, heel bezwaert,404
405
Altzamen schrickelijck van opzicht in onze oogen:405
 
De Slaep, een bloetverwant des Doots, van groot vermogen,406
 
De Blyschap, spruitende uit een overboos gemoedt,

315 de moordadige Krijgh, op den drempel, recht tegens hen over: oock 316 leggen hier d'yzere bulsters der Razernyen; en men ziet'er de zinne-316 317 looze Tweedraght, die heur slangenhair met bloedigh hairsnoer317 318 opknoopt. Een oude olm, dicht van loof en tacken, streckt zijn 319 lange armen midden in deze plaetze wijt van een: men zeit dat 320 d'ydele Droomen zich gemeenelijck hier in onthouden, en overal320 321 in de bladeren hangen. Daerenboven hebben hier vele gedroghten 322 en allerhande ondieren hun verblijf in de poorte, namelijck Cen-322 323 tauren, Scyllen, van tweederleie gedaente, Briareus, met hondert323 324 handen, de waterslang van Lerne, die ysselijck piept, de vierbra-324324-25 325 kende Chimeer, Gorgons, Harpyen, en Gerion, met de schaduwe 326 van zijn drie lichamen. Eneas schichtigh van vreeze sidderende,326 327 ruckte hier den degen uit, en boodt het bloote spits allen die hem 328 gemoetten; en 't en ware zijn wijze gezellin hem berichte, hoe deze328 329 dunne schimmen, zonder lichaem alleen in een holle gedaente,329 330 hene en weder vlogen, hy was'er op ingevallen, en had de scha- 331 duwen te vergeefs met zijn lemmer van een gesmeten.331

332 Van hier leit u de wegh naer het water des helschen Acherons:+332 333 hier is de slijmige maelstroom, en groote kolck, die altijt opwel-333 334 lende, al het zant van Kocyt uitbraeckt. Charon, d'ysselijcke veer-334 335 man, afgrijsselijck morssigh, slaet hier het veer gade: de lange335 336 grijze baert hangt ongehavent aen de kin: d'opgespalckte oogen336 337 barnen als vier: hy draeght een slordige py, om de middel toe- 338 geknoopt, steeckt de schuit met een boom af, slaet de handen aen 339 het zeil, en voert de lichamen met het vuile boot over: de Godt339

 
En oorlogh, root van moort, recht over dit gebroet.408
 
Dry ysre bulsters van dry dolle Razernyen
410
Zijn hier gespreit. men ziet hier d'oirzaeck van groot lyen,
 
Ontzinde Tweedraght, die heur gruwzaem slangenhaer
 
Met bloedigh haersnoer strickt, en opknoopt, wreet en naer.
 
Een olmboom, out en dicht van tacken, hier ter stede,
 
Verspreit zijne armen, rijck van loof, in 't lange en breede.414
415
Der Droomen ydel spoock [indienwe recht verstaen,]415
 
Onthoudt zich in dit loof, en nestelt in de blaên.
 
Gedroght, en ongediert van allerhande soorte
 
Heeft mede zijn verblijf in deze donckre poorte,
 
Centauren, Scyllen, op twee leesten slim gepast,419
420
En Briareus, die met zijn hondert handen tast,420
 
Oock Lernes waterslang, die vreeslijck piept by tyen,
 
Vierspuwsters, Gorgons, en verslindende Harpyen,
 
En Geryon, met dry lichaemen, fel in 't slaen,423
 
Wîen zoo veel schaduwen nastappen achter aen.
425
Eneas schrickt, en staet hier onverhoets verlegen,425
 
En biedt wat hem gemoet het punt van zijnen degen,
 
En had zijn mackerin hem niet terstont bericht
 
Hoe deze schimmen, dun en lichaemloos en licht,
 
In eenen hollen schijn, slechts heene en weder vlogen,
430
Hy was'er met zijn zwaert, dat hy had uitgetogen,
 
Op ingevallen, had de schimmen, dun en teêr,
 
Terstont gekloven met de snê van zijn geweêr!
 
De wegh leit u van hier naer 't water, en den oever
 
Des helschen Acherons. hier maelt de maelstroom, droever434
435
En drabbiger van slijm in zijne kolck, die, wijdt
 
En groot, geduurigh welt, en 't welzant van Kocyt
 
Gestadigh uitbraeckt. hier is 't veer van ongenade.437
 
De veerman Charon, vuil en yslijck, slaet het gade.
 
De lange grijze baert, waermê hy is vermast,439
440
Hangt aen de kin, bequijlt en ongehavent, vast.
 
Hy spalckt twee oogen, als twee gloênde koolen, open.
 
Hy draeght een vuile py, die slordigh hangt met knoopen
 
Om 't midden toegegort, steeckt met een' zwaeren boom
 
De schuit van lant, en houdt in 't vaeren door den stroom
445
Een oogh in 't zeil, en, als een suckelende slover,445
 
Voert met den vuilen boot de naeckte lyven over.
tekstkritische noten

340 is wel out, niettemin groen en spijckerhardt. Al de schaer quam340 341 t'effens naer dezen oever toegeschoten; levenlooze lichamen van+ 342 grootmoedige helden, mannen en vrouwen, vryers en ongehuwde342 343 vrijsters, en jongelingen, in 't aenzien hunner ouderen op het lijck-343 344 vier geleit. Hier komt zulck een menighte als de bosschen, in 't+ 345 begin van den kouden herfst, bladers van de boomen schudden; 346 of als 'er vogels, van over den grondeloozen plas aengevlogen, op346 347 het strant krielen; wanneer de koude winter hen over zee naer+ 348 warme landen jaeght. Zy staen en bidden vast om eerst overgezet348 349 te worden, en strecken, uit verlangen naer d'overzijde, hun handen 350 derwaert: maer de norsse veerman neemt nu den eenen, dan den 351 anderen in, en drijft zommigen hooger op den zandigen oever, 352 van zich af. Eneas zeit (want hy verwondert en ontzet zich over352 353 dit geraes) zegh my, o Maeght, wat wilt die toeloop naer den stroom?353 354 Wat verzoecken die zielen? of hoe komt het by, dat hy deze van354 355 den oever jaeght, en anderen over het blaeuwe water roeit? De355 356 stockoude Priesterin antwoorde hem in 't kort aldus: Anchises 357 zoon, rechte afkomst der Goden, ghy ziet hier het staende water357 358 van den diepen Kocyt, en het Stygische moerasch, waer by de358-59 359 Goden zich ontzien te zweeren, en zijn heiligheit te misbruicken. 360 Alle deze schaer, die ghy hier ziet, heeft aerde gebreck, en is noch360 361 onbegraven: de veerman heet Charon: deze, die hy over het water 362 voert, zijn al begraven: en het staet hem niet vry iemant over de362-63 363 schrickelijcke oevers en ruisschende stroomen te roeien, eer het 364 gebeente in zijne rustplaets bestelt zy. Hondert jaren dolenze, en

 
Dees Godtheit is stockout, doch spijckerhardt en sterck.
 
De drang quam teffens naer den oever en dit perck448
 
Geschoven, levenlooze en brave en trotse helden,449
450
En mans, en wijven, knecht, en maeght uit d'oppervelden,450
 
De jongelingen, en de vrysters, onge-echt451
 
In 't oogh der ouderen, op lijckvier heengeleght.
 
Hier komt zoo groot een hoop, als oit de herfst, in 't komen
 
Der koude, bladers schud van bosschen, en van boomen,
455
Of als 'er vogels, langs en over 't windigh meer
 
Gevlogen, op het strant krieoelen heene en weêr,
 
Wanneer de koude tijt hen, over zee en zanden,
 
Des winters jaeght, en drijft naer warme zomerlanden.
 
Zy staen en bidden vast dat hyze eens overzett',
460
En d'eersten helpe. elck steeckt zijne armen in 't gebedt460
 
Naer d'overzijde toe, uit hartelijck verlangen.461
 
De norsse veerman kan hen teffens niet ontfangen,462
 
Neemt nu den eenen in, dan andren, guur en straf,463
 
Drijft zommigen om hoogh den kant op, van zich af.
465
Eneas zeght: want hy ontzet zich met verbazen,
 
En staet verwondert om dit woelen, en dit razen:
 
O maeght, nu zeghme toch, wat wil dees toeloop hier
 
Naer 't water toe? wat wil dit jammerlijck gezwier468
 
Van zoo veel zielen aen dit drocke veer verzoecken?
470
Hoe komt het by dat hy de zommigen met vloecken
 
Van dezen oever jaeght, en andren onvermoeit
 
Op 't blaeuwe wadde strax den maelstroom over roeit;472
 
De grijze priesterin berecht hem op zijn vraegen:
 
Anchises zoon, ô telgh van goddelijcke maegen,
475
Gy ziet hier 't staende meer en water van Kocyt,
 
En 't Stygische moerasch, waer by de Goôn altijt
 
Ontzien te zweeren, en 't gewijde te misbruicken.
 
Al deze schaer, die hier van boven op komt duicken,478
 
Heeft aerde en zant gebreck, en mist haer bus, en graf.479
480
De veerman van dit veer is Charon, stuur en straf,480
 
En die hy overvoert zijn al voorheen begraven.
 
Het staet oock niemant vry te schieten uit dees haven,482
 
En over heeschen stroom en naeren waterkant483
 
Te vaeren, eer 't gebeent zijn rust hebbe en bestant.484

365 zweven rontom deze waterkanten hene en weder; dan mogenze 366 endelijck het gewenschte meir bezoecken. Anchises zoon bleef366 367 staen, en vele dingen overpeinzende, erbarmde zich in zijn hart over 368 hun ongelijcklot. Hy ziet 'er Leukaspis, en Orontes, die het Lycische+368 369 schip voerde, beide bedruckt d'eere des grafs ontbeeren; over-369 370 mits de zuidenwint hen, van Troje over d'ongestuimige baren 371 gevoert, te gelijck verraschte, en schip en volck in den gront sloegh.

372 Maer zie, Palinuur, zijn stuurman, gingk hier vast waeren; die372 373 onlangs, terwijl hy, op de reis uit Libye, de starren gaslaende, achter373 374 uit den schepe, midden in zee quam te storten. De helt dien be- 375 druckten in de dicke duisternisse naulix kennende, sprack hem+375 376 eerst aldus aen: o Palinuur, nu zegh my, wat Godt heeft u ons376 377 ontruckt, en midden in zee geplompt? want Apollo noit te vore 378 op onwaerheit bevonden, heeft my in mijn meininge door deze378 379 eenige antwoort bedrogen; toen hy my spelde, dat ghy behouden 380 over zee, en aen de kusten van Ausonie zoudt geraken: ay zie,380 381 is het dit dat my belooft wiert? maer hy antwoorde: o Vorst, zoon+ 382 van Anchises, Febus gordijn bedroogh u niet, nochte geen Godt382 383 plompte my in zee: want toen ick het schip stuurde, en op het 384 roer, volgens mijnen plicht, leunde, wert het by geval met groot384 385 gewelt afgesmeten, en sleepte my in het vallen mede. Ick zweere385 386 u by de wilde zee, dat ick min voor my zelven bevreest was, dan 387 voor uw schip, dat het van stuur en stuurman berooft, toen 'er 388 zulck een storm opstack, toch niet moght komen te verongelucken. 389 De bulderende zuidenwint sleepte my, drie ongestuimige nachten,

485
Zy doolen hondert jaer, en zweven heene en weder
 
Om dezen waterkant: dan daelenze endtlijck neder
 
Naer 't lang gewenschte meer. Anchises zoon bleef staen,
 
En overwoegh het al, en scheen in 't hart belaên488
 
Om hun rampzaligh lot. hy zagh, dat hem beroerde,489
490
Leukaspis, en Oront, die Lycius lest voerde,490
 
Die beide druckigh noch ontbeeren d'eer van 't graf,
 
Dewijl de zuidwint hen verraste, fel en straf,
 
En schip en volck verdronck al teffens, die te zamen
 
Van Trojen over zee zoo wijdt gevaeren quamen.
495
Maer zie eens Palinuur zijn stuurman ging 'er noch
 
Vast waeren, die nu lest, terwijl hy door bedrogh
 
Des Slaepgodts, op zijn reis uit Libye, daer boven
 
De starren gade sloegh, van 't achterschip geschoven,
 
In 't water wert geplompt. de helt, die hem belaên499
500
By duister naulijx kent, spreeckt Palinurus aen:
 
Nu zeghme, ô Palinuur, wie heeft u overrompelt?
 
Wat Godt u ons ontruckt, en diep in zee gedompelt?
 
Want Godt Apollo, die noit in zijn antwoort loogh,
 
In dit alleen my in mijn meeninge bedroogh,
505
Toen hy my spelde dat gy zoudt behouden rusten,
 
En landen aen d'Ausoonsche en overzeesche kusten.506
 
Bezie eens, is het dit dat my zijn mont belooft?
 
Hy antwoort: ô mijn vorst, Anchises zoon, mijn hooft
 
Wert van geen' Godt in zee gedompelt. geen gordijnen
510
Van Febus hebben u misleit door valsche schijnen:
 
Want toen ick, om het schip te stuuren naer mijn' plicht,
 
Op 't roer vast leunde, wert het by geval gelicht,512
 
En met een groot gewelt gesmeeten van zijn stede,
 
En 't sleepte my verbaest in 't nedervallen mede.514
515
Ick zweere u by de zee en wilden waterplas
 
Dat mijn gemoedt het minste om my bekommert was,
 
Maer allermeest voor 't schip, van stuurmans wacht versteecken,517
 
En van het roer, toen zulck een zeestorm op quam steecken,
 
Niet zonder last en noot van schipbreucke en verlies.519
520
De bulderende wint, die uit den zuiden blies,
 
Heeft my, dry nachten lang, door ongestuime vlaegen,
tekstkritische noten

390 drie etmael langk, door endelooze plassen waters om. Naulix zagh390 391 ick den vierden dagh boven van de golve Italie voor my leggen. 392 Allengs zwom ick naer lant toe, en was alreede geborgen, had dat392392-96 393 wreede volck uit onkunde niet gewaent eenen buit aen my te 394 hebben, die vermast van 't natte kleet, met mijn handen langs394 395 de scherpe kanten des berghs opklauterende, van hun geweer395 396 wiert overrompelt. Nu drijft mijn lichaem voor wint in zee, en dob-396 397 bert langs het strant: weshalve ick, o onverwonnen helt, u bidde, 398 om 't genoeghelijcke licht des hemels, om de lucht, om uw vaders398 399 halve, en den aenkomenden Julus, uwe hope, verlos my uit deze 400 ellende: of worp my wat aerde op het lijf, want dat staet u licht400 401 te doen; en zoeck my in de haven van Velia: of indien de voort-401 402 teelende Godin u ergens middel of wegh aenwijze (want ick geloof402 403 niet dat ghy, zonder gunst der Goden, bestaet zulcke groote vlieten403 404 en het Stygische meir over te varen) bie my ellendige de hant, 405 en voer my met u aen d'overzijde des waters, op dat ick, ten 406 minste na mijn doot, in een geruste plaets magh rusten. Zoo sprack406 407 hy, wanneer de Waerzeggerin aldus begost: o Palinuur, waer uit 408 spruit deze uwe vervloeckte begeerte? Wilt ghy onbegraven het 409 Stygische water, en den droeven stroom der Razernyen gaen be-409 410 zien? of zonder oorlof naer den oever aen d'overzijde gaen? Staeck410 411 vry uwe hoop van het nootlot der Goden met bidden te kunnen411 412 verzetten: maer wanneer ghy aen uw hardt ongeval gedenckt, zoo412 413 vertroost u met het geen ick u zeggen zal: want d'aengrenzende 414 volcken, die wijdt en zijt de steden daer ontrent bewoonen, zullen414

 
Dry etmael lang gesolt, in endelooze plaegen
 
En plassen. naulijx zagh ick eerst, den vierden dagh,
 
Van boven uit de golf, het lant dat voor my lagh,
525
d'Italiaensche kust. ick zwom naer lant, vol zorgen,
 
Allengs van langer hant, en waer alree geborgen,526
 
Had niet dat wreede volck gewaent uit misverstant
 
Een' vetten buit aen my te vinden op het strant,
 
Aen my, die gansch vermast van 't natte kleet, na'et slingeren,529
530
Den rotskant poogende op te klautren met mijn vingeren,
 
Daer van hun moortgeweer verrast wiert by de ree.
 
Nu drijft mijn lichaem heene, en wort gesolt in zee,
 
En dobbert langs het strant: waerom ick bidde en smeecke,
 
O onverwonnen helt, verlos my uit die kreke,534
535
En jammerlijcken staet: dat bidde ick, om het licht
 
Der zonne, die het al verheught met haer gezicht;
 
Om 'slevens lucht, en om uw' vader, en den kleenen
 
Askaen, uw hoop: en, wort uw hart vermurwt door steenen,
 
Bedeck mijn lichaem met wat aerde, een kleine bê,
540
En zoeck te Velia my weder op de ree;
 
Of zoo uw moeder, een Godin, wel waert te prijzen,
 
U ergens middel of een' wegh weet aen te wijzen,
 
[Want ick geloof niet dat gy zonder gunst der Goôn
 
Bestaet zoo veele vloên, en 't meer van Styx, gezoôn
545
Van vlammen, te bezien, op Plutoos stroom te vaeren,]544-45
 
Bie my elendige de hant, na al dit waeren,
 
En voerme aen d'overzijde, op dat ick, zonder noot,
 
In een geruste plaets magh rusten na mijn doot.
 
Zoo sprack hy, en Sibyl beantwoort dit met deernis:
550
Waerom, ô Palinuur, bevangt u dees begeernis,
 
Dus yslijck en vervloeckt? wilt gy, die 't graf ontbeert,
 
Het Stygische moerasch, het water, dat u keert,
 
Der Razernyen stroom bezien, en overvaeren,
 
En, zonder Godts verlof, aen d'overzijde waeren?
555
Ay, staeck uw hoop: want Godts bestemde en ysre wet555
 
Wort door gebeên noch klaght, noch kermen niet verzet:
 
Maer als uw ongeval, dat hardt valt, u leert treuren,
 
Zoo troost u met het geene ick spelle, en zie gebeuren:
 
Want d'aengegrensden, die de zeekust daer omtrent
560
Bewoonen, zullen noch godtvruchtigh in het endt,
tekstkritische noten

415 door hemelsche wondertekens aengemaent, uw gebeente zuiveren,415 416 u een graf bouwen, en uw jaergetijde vieren: en de plaets zal in416 417 der eeuwigheit den naem van Palinuur behouden. Dit zeggen417 418 stelde hem gerust, streeck de zwarigheit een luttel van zijn be- 419 droeft hart, en d'overleden vermaeckte zich noch, dat het lant,419 420 naer hem genoemt wert.

421 Zy gaen dan voort hunnes weeghs, en genaken den vliet. De+ 422 veerman, zoo hy van het Stygische water opzagh, hadze al van422 423 daer, door het eenzaeme bosch, naer zijnen oever toe zien komen, 424 en graeuwde en sprackze eerst aldus aen: hou, zegh op, wie ghy+424 425 oock zijt, die gewapent naer onzen stroom toestapt; wat maeckt425 426 ghy hier? wijck van ons, sta: dit is de plaets der schimmen, des426 427 Slaeps, en des slaperigen Nachts: het staet ons niet vry levende427 428 lichamen met den Stygischen boot over te voeren: nochte het428-29 429 bequam my zoo wel niet, dat ick Herkules, toen hy herwaert quam, 430 over het meir holp; nochte Theseus, en Pirithous; al warenze uit430 431 Goden gesproten, en sterck en onoverwinbaer: want d'een sloot 432 den helschen Wachthont aen een keten, en sleepte den bevenden432 433 wachter voor den troon des Konings zelf wech: d'anderen randen433 434 Plutoos gemalin, in hare kamer aen, en pooghdenze te schaecken. 435 D'Amfrysische Waerzeggerin antwoorde hem kort aldus: versteur+435 436 u niet: wy leggen u geene lagen, als zy; nochte komen gewapent, 437 om gewelt te bedrijven: Onzent halve magh de groote en altijt437 438 bassende poortier wel in zijn hol de dootsche schimmen be- 439 waecken; de kuische Proserpijn wel eeuwigh haer ooms drempel439439-40

 
Door 's hemels wonderdaên geweckt en aengedreven,
 
Uw beenders zuiveren, en u een grafstê geven,
 
En bouwen, en voorzien met zeker jaergety,563
 
En eeuwigh zal dees plaets oock Palinuur, als gy,564
565
Genoemt zijn naer uw' naem, en uwen naem behouwen.
 
Dat stelt hem wat gerust, en strijckt met dit betrouwen566
 
De zwaericheit ten deel van zijn bekommert hart,
 
En d'overleden is beholpe in zijn smart568
 
Dat deze lantstreeck noch aen zijnen naem zal raecken.569
570
Nu gaenze voort huns weeghs, daer zy den vliet genaecken.
 
De veerman, slaende zijn gezicht om hoogh van Styx,571
 
Hadze al van daer in 't oogh, die door het bosch, vol schrix
 
En eenzaem, naer den stroom en zijnen oever quamen.
 
Hy graeude, en sprackze eerst aen: wie zijtge, die te zamen
575
Gewapent stappen komt naer onzen waterstroom?
 
Zegh op, wat zoecktge hier? sta van ons, sta, en schroom:576
 
Dit is het velt des Slaeps, der slaperige nachten
 
En schimmen. wijck: 'k vermagh, als veerman, niet met vrachten578
 
Van levenden den boot des afgronts te beslaen,579
580
Noch voer haer over 't veer: oock is 't my slecht vergaen
 
Dat ick Alcides, toen hy aenquam, Theseus, mede
 
Pirithoüs eens zette aen d'overzy ter bede;582
 
Al waren zy uit Goôn gesproten, en vermaert,
 
En onverwinnelijck: want d'een sluit onvervaert
585
Den helschen wachthont aen een keten, tot Godts lachter,585
 
En sleipt den janckenden en sidderenden wachter
 
Voor 's konings voeten wech, en d'ander slaet de hant587
 
Aen Plutoos bedgenoot, voor haere ledekant,
 
En pooghde met gewelt de koningin te schaecken.
590
d'Amfrisische Sibil beantwoort kort die zaecken:
 
Wy leggen u, als zy, geen laegen, zijt gerust,
 
Noch koomen, om gewelt te baeren, naer dees kust592
 
Gewapent aentrêen, neen. wat ons belangt, de groote
 
En altijt bassende poortier van dezen slote
595
Magh in zijn doncker hol de dootsche schimmen wel
 
Bewaecken, Plutoos kuische en zuivre bruit de hel596
 
En kamer van haer' oom bewaeren, en bekleeden.597

440 bewaren. De Trojaensche Eneas, uitmuntende in godtvruchtigheit 441 en dapperheit, komt hier zijnen vader, om laegh by de schimmen, 442 bezoecken. Kan de spiegel der godtvruchtigheit u niet bewegen;442 443 zoo draegh dezen tack (met toonde hy den tack, onder zijn kleet443 444 verborgen) ontzagh toe: dat zette hem, die van gramschap om 445 zijn hooft zwol, neder, zoo dat hy, stom van verwonderinge, over445 446 d'ontzaghelijcke roede, by nootlot verworven, en in langen tijt446 447 noit gezien, zijn blaeuwe schuit naer den oever wende, om aen 448 te leggen: daer na dreef hy andere zielen van daer, die langs de 449 bancken zaten, maeckte ruimte, en nam met een den zwaerlijvigen449 450 Eneas over: toen kraeckte de krancke en lecke schuit van die450 451 vracht, en kreegh veel waters in. Endelijck zette hy den helt en+ 452 de Waerzeggerin behouden over het meir, in het vuile slib en 453 blaeuwe vlotgras op. Cerber, de vervaerlijcke helhont, hier recht453 454 tegens over, in zijn hol achterover leggende, zoo groot als hy is,454 455 bast met zijn drie muilen al dit gewest over, dat het raest. De455 456 Waerzeggerin, ziende alree de slangen over zijne halzen afgrijs-+456 457 selijck te bergh rijzen, smeet hem eenen slaepbrock van honigh457 458 en kruiden in den muil: het ondier zijne drie keelen opsperrende, 459 en razende van honger, greep en slickte den voorgeworpen brock, 460 gingk met zijnen rugge, zoo lang uitgestreckt als het was, op d'aerde 461 leggen, en besloegh het gansche hol. Toen de wachter in den slaep+461-62 462 verzopen lagh, trat Eneas de poort in, en ontslipte haestigh den 463 oever van het water, dat niemant te rugge voert.

464 Terstont hoordenze voor op den drempel huilen, en een ysselijck464 465 gekerm en geschrey van kleene kinderen, die van het zoete lot des

 
De Troische Eneas, die door zijn godtvruchtigheden
 
En oorloghsdapperheit befaemt is, komt alleen
600
Zijn' vader spreecken, by de schimmen, hier beneên.
 
Doch kan de spiegel der godtvruchtigheit en zeden601
 
U niet beweegen, draegh ten minste, uit rype reden,602
 
Dien tack [met toonde hy den tack, hiertoe gereet,
 
En heimelijck by zich verborgen onder 't kleet,]
605
Ontzagh toe, en dit zet dien wrevelen en dollen,605
 
Van toorne en grimmigheit alreede om 't hooft gezwollen,
 
Zoo neder, dat hy stom en stil verwondert staet
 
Voor deze ontzaghbre roe, by nootlot en Godts raet608
 
Verworven, noit gezien zoo menigh jaer geleden.
610
Hy went zijn blaeuwe schuit ten oever, daerze treden,610
 
Genaeckt de wal, om aen te leggen, drijft een' hoop,
 
Een' zwarm van zielen, langs den langen overloop612
 
By een gezeten, wech, maeckt ruimte, en neemt den zwaeren
 
Eneas over, dies de schuit, van 't lange vaeren614
615
Gesleeten, leck en kranck, een' krack gaf van dees vracht,
 
Veel waters kreegh. hy zet den helt, van Godts geslacht,
 
En dees Sibille in 't ende aen d'overzy behouwen,
 
In vuile slibbe en slijck der onderste landouwen,618
 
En 't blaeuwe vlotgras, op. de vreesselijcke hont
620
Der helle lagh in 't hol, dat hier recht over stont,
 
Op zijnen rugh, zoo groot hy was, en baste in 't neste
 
Met zijn dry muilen, dat het klonck door al 't geweste:
 
Maer Godts waerzeggerin, die reede, zonder vrees,
 
Vernam hoe 't slangenhaer zoo fel te berge rees,
625
Rondom zijn halzen, om het dier in slaep te luien,625
 
Smackt hem een slaepbrock toe van honighraet en kruien.
 
Het ondier spalckt de keel en zijn dry muilen wijt
 
Van honger open, slickt den slaepbrock, dienze smijt628
 
In zijnen dollen balgh. toen ging het stijf en stugge,629
630
Zoo groot en langk het is, terstont met zijnen rugge
 
Op d'aerde leggen, en besloegh het gansche hol.
 
Eneas, die de wacht en helhont, eerst zoo dol,
 
In slaep verzopen zag, ontslipte voort de baren,
 
Den waterkant van waer men niet te rug kan vaeren.
635
Terstont verneemenze op den drempel het gekrijt,
 
Het jammerlijck geschrey der kindren uit der tijt,636
 
En van het lieve lot des levens vroegh versteecken,
tekstkritische noten

466 levens versteecken, en van hun moeders borsten afgeruckt wierden; 467 toen d'ongeluckige dagh hun mesleepte, en d'ontijdige lijcken be-467 468 groef. Neffens hun onthouden zich die valschelijck betight, ter doot468 469 veroordeelt zijn: en deze kerckers zijn hun, niet zonder lotinge,469469-72 470 niet zonder rechter, toegeleit. Schout Minos hutselt de lotbus om: 471 hy verdaghvaert den breeden raet der stomme schimmen, en neemt 472 kennis van handel en wandel. Naest hier aen hebben hunne plaets472 473 de bedruckten, die zich zelve met hun eige hant onnozel om hals473 474 holpen, en het leven moede, hun zielen verreuckeloosden. Och,474 475 hoe wenschenze nu daer boven armoede en zuren arbeid uit te 476 staen! Het nootlot is 'er tegen, en het droeve water, en onbevaer-476 477 baere meir, en Styx, hier negenwerf rontom loopende, keert en 478 schutze. Niet verre van hier worden u getoont de treurende beem-478 479 den (zoo noemt menze) die zich aen alle kanten breet uitstrecken.479 480 Hier onthouden zich, langs afgescheide wegen, rontom met myrte-480 481 bosch bezet, die wreedelijck van minne gepijnight, in een teeringe481 482 sloegen: de minnezorgen hangen hun na de doot noch aen. In482 483 deze plaetsen ziet hy Fedre, Prokris, en de bedruckte Erifyle, van483483-84 484 haren zoon schrickelijck gewont: oock Evadne, en Pasifaë: Laoda- 485 mie vergezelschapt haer; oock Ceneus, eertijts een jongelingk,485 486 nu een vrouw, en door nootlot weder in haer oude gedaente486

 
Van moeders borst geruckt, toen 't licht, noch nau bekeecken,
 
Een ongeluckige uur en oogenblick, te droef,639
640
Den megesleepten roof voor zijnen tijt begroef.
 
Naest hun onthouden zich die, valschelijck betegen,641
 
Ter doot veroordeelt zijn: hun is dees afgelegen
 
En blinde kercker oock, niet zonder onderscheit643
 
Van lotinge ofte recht en rechter, toegeleit.
645
Schout Minos hutselt hier de loten, zoo die vielen,645
 
Verdaeght den breeden raet der stomme en dootsche zielen,646
 
Neemt kennis van elcks werck en wandel en bedrijf.647
 
Hier naest aen hebben veel bedruckten hun verblijf,
 
Die door hun eige hant den doot onnozel kozen,
650
En, 't leven moe, hun ziel te brusk verreuckeloozen.650
 
Helaes, hoe wenscht men nu naer boven toe te gaen,
 
En zuuren arrebeit en armoede uit te staen:
 
Maer 't nootlot hindert dit: de stroomen staen dit tegen,
 
En 't onbevaerbre meer, en Styx, te streng met negen654
655
Ringvlieten, schutze, en keertze in hun verbaesde vlught.655
 
Niet wijt van hier wort hem getoont dat luidt gezucht
 
Der treurende landou, [zoo wort die kamp gebeeten,]
 
Die overal doorgaens zich uitstreckt ongemeeten.658
 
Hier houden zich rondom, langs afgescheide paên,659
660
Beplant met myrtebosch, die in een teering slaen,
 
Door 't bitter pijnigen van haere ga te derven.661
 
d'Ontruste minnezorgh hangt haer noch aen, na'et sterven.662
 
In deze plaetsen ziet hy Fedre, Prokris mê,
 
De treurige Eryfyl, van haeren zoon, ô wee!
665
Te schrickelijck gewont, Pasifaë ter zye,
 
En droeve Evadne: haer verzelt Laodamye,
 
Oock Ceneus, eertijts noch een vryer, nu een vrou,667
 
En door het nootlot weêr gerolt in d'eerste vou,668

487 herrolt. Onder deze schaer doolde, in een groot bosch, de Fenicische+487 488 Dido, noch versch aen een wonde gesneuvelt. Zoo ras de Trojaen-488 489 sche helt neffens haer stont, en haer in de donkere schaduwekende489 490 (zoodanigh als iemant, met den intre der maent, de nieuwe maen+490 491 in eenen nevel ziet, of meent gezien te hebben) liepen zijn oogen491 492 over, en hy sprack haer uit liefde minnelijck aen: rampzalige Dido, 493 my was dan met waerheit aengebroght, dat ghy verongeluckt, en493 494 met den zwaerde aen uw endt geraeckt waert. Och, ick was oir- 495 zaeck van uwe doot. O Koningin, ick zweer u by de starren, by 496 de Goden, en zoo 'er onder d'aerde noch ergens eenige Godtheit496-97 497 op eeden acht sla, dat ick tegens mijnen danck uwe kusten verliet:497 498 maer der Goden bevelen, die my nu perssen door deze schimmen,498 499 door deze slordige plaetsen, en duisteren nacht te gaen, hebben499 500 my voortgedreven: oock kon ick niet gelooven, dat mijn vertreck 501 u tot zulck een ongeluck brengen zou. Blijf toch staen, en vertreck 502 niet uit onze oogen. Wien vliet ghy? Het is, Godt woudt's, voor502 503 't leste dat ick u noch eens aenspreeck. Met diergelijcke woorden 504 pooghde Eneas haer verbolgen gemoedt te verzachten, terwijlze 505 hem overdwers aenzagh; en hy most zijn tranen laten. Zy afkeerigh,+505 506 sloegh haer gezicht ter aerde; en ontstelde zich in haer aenzicht,506 507 om zijn aengevange rede, niet meer dan of 'er een harde klip en 508 Marpesische steenrots stont. Endelijck verstackze zich, en vlughtte+508 509 toornigh in een schaduwachtigh woudt, daer Sicheus, de voor- 510 gaende echtgenoot, haer met een gelijcke genegenheit bejegent,510 511 en met evegroote liefde onthaelt. Eneas niettemin in zijn hart ge-

 
Haer voorige gedaente. in deze schaere waerde
670
De schoone Dido van Fenicie, in den zwaerde
 
Noch versch gesneuvelt, aen de wonde in haere borst.
 
Zoo dra de Troische helt, en overbrave vorst
 
In dese donckre schim en schaduwe haer kende,
 
[Hoedanigh iemant, als de maent zich weder wende,674
675
Het licht, by maeneschijn, in eenen nevel ziet,
 
Of waent te zien,] helaes, zoo liepen van verdriet
 
Zijne oogen over, en hy sprack haer aen met minne:
 
My was, rampzalige en bedroefde koninginne,
 
Met waerheit dan verhaelt dat gy verongeluckt,
680
En met den zwaerde uw eindt bereickt had, dus bedruckt.679-80
 
Ick, ick, ô Dido, was een oirzaeck van uw lijden.
 
O koningin, ick zweer by 't uurwerck van de tijden,682
 
Gestarnte, en Goden, en indien 'er ergens noch
 
Beneden d'aerde een Godt op eeden en bedrogh
685
Zijne oogen slaet, dat ick mijns ondancks uwe kusten
 
Verliet: maer Godts bevel, dat my daer niet laet rusten,686
 
En port, door 't naer gewest en schimmen ongewis,687
 
Door deze slordigheên en nacht en duisternis,
 
Te dwaelen, dreef my voort ter zee, niet zonder schreien:
690
En oock geloofde ick niet dat mijn te haestigh scheien
 
U tot zoo groot een ramp en onheil brengen zou.
 
Blijf staen in ons gezicht: vertreck niet, schoone vrouw.
 
Wien vlietge? 't is, Godt woud's, voor 't lest dat ick u spreke.
 
Zoo pooghde Eneas vast den rouw der dootsche en bleecke
695
En haere gramschap wat te maetigen, daer zy
 
Hem overdwers en gram en stuur bleef aenzien, hy
 
Zijn tranen laeten most. zy keerde met onwaerde697
 
Haere oogen van hem af, en sloeghze neêr ter aerde,
 
Niet meer bewogen om de rede uit zijnen mont,
700
Niet meer dan of'er slechts een harde steenrots stont,
 
Een Marpesijnsche klip. zy ging, terwijl hy zuchte,
 
Ten lange leste zich voor hem versteecken, vlughte
 
Verbolgen uit zijn ooge, in 't schaduwachtigh woudt,
 
Daer d'eerste bedgenoot haer streelt en onderhoudt704
705
Met een' gelijcken treck, met evengroote liefde705
 
Haer welkomt, en onthaelt. Eneas, wien dit griefde,706

512troffen van haer onnoozel ongeval, volghde haer al schreiende512 513 van verre na, en wert weemoedigh om haer vertreck.

514 Van hier vervolght hy zijn voorgenome reis: en nu quamenze+ 515 in de leste velden, die van anderen afgescheiden, van doorluchtige515 516 krijghshelden krielen. Hier bejegent hem Tydeus: hier is de bleecke516 517 Adrastus, en Parthenopeus, vermaert door zijne wapens. Hier ziet 518 hy op een ry de Dardaners, die d'een na den anderen, gedurende het518 519 belegh, sneuvelende, t'elckens zoo jammerlijck beklaeght werden, 520 dat zich de Goden des ontfarmden, en hy zelf mostze noch be-520 521 weenen, namelijck, Glaukus, Medon, Thersilochus, drie zonen van521 522 Antenor, Polybetes, Ceres toegewijdt; en Ideus, die hier den wagen522 523 mennende, noch zijne wapens aen heeft. Een menighte van zielen 524 dringt rontom hem, aen zijn rechte en slincke zijde; en het ver-524-27 525 noeght hem niet, dat hy haer eens ziet; het lust hem een wijl te 526 vertoeven, haer mondeling te spreken, en d'oirzaecken haerer her- 527 waertkomste te verstaen. Maer zoo ras de Griecksche krijghsover- 528 sten, en Agamemnons keurbenden dien helt, en zijne schitterende 529 wapens onder de schimmen zagen, begostenze van geweldigen529 530 schrick te beven; zommigen hem den rugh toe te keeren; gelijckze 531 voortijts naer de schepen liepen; zommigen wat geluits te slaen:531 532 zy staen vergeefs en gapen, en de stem wil 'er niet uit.532

533 Hier ziet hy Deifobus, Priaems zoon, over al zijn lichaem gehou-+533 534 wen, en de troni wreedelijck opgescheurt; beide zijn handen, en534534-36 535 d'ooren ter wederzijde van 't hooft, en den neus van 't aenzicht af- 536 gesneden, en leelijck geschonden. Naulix kende hy hem, die zoo536

 
Getroffen in zijn harte, om haer' onnooslen val,707
 
Volght haer in schaduw na, van verre in 't jammerdal,
 
Bedroeft om haer vertreck, die gram was en verbolgen.
710
Hy zoeckt van hier zijn reis ten einde te vervolgen.
 
Nu quamenze aen het leste en vergelegenst velt,
 
Dat afgescheiden leght van d'andren. helt by helt
 
En krijghsdoorluchtigen krieoelen aller wegen.
 
Hier komt hem Tydeus en de bleecke Adrastus tegen,
715
Parthenopeüs oock, door wapens wijt vermaert.
 
Hier ziet hy op een ry de Dardaniers, door zwaert
 
En speer en spits vernielt, gesneuvelt d'een na d'andere,
 
Geduurende 't belegh, en t'elckens na elckandere
 
Zoo jammerlijck beklaeght, dat zelfs d'onsterflijckheên719
720
Zich des ontfarmden: en hy zelf most noch hun ween720
 
Beschreien, naemelijck de dry Antenors zoonen,721
 
De helt Thersilochus, en Medon, waert te kroonen,
 
En Glaukus, Polybeet, aen Ceres toegewijt,
 
En vorst Ideüs, die uit lust noch in dit krijt724
725
Geharnast, als hy plagh, den wagen zelf wou mennen.
 
Een zwarm van zielen dringt, als ofze Eneas kennen,
 
Rondom hem, aen zijn rechte en aen zijn slincke zy.
 
't Vernoeght zijn' yver niet haer eens t'aenschouwen: hy728
 
Heeft lust te toeven, en haer mondeling te spreecken,
730
Te hooren d'oirzaeck van haer komste in deze streecken.
 
Maer alzoo dra als hem de Griecksche krijghsraet ziet,731
 
En Agamemnons heir dien helt kende in 't verschiet,
 
Zijn wapens schittren zien, daer deze schimmen zweven,733
 
Beginnenze van schrick te sidderen, te beven,
735
Een deel den helt den rugh te biên, gelijckze uit noot
 
Voorheen zich op de vlught begaven naer de vloot.
 
Een deel begint vergeefs geluit te slaen, te spreecken,
 
En gaept vast, maer de stem blijft in de keele steecken.
 
Hy ziet hoe Priams zoon Deifobus hier zwerft,
740
En over al zijn lijf gehouwen en gekerft,
 
De troni opgekrabt, en schrickelijck geschonden,
 
De handen afgekapt, het aengezicht vol wonden,
 
De neus hem afgesneên, het oor aen elcke zy
 
Van 't hooft gehouwen: en noch naulijx kende hy
tekstkritische noten

537 byster beefde, en d'afgrijsselijcke schennis zocht te bedecken; en 538 Eneas sprack zijnen zwager eerst vriendelijk aen: O strijtbare Dei-538 539 fobus, afkomst uit Teucers doorluchtigh bloet, wie koelde zijnen539 540 moedt met u zoo wreet te mishandelen? Wie had u zoo onder? My540 541 quam ter ooren, dat ghy in den jongsten nacht, afgemat van al 't541 542 nederhouwen der Grieken, gevallen waert op eenen hoop dooden542 543 van allerhande slagh onder een. Ick stelde u toen op het Rheteesche543 544 strant een loos graf toe, en verdaghvaerde uwen geest driewerf544 545 overluit: uw naem en wapens eeren de grafstede: o mijn vrient, ick545 546 kon uw lichaem niet vinden, nochte op mijn vertreck staende, in 't546 547 vaderlant begraven. Priaems zoon antwoorde hem toen: o mijn 548 vrient, ghy hebt niets nagelaten, en Deifobus en zijn schijnlijck in al-548 549 les voldaen: maer mijn eigen nootlot, en de schadelijcke boosheit 550 van 't Lacedemonsche wijf dompelden my in deze ellenden: deze550 551 lidtekens lietze my tot een gedachtenisse: want ghy weet, en 't 552 gedenckt ons maer al te wel, hoe wy dien jongsten nacht over- 553 broghten, met een blijschap, die ons zuur opbrack; wanneer het553 554 paert, t'onzen bederve, over het hooge Pergamum quam steigeren,554 555 en met zijnen zwangeren buick den gewapenden voetknecht binnen 556 holp. Zy veinzende Bacchus feest te vieren, leide de Frygiaensche556 557 vrouwen om ten reie, en zelve in het midden van dien razenden557 558 hoop, met een dicke fackel in de hant, riep de Griecken uit den558 559 hoogen burgh. Ick ongeluckige, afgemat van bekommeringen, toen559 560 van eenen diepen slaep bevangen, lagh in mijn slaepkamer en sliep, 561 zoo gerust en vast of ick doot was. Ondertusschen past die lieve561-62

745
Den dapren zwager, die d'afgrijsselijcke schennis
 
Wou decken, naer zijn maght, uit schaemte, schuw van kennis.746
 
De vorst Eneas sprack in 't endt hem minlijck aen:
 
O helt, Deifobus, doorluchtighste Trojaen,
 
Uit Teucers bloet geteelt, wie dorst zijn moedt dus koelen
750
Met u dus overwreet zijn wraeck te doen gevoelen?
 
Wie heeft u dus getreên? my quam ter oore dat751
 
Gy in den jongsten nacht, vermoeit en afgemat
 
Van 't nederhouwen der in stadt geruckte plaegen,753
 
Gevallen waert op een' hoop dooden, versch verslagen,
755
Op allerhande slagh van lijcken onder een.
 
Ick stelde u toen noch op 't Reteesche strant alleen756
 
Een schijngraf toe, verdaeghde uw' geest met mijne bede,
 
Wel drywerf achter een. het graf en zijne stede
 
Hangt noch met uwen naem en wapenen vereert.
760
Mijn vrient, ick kon uw lijck en lichaem, dat my deert,760
 
Niet vinden, noch op reis, my spoedende uit de haven,
 
In 't oude vaderlant, gelijck het voeght, begraven.
 
De zoon van Priam sprack: ô mijn getrouwe vrient,
 
Gy liet niets na, en hebt Deifobus gedient,
765
Zijn schijnlijck trouw voldaen: maer mijn fortuin, de boosheit765
 
Van Lacedemons plaegh, dat wijf vol godeloosheit,766
 
Die dompelden my dus in jammer. deze liet
 
My dees lidtekens na, een merck van mijn verdriet.
 
Gy weet het, en ons heught maer al te lang met smerte,
770
Hoe wy den jongsten nacht versleten, met een harte
 
Vol blyschap, die ons zuur bequam, wanneer het paert
 
Tot ons bederf gebouwt, quam steigren onvervaert
 
Naer 't hooge Pergamum, en holp, om dat te winnen,
 
Met zijnen zwangren buick 't gewapent krijghsvolck binnen.
775
Zy veinst zich Bacchus feest te vieren met geschrey,775
 
Geleit de joffers van ons Trojen aen den rey,
 
En, midden in dien hoop der razenden aen 't roepen,
 
Verdaghvaert met haer licht en fackel 's vyants troepen,
 
De Griecken, uit het slot. ick, droef en afgemat779
780
Van mijn bekommering, lagh, als de gansche stadt,
 
In mijn slaepkamer van een' diepen slaep bekroopen,
 
En sliep gerust en vast, als waer mijn glas verloopen,782
 
Mijn mont en oogen ree geloocken van de Doot:
 
En ondertusschen past dees lieve bedgenoot
tekstkritische noten

562 Bruit al 't geweer in den huize aen d'een zijde te krijgen, en had562 563 het zwaert, mijn' toeverlaet, boven mijn hooft al wechgenomen:563 564 zy roept Menelaus binnen, en sluit de deur op; quansuis hopende,564 565 dat haer lief dit, als een groot geschenck, zou aennemen, en zy al-565 566 dus d'opspraeck van haer voorgaende misdrijf kunnen uitwisschen.566 567 Ten kortste gezeit, zy bersten ter kamer in, vergezelschapt met 568 Ulysses, Eools nakomeling, berockenaer van al het quaet: o Goden,568 569 magh ick met recht wraeck eisschen, zoo zet dat den Griecken 570 betaelt. Maer welaen, zegh my desgelijcks, wat geval voerde u570 571 levendigh herwaert? Komt ghy hier door storm verzeilt, of door 572 het aenraden der Goden? of wat ongeval jaeght u om deze droeve 573 zonnelooze huizen, en ongeruste plaetsen te bezoecken? Gedu-573 574 rende dit gespreck had de dageraet zijn roosverwige paerden alree 575 aen den hemel voorby den middelwegh gedreven; en zy zouden575 576 misschien al den tijt, die hun gegunt was, met diergelijck gespreck, 577 overgebraght hebben: maer de Sibylle, zijn gezellin, vermaende 578 hem, en zeide in 't kort: Eneas, de nacht verloopt; wy verslijten578 579 onzen kostelijken tijt slechts met weenen. Hier is de plaets, daer 580 de wegh zich in twee deelen deelt: en die aen de rechte hant naer 581 de muren van den grooten Pluto loopt, wijst ons naer d'Elysische581 582 beemden: maer die aen de slincke hant leit, loopt naer den hei-582 583 loozen Tarter, daer de misdadigen gestraft worden. Deifobus 584 antwoorde haer: o groote Priesterin, versteur u niet: ick zal ver-584 585 trecken, en mijnen tijt in duisternisse voldoen. Ga hene, ga hene,585 586 o eere van ons geslacht, het gelucke u beter dan ons. Zoo spre-586 587 kende, verdween hy.

588 Eneas ziet haestigh om, en ter slincke hant onder de steenrots,+588 589 en binnen den ommekreits van drie muren, de wijdtstreckende589 590 vesten leggen, daer de Tartarsche Flegeton met zijn wallende590

785
Al 't nootgeweer, en spits en scherp, in 't huis gebleven,785
 
Te krijgen aen d'een zijde, en had, van wraeck gedreven,
 
Het zwaert, mijn toeverlaet, 't welck ophing, daer ick sliep,
 
My boven 't hooft al wechgenomen: en zy riep
 
Nu Menelaüs, die komt stil in 't huis gesloopen.
790
Zy, eens gezint als hy, sluit voort de kamer open.790
 
Zy trouwen hoopt dat dus haer lief dien dienst, dees trou,791
 
Gelijck een groot geschenck uit liefde erkennen zou,
 
Zy d'opspraeck smooren der voorlede onteerde minne.793
 
In 't kort gezeght, hy berst met kracht ter kamer inne,
795
Gesterckt met Eools neef, berockenaer van 't quaet,795
 
Ulysses. magh ick wraeck, ô Goôn, van zulck een daet
 
Met reden eischen, laet den Grieck dat schelmstuck boeten.
 
Maer zeghme desgelijx, wat toeval voerde uw voeten
 
Noch levend herwaert aen? komt gy, door storm geplaeght,
800
Of door der Goden raet? wat ramp, wat onheil jaeght
 
U, om dees zonnelooze en ongeruste steden
 
Te zoecken? midlerwijl quam 't morgenlicht gereden
 
Met zijn roosverwigh paert ter kimme op naer de lucht,
 
Voorby den middelwegh. zy hadden, uit een zucht
805
Tot diergelijck gespreck, den tijt, hun alle beide805
 
Gegunt, misschien aldus versleeten: maer toen zeide
 
De maeght, zijn gezellin, in 't kort: wat toeven wy?
 
De nacht, Eneas, is verloopen, en voorby:
 
Wy brengen onzen tijt, onze uuren door met schreien.
810
Hier wort de wegh in twee geklooft, en onderscheien.810
 
Men loopt ter rechte hant naer Plutoos groote stadt,
 
En 't blijde Elysium: maer 't heiloos slincke padt
 
Loopt naer den Tarter toe, daer straft men elcks misdaeden.
 
Toen sprack Deïfobus: 'k vertreck naer mijne paden,
815
O groote priesterin, ô maeght, verstoor u niet:
 
Ick ga mijn tijdt voldoen, in 't duister nachtverdriet.
 
Ga heene, ô opperste eer van ons geslacht, ga heenen:
 
't Gelucke u bet dan ons. hiermede is hy verdweenen.
 
Eneas ziet eens om, en flux, ter slincke zy,
820
Beneên de steenrots, in den ommekreits van dry820
 
Geboude muuren, die wijtstreckende gebouwen
 
En vesten leggen, daer de vlammen zich ontvouwen,822

591 vlammen snel rontom stroomt, en klinckende keien voortrolt. De591 592 geweldige poort, en pylaren van louter diamant staen 'er tegens592 593 over, zoo sterck, dat geen mannekracht, zelfs geene Goden mach- 594 tigh zijn deze met yzer en stael te verdelgen. Hier rijst een yzeren 595 toren tot aen de lucht toe, en Tisifoon met haren bloedigen nacht-595 596 mantel omgort, bewaeckt en bewaert 'er nacht en dagh het poor- 597 tael. Uit dezen hoeck hoort men stenen, en naer geklater van zwee-597 598 pen; oock yzerklanck en nagesleepte ketens rammelen. Eneas bleef+ 599 staen, van verbaestheit, en luisterde naer dat gerucht. O maeght,599 600 zeghme toch, wat slagh van schelmen leit daer? Wat straf lijdenze? 601 Wat gruwelijck gekerm hoortmen daer? Toen hief de Waerzeg- 602 gerin aldus aen: o vermaerde Vorst van Troje, geen godtvruchtige 603 magh zijnen voet op dien vervloeckten drempel zetten; maer toen 604 Hekate my de vooghdy over de wouden van Avernus gaf, leerdeze604 605 my zelf wat straf de Goden over elcke misdaet zetten, en leide my 606 door al het zielrecht. De Gnossische Rhadamanth bezit hier de606 607 strafste Rijcken, verhoort de misdadigen, straft bedrogh, en pijnigt 608 den booswicht (die op de weerelt in ydele dievery groeiende, zijn608-09 609 zuiveroffer te lang en tot zijn doot toe daer boven uitstelde) om 610 hier zijn boosheit te bekennen. De Wraeckgodin Tisifone gaet 611 den misdadigen met hare geessel flucks te keer, en hun dreigende,611 612 met bitse slangen in de slincke vuist, roept haer wreede zusters,612 613 die van adderen krielen. Daer na worden de vervloeckte poorten,613 614 die afgrijsselijck op hare pannen gieren, ontsloten: ziet ghy wel, 615 zeitze, wat schiltwacht in het poortael zit? wat voor een troni den

 
Die uit den helschen stroom van Flegeton in 't ront
 
Opwallen, snel en licht, en kaien op den gront
825
Al knerssende met kracht omwentelen, en rollen.
 
De hooge poort, en zuil, met kapiteel en krollen,826
 
Uit louter diamant gekloncken, staen met pracht
 
Recht over, en zoo sterck, dat geene mannekracht,
 
Geene oorloghsgoden zelfs, hoe maghtigh zy 't zich belgen,829
830
Vermogen dit met stael en yzer te verdelgen.
 
Een ysren toren rijst hier opwaert naer de maen.
 
Tisifone, met haer bloetverwigh nachtkleet aen,
 
Bewaeckt 'er nacht en dagh 't poortael. men hoort dat heenen833
 
Het klatren van de zweep, het zuchten, en het steenen,
835
Het rammelen van stael en ysren ketenklanck,
 
En boeien, nagesleipt door smoock en zwavelstanck.
 
Eneas staet verbaest, en hoort naer die geluiden,
 
En zeght: ô maeght, wat wil dit droef gekerm beduiden?
 
Wat schelmen leggen daer? wat straf wort daer geleên?
840
Sibil berecht hem flux: geen vroome magh zijn treên,
 
O wijt vermaerde vorst, zijn' voet, naer geene wetten,841
 
In dien vervloeckten oort en op dien drempel zetten.
 
Maer toen my Hekaté de helvooghdyen gaf,
 
En inwijde over 't woudt, ontvoudeze wat straf844
845
De Goden stelden, om elck misdrijf uit te vaegen,845
 
En leide my door al het zielrecht, en Godts plaegen.
 
De Kreetsche Radamant bezit het strafste rijck,
 
Verhoort misdaedigen, straft list, en ongelijck,848
 
En plaeght den boozen, die ter sluick, by schelmeryen849
850
Vast groeiende, zijn' zoen en zuivring lange tyen,850
 
Oock tot den sterfdagh toe, om hoogh heeft uitgestelt,851
 
En zijne boosheit noit, gelijck betaemt, gemelt.
 
Tisifone, Godin van wraeck, gaet met haer roeden
 
Misdadigen te keere, en dreightze, en leertze bloeden,
855
Met bitse slangen wreet gewapent in de vuist,
 
En roept haer zusters, zwart van adderen begruist.856
 
Nu opent men de helsche en schrickelijcke poorten,
 
Die gieren op haer pan. bezie, bezie wat soorten,858
 
Wat schiltwacht zietge daer bewaeren het poortael?859
860
Wat troni houdt de wacht op drempels, hardt van stael?
tekstkritische noten

616 drempel bewaert? Een noch feller dan Hydra, en die u afgrijsse-616 617 lijck met vijftigh zwarte adderen aengaept, heeft hier binnen haer617 618 verblijf: en de Tarter zelf zijnen mont opspalckende, is tweemael618 619 zoo diep, en schiet zoo laegh beneden naer de schimmen toe, als619 620 d'Olymp hemelhoogh door de wolcken steeckt. De jonge Reuzen,620-21 621 een out gebroetsel der aerde, en met den blixem nedergevelt, 622 quamen diep onder op den gront afrollen. Hier zagh ick oock622 623 Aloëus tweelingen, onbeschofte lichamen, die met hunne klaeu-623 624 wen bestonden den wijtstreckenden hemel aen te randen, om 625 Jupijn uit zijnen oppersten troon te bonzen: oock zag ick 'er 626 Salmoneus wreedelijck pijnigen, vermits hy Jupijns blixem en626 627 donder nabootste. Dees liet zich, door Griecken en midden door627 628 de stat Elis, van vier paerden omvoeren, en zwaeiende een bar- 629 nende fackel, braveerde de Goden, en stack hun naer de kroon:629 630 die zinnelooze durf, over zijn kopere brugh met paerden heen630 631 rennende, donder en blixem, dat niemant vermagh, nakuischen:631 632 maer d'almaghtige Vader, nochte om fackel nochte roockerigh632-33 633 tortslicht verlegen, schoot uit de dicke wolcken, en dreef hem met633-34 634 eenen vreesselijcken dwarrelwint, dat hy tuimelde: oock moght 635 men hier Tityus, het voesterkint der albarende Aerde, zien, het635 636 welck met zijn lichaem negen geheele bunderen lants besloegh: 637 de vervaerlijcke gier doorpickt met zijnen krommen beck d'on- 638 sterflijcke lever, en het ter straffe aengroeiende ingewant, dat638

 
Een feller Hydra, die, met vijftigh peckzwarte adderen
 
Afgrijsselijck en wreet u aengaept, onder 't zwadderen,862
 
Heeft binnen haer verblijf. de groote Tarter zelf,
 
Opspalckende zijn' mont, is diep beneên 't gewelf
865
Der aerde, en schiet tweemael zoo diep en laegh beneden
 
Naer 't rijck der schimmen toe, en Plutoos wreede schreden,866
 
Als Jupiters Olymp door alle wolcken steeckt.
 
Het out gebroet der aerde, als die zich zelve wreeckt,868
 
De jonge reuzerot, geslagen van Godts donder,869
870
Komt rollen op den gront, en tuimelt diep hier onder.
 
'k Zagh hier Aloeüs twee zoonen, t'eener draght
 
Geboren, onbeschoft van lichaemen en kracht,
 
Die met hun krauwelen en nagelen en handen873
 
Bestonden 't groot gevaert des hemels aen te randen,
875
Om Jupiter om hoogh uit zijnen oppertroon
 
Te bonzen. 'k zagh'er oock Salmoneus, Eols zoon,
 
Vervaerlijck pijnigen, die, als een allersnootste,
 
Godts weêrlicht donderkloot en blixemstrael nabootste.
 
Dees liet in Grieckenlant, en midden door de stadt
880
Van Elis, daer hy trots op zijnen wagen zat,
 
Zich met vier paerden door den drang der Griecken voeren,881
 
En, zwaeiende eene torts, braveerde met rumoeren882
 
De Goden in de lucht, en stackze naer hun kroon.
 
Dees zinnelooze durf de kopre brugh uit hoon
885
Oprennen met zijn paert en weet met razen, ruischen,
 
En storm den blixem en den donder naer te kuischen,
 
Dat niemant oit vermoght: maer Godts almogentheit,
 
Om fackel, roockrigh licht, noch zulck een onbescheit
 
Verlegen, schoot met kracht en uit de dicke wolcken,
890
Dreef met een' dwarrelwint, ten spiegel aller volcken,
 
Hem neder, dat hy plofte. oock zagh hy hier bewaert891
 
Het voesterkint der aerde, een vrou die alles baert;
 
Den grammen Tityus, die met zijn lichaem negen
 
Geheele bundren lants en ackers had beslegen.894
895
De kromme beck des giers doorpickt'er onvermoeit
 
De raeuwe lever, die geduurigh weder groeit.
 
Men ziet'er 't ingewant, dat door gepickt is, hangen,
 
En weder groeien, en doorgaens zijn straf ontfangen.898
tekstkritische noten

639 opgepickt hangt. De vogel nestelt diep in de borst, en de herbore639 640 vezelen wort geene rust gegunt. Wat wil ick hier van Lapithen, 641 Ixion, en Pirithoüs verhalen? over wien een duistere klip hangt,641 642 die, gelijck ofze neerstorten wil, hun van oogenblick tot oogen- 643 blick dreight te bevallen. Daer glimmen gulde bancken, met hooge643 644 banckpeuluwen; en overdaet van Koningklijcke bancketten staet644 645 gereet voor hunnen mont. D'outste der Razernyen zit 'er neffens 646 aen, verbietze de tafels met eenen vinger aen te raken, en met 647 hare fackel toevarende, graeuwt en buldert. Hier zijnze, die, ge-647 648 durende hun leven, hun broeders haetten, vaderslagh begingen,648 649 en hunnen leenman uitstreken; of groote rijckdommen bezaten,649 650 daer voor niemant iet af moght: deze maken den meesten hoop.650 651 Hier zittenze oock opgesloten, en verwachten hun vonnis, die om 652 overspel om hals geraeckten, en godtlooze wapens volgende, zich652 653 niet ontzagen hunne Heeren trouweloos uit te strijcken. Vraegh 654 niet, hoe en waerom deze gevangens gestraft zullen worden.654 655 Zommigen wentelen eenen geweldigen steen opwaert, of hangen 656 aen speecken van raden uitgespannen. D'ongeluckige Theseus656 657 zit 'er, en zal 'er eeuwigh zitten, en d'overellendige Flegyas ver-657 658 maent een ieder, en roept onder de schimmen luitskeels: Weest 659 gewaerschuwt, dat ghy rechtvaerdigheit oefent, en geene Goden659 660 veracht. Dees verkocht zijn vaderlant om gout, en bedroogh zijnen660660-61 661 Heer, onder wien hy stont; stelde wetten om loon in, en brackze661 662 weder. Dees bloetschender schoffeerde zijn dochter in hare slaep-

 
De vogel nestelt diep van binnen, vuil bemorst,
900
En gunt geen vezel rust, die aengroeit in de borst.
 
Wat wil ick Lapithen, Ixions straf afmaelen,901
 
Of van Pirithoüs in 't lang en 't bree verhaelen,
 
Van eene duistre klip, die overhangt tot schrick,
 
Hen schaduwende dreight, en schijnt alle oogenblick
905
Op 't lijf te vallen, en tot stof en gruis te pletten?
 
Hier glimmen gulde banck, en dischspon, en bancketten,906
 
Die, voor hunn' mont gedeckt met hoofsche leckerny,907
 
Gereet staen. d'alleroutste en Opperrazery
 
Zit hier ter tafel aen, verbiet de spijs te naecken,
910
En met een' vinger slechts de tafel aen te raecken.
 
Zy vlieght afgrijslijck met haer fackel toe, en graeut,
 
En buldert vast. hier zit de booswicht nu benaeut,
 
Die in het leven op zijn' broeder was gebeeten;
 
Die vaderslaght begingk; die, tegens zijn geweeten,914
915
Den leenman uitstreeck, oock die maghtigh goet bezat,
 
En niemant eenigh deel wou gunnen van dien schat.
 
Zy maecken 't grootste deel. hier zittenze opgesloten,
 
Benaeut voor 't vonnis, die een anders bedgenooten
 
Schoffeerden, en om hals geraeckten, zonder eer.919
920
Hier treurt de trouwelooze uitstrijcker van zijn' heer.
 
Nu vraeght niet eens waerom, en hoe men elck gevangen921
 
Zal straffen. zommigen aen 't wentelen, verlangen
 
Met hunnen zwaeren steen te raecken opwaert aen,
 
En andren hangen aen de speecken van de raên
925
Gespannen. Theseus zit hier vast om zijn misdrijven
 
Geketent, en zal hier wel eeuwigh zitten blijven;
 
En droeve Flegyas vermaent vast ieder een927
 
By deze schimmen, roept luids keels in al 't gesteen:
 
Weest nu gewaerschuwt: leert voortaen u zelven wachten,929
930
Het recht hanthaven, en geen Goden te verachten.
 
Dees heeft zijn vaderlant uit gierigheit verkocht,931
 
Zijn meesters erfrijck aen een maghtiger gebroght,
 
De wetten ingevoert, en wederom gebroken,
 
Het recht op prijs gestelt. dees schenner zit besproken934
935
Van bloetschant, en schoffeert zijn dochter op haer bedt,
tekstkritische noten

663 kamer, en trouwdeze tegens de wetten: alle te zamen bestondenze663 664 afgrijsselijcke stucken, en dienden 'er zich af. Al had ick hondert664 665 monden, hondert tongen, en een yzere keel; ick zou zoo menigerley 666 slagh van schelmeryen en straffe niet kunnen begrijpen, nochte666 667 noemen.

668 Toen Febus overoude Priesterin dit verhaelt had, sprackze: nu+ 669 welaen, ga voort, en verricht uwen aengevaerden last: laet ons669 670 spoeden; ick zie de vesten, van de Reuzen in hunne smidtse ge-670 671 smeet, en zoo hoogh opgetrocken; en de gewelfde poorten daer671 672 tegens over, alwaer ons bevolen wiert de gave te offeren. Zoo672 673 sprackze, en zy hielden te zamen de middelbaen, langs bescha-673 674 duwde wegen, en genaeckten de poort. Eneas gingk de poort in,+ 675 en zijn lichaem met versch water besprengkelende, stack den tack675 676 recht voor op de poort.676

677 Deze dingen en het bevel der Godinne verricht zijnde, zoo+677 678 quamenze endelijck in de lustige plaetsen, en genoeghelijcke678 679 beemden en bosschaedjen der geluckzaligen, en in de gezalighde679 680 rustplaetsen. Een ruimer lucht bekleet hier met eenen purperen680 681 glans de velden, van een andere zon, en andere starren beschenen.681 682 Zommigen oefenen het lichaem in het begraesde worstelperck, 683 worstelen en spelen om strijt in het roode zant. Zommigen hup-683 684 pelen en danssen, en zingen gedichten aen den rey. De Thracische684684-85 685 Priester, in 't lange kleet, zingt muzijck onder de lier, en slaet nu 686 met zijne vingeren, nu met zijn ivoire pen zeven snaren, ongelijck 687 van toon. Hier houdt zich Teucers overout geslacht, een zeer brave687 688 afkomst, grootmoedige helden in geluckiger tijden geboren, Ilus688

 
Beslaeptze al t'onbeschaemt, oock tegens eer en wet.936
 
Afgrijslijck luidt het dat zy altemael bestonden,937
 
En dienden zich hier van. al had ick hondert monden,938
 
En hondert tongen, en een ysre en staele keel,
940
Ick kon zoo menigh slagh van boosheên, noch elck deel
 
Der schelmeryen niet begrijpen, nochte noemen.940-41
 
Toen d'oude priesterin van Febus elx verdoemen942
 
Verhaelt had, sprackze: nu welaen, ga heen, verricht
 
Uw' aengevaerden last: ick zie, voor mijn gezicht,
945
[Dies laet ons spoên,] alree de reuzestadt, en veste,
 
In hunne smids gesmeet, met zoo veel zweets ten leste946
 
Hoogh opgetrocken, en 't gewelf der poorte mê,
 
Daer ons bevolen wiert den tack op zijne stê
 
Te steecken. aldus sprackze, en hielden bey te gader
950
Den middenwegh door schim en schaduw, quamen nader
 
En dichter by de stadt. nu gaet Eneas voort,
 
Besprengt met versche bron zijn lichaem in de poort,952
 
En steeckt den tack hier voor, gelijck men hem belaste.
 
Het goddelijck bevel was nu, gelijck het paste,
955
Verrecht: toen quamen zy ten leste te gelijck
 
In 't lustige geweste, in blijde beemden, rijck
 
En schoon met bosch beplant, in zalige landouwen,
 
En lustprieelen, daer de vroomen zich onthouwen.958
 
Een milder lucht bekleet hier met een' purpren gloet
960
De vruchtbre velden, van eene andre zon gevoedt,
 
Van ander hemelsch blaeu en starren overscheenen.
 
Hier oefent zich een deel met worstlen, sterck van beenen
 
En armen, en beproeft zijn kracht in 't roode zant:
 
Een deel, aen 't huppelen, en danssen, hant aen hant,
965
Zingt zangen aen den rey. hier zingt, in lange kleêren,
 
De Thracische Orfeus zijn muzijck, om elck te leeren,
 
Zet wijzen op zijn lier, en slaet met penne en hant
 
Het speeltuigh, dat hy fix, met zeven snaren spant,
 
Van ongelijcken toon. hier weeten zich d'aelouden
970
En Teucers out geslacht en afkomst t'onderhouden,
 
De brave mannen, in een betre tijt geteelt,
 
De grijze Assarakus, en Ilus, 's vaders beelt,

689 en Assarakus, en Dardaen, stichter van Troje. Van verre ziet hy689 690 wapens en ledige wagens; speeren in d'aerde steecken, en paerden690 691 overal los in de velden weiden. De zelve lust, dienze in hun leven 692 hadden tot wapens en wagens; de zelve treck tot brave paerden 693 aen te vocken, hangt hun onder d'aerde noch aen. Hy ziet anderen, 694 ter rechte en slincke hant, in het gras bancketteeren, en vrolijck 695 ten reie Pean zingen in een welrieckend lauwerbosch, daer d'Eri-695 696 daen, die groote vliet, van boven door het bosch komt stroomen.696 697 Hier zijn de troepen, die voor 't vaderlant vechtende, aen eerlijcke697 698 wonden sneuvelden; en Priesters, die hun leven in kuisheit over- 699 broghten; en Godtvruchtige Waerzeggers, die door Febus geest699-700 700 goddelijcke orakels spelden; oock die lantnutte kunsten vonden; 701 en die door hunne verdiensten by de nakomelingen in gedachte- 702 nisse bleven: deze dragen al te zamen sneeuwitte tulbanden: en702 703 de Sibylle sprackze, daer de scharen om hen drongen, aldus aen:703 704 vooral Museus: want zy zagh hem midden onder den drang staen,704 705 en hals en hooft langer, boven hen allen uitsteken: o geluckige705 706 zielen, en ghy, heilige Poeet, zeght my, waer en in wat oort ont-+ 707 houdt zich Anchises? zijnent halve quamen wy herwaert de breede 708 stroomen van Erebus over gevaren. De helt antwoorde haer in708 709 het kort aldus: niemant heeft hier zijn huis bezonder: wij woonen709 710 in deze lommerrijcke bosschen, en bezitten beemden, van versche710 711 beken bewatert: doch klimt (verlangt ghy zoo hartelijck naer hem) 712 klimt op dezen heuvel, en ick zal u op een gemackelijck voetpadt 713 brengen. Zoo sprack hy, en trat voorhene, en toonde hun van713 714 boven de bloeiende velden, van waerze den top af naer beneden 715 stegen.

 
En koning Dardan, die de Troische muuren boude.
 
Van verre ziet hy hier de wapens der aeloude,
975
En d'oorloghswagens, en de speeren in den gront,
 
En paerden, overal in bosch en beemt, in 't ront
 
Gaen weiden. d'eerste liefde in 't leven, dieze draegen
 
Tot oorloghswapentuigh, en 't mennen van den wagen,
 
De zelve treck met ros en paerden om te gaen,
980
En aen te voeren, hangt hun noch beneden aen.980
 
Hy ziet'er anderen, ter rechte en slincke zijde,
 
Vast bancketteren in de beemden, overblijde
 
Ten reie, een vrolijck liedt, in 't bosch van lauwerblaên,
 
Aenheffen, daer de stroom, de drijvende Eridaen,
985
Van boven neder, door het geurigh bosch, komt stroomen.
 
Hier zijn die 't vaderlant verdaedighden, als vroomen,986
 
En, eerelijck gewont, neêrstortten in het zant.
 
Hier zijn de priesters, noit bevleckt van minnebrant,
 
Waerzeggers van Apol, die door zijne aendrift spelden
990
Orakels; die de kracht van zijne godtheit meldden;
 
Oock vinders van de kunst, ten dienst van volck en lant,
 
En wier gedachtenis noch duurt, van hant tot hant.992
 
Een iegelijck van hun beschaduwt zijne haeren
 
Met witte myteren: en daer de drang der schaeren994
995
Hun toejuicht en omringt, sprack dees Sibil hen aen,
 
Vooral Museüs, want zy zagh dien godtstolck staen996
 
In 't midden van den drang, en tot een achtbaer teken,997
 
Uit zulck een' toevloet, hem met hals en hooft uitsteecken:998
 
O zaelge zielen, ô gezalighden, en gy
1000
Geheilighde Poeet en godtstolck, ay zeght my
 
In welck geweste en waer onthoudt zich by de reien
 
Anchises? want om hem zijn wy van 't licht gescheien,
 
En quamen herrewaert naer Erebus, en 't veer
 
Gevaeren, over 't breede en onderaerdtsche meer.
1005
De godtstolck antwoort haer: in dit gewest hier onder
 
Heeft niemant zijne plaets, noch huis, noch erf byzonder:
 
Maer wy bewoonen hier het schaduwrijcke woudt,
 
Bezitten beemden, versch bewatert, koel en koudt,
 
Van versche bronnen: doch klimt op, is uw verlangen
1010
Zoo groot om hem te zien. klimt op, en zet uw gangen
 
Op dezen heuvel; 'k zal u brengen op een padt
 
Dat heel gemacklijck valt. zoo sprack Godts tolck, en tradt
 
Voorheene, en toonde hun de liefelijcke velden.
 
Toen steegenze af naer 't velt der vroome en dappre helden.
tekstkritische noten

716 Maer Anchises, zijn vader, overzagh hy geval ernstigh de zielen,+716 717 die in een groen dal afgescheiden, naer de weerelt zouden gaen; en717 718 monsterde alle zijn lieve nakomelingen, en de zijnen, en het nootlot+718 719 en de fortuin en deughden en daden der zelven: en ziende Eneas 720 recht voor hem door den beemt treden, zoo streckte hy vrolijck 721 beide zijn handen naer hem toe, en borst uit met deze rede, ter- 722 wijl de tranen over zijn kaken biggelden: zijt ghy ten leste eens+722 723 gekomen? en heeft uwe liefde tot uwen vader, die u zoo lang te 724 gemoet zagh, dees zware reis afgeleit? o mijn zoon, magh my ge- 725 beuren uw aenschijn te zien? en u met kennisse aen te spreken725-26 726 en te hooren? Ick de dagen vast tellende, maeckte rekening op726-27 727 uwe komst, en achtte dat ghy voorhanden waert: en mijn hoop 728 heeft my niet bedrogen. O zoon, hoe vinde ick u hier zoo verre,728-30 729 te water en te lande, omgevoert! door zoo groote gevaren omge- 730 suckelt! Hoe vreesde ick, dat het rijck van Libye u iets moght 731 beleedigen! Maer d'ander antwoorde: o vader, uw nare geest my+731 732 zoo menighmael bejegenende, dreef my naer dit hof toe. Mijn732 733 vloot leit in de Tyrrheensche zee: geef my toch de hant; vader, 734 geefze my, en laet my u toch omhelzen. Zoo sprack hy, en weende 735 bitterlijck: driewerf pooghde hy d'armen om zijnen hals te slaen; 736 driewerf greep hy te vergeefs met zijne handen naer den geest, 737 die hem ontglipte, gelijck de lichte wint, gelijck de vlugge slaep.737 738 Ondertusschen ziet Eneas, in een ter zijde afleggende dellinge,+738 739 een afgeheint bosch, en ruisschende woudt, en den vergetelvliet,739 740 die langs de geruste huizen vloeit: ontelbare volcken en lieden740 741 vlogen hier rontom: gelijck de byen, wanneerze des zomers, in741 742 den zonneschijn en de beemden, op verscheide bloemen zitten,742

1015
Hier overzagh Anchys de vader by geval
 
Met ernst de zielen, die, geschift in 't groene dal,1016
 
Naer boven zouden gaen. hy monstert, eerze gingen,
 
Met blyschap al de zijne, en zijn nakomelingen.1018
 
Hy monstert hun fortuin, en deught, en dapperheên:1019
1020
En ziende Eneas in den beemt recht voor hem treên,
 
Zoo stack hy vrolijck hem zijn handen alle beide
 
Van verre toe, en borst van blyschap uit, en schreide,
 
Dat hem de traenen langs de wangen liepen: och,
 
Zijt gy ten leste eens hier gekomen? leeftge noch?
1025
Hebt gy ter liefde van uw' vader, die dus lange
 
Uw komst verwachte, nu dees reis, dus zuur en bange,
 
Eens afgeleght? mijn zoon, gebeurtme nu misschien1027
 
U aen te spreecken, en te hooren? u te zien
 
Met kennisse en verstant? ick telde d'uur, en wachte
1030
En maeckte al rekeninge op uwe komste, en achte
 
Dat gy voorhanden waert: mijn hoop bedrooghme niet.
 
O zoon, hoe vinde ick u, na veel geleên verdriet,
 
Zoo verre hier gevoert, door noot en veelerhande
 
Gevaeren, uitgestaen te water, en te lande!
1035
Hoe vreesde ick dat u 't rijck van Tyrus hindren moght!1035
 
De zoon beantwoort dit: ô vader! op mijn' toght
 
Verscheenme uw naere geest zoo dickwijl, dreefme heene
 
Naer deze drempels toe. mijn vloot leght in Tyrrene,1038
 
Aen zijne zeekust. geef, ay geefme toch de hant.
1040
O vader, geefze my, en gunme in dezen stant1040
 
U noch t'omhelzen, och. dus sprack hy vast, en schreide
 
Heel bitter. drywerf pooght hy hem met alle beide
 
Zijne armen om den hals te vatten, al bevreest.
 
Hy grijpt drymael vergeefs naer vaders schijn en geest,1044
1045
Die hem ontglipt, gelijck de vlugge slaep, de winden,
 
En dunne lucht, waeraen geen vatten is te vinden.
 
Eneas midlerwijl ziet zylings by geval
 
Een bosch, dat, afgeheint en ruischende, in een dal
 
Gelegen is, en 't nat, dat alles leert vergeeten,
1050
En langs de huizen vloeit, die van geene onrust weeten.
 
Hier vlogen zwarm by zwarm van volcken om en om:
 
Gelijck de byen, die des zomers, drom by drom,
 
Langs groene beemden, op verscheide bloemen zitten,

743 en op blancke lelien komen nedervallen, en brommen over al het+ 744 velt. Eneas verschrickt haestigh van dat gezicht, en onkundigh,744 745 vraeght naer d'oirzaeck; wat dit voor vlieten zijn, en wat mannen+ 746 d'oevers met zulck eenen grooten zwarm beslaen. Toen zeide 747 Anchises, zijn vader: de zielen, wie by nootlot andere lichamen747-48 748 beschoren zijn, drincken uit den vergetelvliet langkdurige ver- 749 getenheit, en spoelen de zorgen af. Ick wenschte al overlang u749 750 deze bekent te maken, en te toonen; en d'afkomst mijner nako-750750-51 751 melingen, in uwe tegenwoordigheit, te monsteren, op dat ghy 752 endelijck Italie vindende, u des te meer moght verblijden. O vader, 753 gelooft men, dat eenige zielen van hier om hoogh ten hemel gaen?753 754 en wederom in haer trage lichamen keeren? Hoe hebben d'ellen-754 755 digen zoo vervloeckt een begeerte naer het leven? Anchises heft 756 hier op aen: o zoon, ick zal het zeggen, en u niet in twijfel houden: 757 en hy ontvouwt hem stuck voor stuck achter een: voor eerst voedt757 758 een invloeiende Geest hemel aerde en zee, en zon en maen en758 759 starren; en een eenige Geest, den leden ingestort, beweeght het759-60 760 geheele gevaert der weerelt, en mengt zich in dat groote lichaem: 761 hier uit spruiten menschen vee en vogels, en wat gedroghten de761 762 zee onder het vlacke marmer teelt. Deze zielen hebben een vierige762 763 groeizaemheit in zich, en nemen haren oirsprongk uit hemelschen 764 zaede; en zijn hemelsch van aert, zoo lang de lompe lichamen haer764 765 niet vertragen, en aertsche leden en sterflijcke ledematen haer niet765 766 verstompen: want door deze vermenginge met den lichame blijven 767 haer vrees en begeerte, droefheit en blijschap aenhangen: en in767

 
Op blancke leliën aenvallen, en verhitten,1054
1055
En brommen op het velt. Eneas staet verbaest
 
Voor dit gezicht, en vraeght onkundigh met der haest
 
Naer d'oirzaeck, vraeght naer vliet en stroom in deze plecken;
 
Wat mannen d'oevers hier met zulck een' zwarm bedecken.
 
Anchys de vader sprack: de ziel, wien lang by lot1059
1060
Een ander lichaem toebeschoren wert van Godt,
 
Drinckt hier vergetenis uit stille waterpoelen,
 
Vergeet 't voorleden, weet de zorgh van 't hart te spoelen.
 
Ick wenschte al overlang u hier in dezen schijn1063
 
Bekent te maecken, en te toonen wie dit zijn,
1065
En d'afkomst van mijn bloet te monstren voor uwe oogen,
 
Op dat gy endelijck, Italie ingetogen,
 
U hierom des te meer met my verblijden moght.
 
Gelooft men, vader, dat een deel naer onze locht
 
Van hier ten hemel gaen, en, die hier 't lijf ontbeeren,1069
1070
Dan weder op een nieuw in 't logge lichaem keeren?1070
 
Hoe zijn d'elendigen zoo toghtigh naer de baen1071
 
Des levens? hierop heft Anchises weder aen:
 
Ick zal het zeggen, zoon, u niet in twijfel houwen:
 
En hy begint hem stuck voor stuck heel net t'ontvouwen:1074
1075
Een innevloeiend geest, des levens eerste bron,
 
Voedt hemel, aerde, en zee, de starren, maen, en zon:
 
Een eenigh geest, gestort door allerhande leden,1077
 
Beweeght dit gansch gevaert der weerelt, en haer steden,
 
En mengt zich in dit groot en schrickelijck gevaert.
1080
Hieruit spruit mensch, en vee, en vogel, en wat aert1080
 
Van visch en dieren in het vloeiend marmer krielen.
 
Een gloeiendige vaegh bezielt ontelbre zielen,1082
 
Die neemen haer begin uit zeker hemelsch zaet,
 
Zijn hemelsch uit den aert, zoo lang in dezen staet
1085
De lompe lichaemen haer wezen niet vertraegen,
 
En zy met aerdtsche leên en schorssen niet beslagen,
 
Noch met een sterflijck pack belaên, noch, zwaer noch stomp,1087
 
Behouden haer natuur: want met den groven romp
 
Van 't lichaem eens gemengt, zoo hangen hartetoghten,
1090
Begeerte, en vrees, en rou, en vreught, gelijck verknochten,1090
 
Heel vast aen heur natuur, en in de duisternis
tekstkritische noten

768 den duisteren en blinden kercker des lichaems opgesloten, zien768-69 769 naer den hemel, haren oirsprongk, niet te rugh: ja wanneer haer 770 het leven in den lesten oogenblick hier begeeft, dan leggen d'ellen-770770-71 771 dige zielen noch al hare vuilnis niet af, nochte trecken alle be- 772 smettingen des lichaems ganschelijck uit: want het volght heel772 773 nootzaeckelijck, dat vele dingen lang aen een verknocht, wonder-773 774 lijcker wijze aen een wassen: weshalve zy door straf moeten 775 geloutert worden, en haer voorleden misdrijf boeten: zommigen775 776 hangen in wint en lucht te verluchten; zommigen spoelen de vlacken776 777 harer schelmerye in de grondelooze zee af; of zy worden haer 778 met vier uitgebrant: elcke ziel boet haere schult. Hier na worden778 779 wy in het ruime velt van Elysium gezonden, en een klein getal 780 gaet in de vrolijcke beemden waren; tot dat de tijt omgekomen,780 781 d'aengegroeide smet door de langdurigheit des tijts verwonnen, 782 en het hemelsch wezen en vier der simpele nature geloutert zy. 783 Wanneer alle deze zielen duizent jaren langk gezuivert zijn, dan783 784 verdaghvaert Godt Merkuur een groote menighte naer den ver-784 785 getelvliet toe, op datze, nergens geheughenis af hebbende, de 786 weerelt bezoecken, en lust krijgen om weder in den lichaeme te 787 verkeeren.

788 Zoo sprack Anchises, en trock zijnen zoon en met een de Sibylle+ 789 midden onder de vergadering, en 't gewoel der schare; en zette789 790 zich op eenen heuvel, van waer hy haer allen recht voor hem, 791 op een lange ry, kon overzien, en d'aengezichten der genakenden 792 leeren kennen. Nu welaen, ick zal u kort afvaerdigende, uw nootlot792

 
Van 'slichaems kercker hecht en dicht gesloten, is
 
Het omzien naer de lucht, en 't licht, van waerze quamen,
 
Haer streng verboôn: en als de doot het lijf komt praemen,1094
1095
In d'uiterste oogenblick, en 't leven 't lijf begeeft,
 
Dan leght noch d'arme ziel al 't vuil, dat op haer kleeft,
 
Niet af: dan treckt de ziel de smet des lichaems tevens
 
Niet uit: want noodigh volght het, dat door jaeren levens1098
 
Verknochtelingen zich verbinden sterck en stijf,
1100
Waerom zy loutering vereischen, en 't misdrijf
 
Door straffen dient geboet. de zommigen, aen 't zuchten,
 
Zijn in den wint om hoogh gehangen te verluchten:
 
Een andre spoelt de vleck van zijne schelmery
 
In 't grondelooze meer met water af, of zy
1105
Wort uitgebrant met vier: een ieder ziel moet gelden.1105
 
Hierna verzent men ons naer d'Elyzijnsche velden,
 
Een ruim en groot gewest. hier waert en klein getal
 
In blijde beemden en landouwen overal,
 
Tot dat de tijt verloopt, alle aengegroeide vlecken1109
1110
Door een langduurigheit van tijden in die plecken
 
Verwonnen, 't hemelschdom des wezens, en het vuur1111
 
Van deze eenvouwige en heel simpele natuur
 
Geheel geloutert zijn. wanneer nu deze zielen,
 
Dus duizent jaeren lang van smetten, dieze hielen,1114
1115
Gezuivert zijn, dan daeght Merkuur met zijne roe,
 
Een groote menighte naer den Vergeetvliet toe,
 
Op datze wat haer heught uit haer gedachten vaegen,
 
Ter weerelt innetreen, belust om haere dagen
 
In 't lichaem wederom te slijten, als voorheen.
1120
Zoo sprack Anchys, en trock zijn' zoon, en oock met een
 
De priesterin by zich, in 't midden van de schaeren,
 
En 't vrolijck gekrioel van al die hier vergaêren,
 
En zet zich op een hooghte, en heuvel, van waer hy
 
Haer allen, recht voor hem, op eene lange ry
1125
Kan teffens overzien, en monstren, en zich wennen1125
 
Alle aengezichten der genaeckenden te kennen.
 
Welaen, ick zal u, nu afvaerdigende, 't lot,1127
 
Dat u in eeuwigheit beschoren is van Godt,

793 ontvouwen, en melden wat eere de Dardaensche afkomst hier 794 na zal gebeuren: welcke nakomelingen en doorluchtige zielen, 795 onzen naem voerende, u uit den Italiaenschen geslachte staen te 796 verwachten. Dees jongelingk [ziet ghy hem?] die daer op een 797 stang leunt, en by lotinge de naeste plaets van den glans der eere797 798 in heeft, dat is Sylvius, uwe afkomst, die uit Italiaenschen bloede,798 799 gemengt met uwen stamme, d'eerste na uw overlijden voor den 800 dagh zal komen, en de Vorsten van Alba met zijnen naem ver- 801 eeren. De gemalin Lavinie zal dien Koningk en vader der Koningen, 802 zijnen vergoden vader ter eere, in de bosschen optrecken; en ons 803 geslacht van hem aenvangen over het lange Alba te heerschen.803 804 De naesten aen hem zijn Prokas, d'eere des Trojaenschen volcks,804-05 805 en Kapys, en Numitor, en Sylvius Eneas, die uwen naem dragende, 806 braef te gelijck in Godtvruchtigheit en dapperheit zal uitmunten,806 807 zoo hy eens het gezagh over Alba krijge. Zie eens, hoe die jonge-807 808 lingen hun dapperheit zoo heerlijck ten toon stellen. Maer die met808 809 eicke burgerkranssen hun hooft beschaduwen, zullen u Nomen- 810 tum, de Gabien, en Fidenen, en Kollatijnsche muren op de bergen810-11 811 stichten; en Pometie, en de sterckte Inuus, en Bole, en Kore. Alle 812 deze landen, nu zonder naem, zullen dan naemhaftigh zijn. Ja de812 813 strijtbare Romulus, uit Ilia zijne moeder, Assarakus bloet gesproten,813 814 zal zijn grootvaders rijcksgenoot zijn. Zie eens, hoe die dubbele814

 
Ontvouwen, en met een den naem en prijs vermelden,1129
1130
Die Dardans afkomst zal gebeuren; welcke helden,
 
En wat doorluchtigen, genoemt naer onzen naem,
 
Uit Itaeljaenschen stamme ons volgen met hun faem.1132
 
Dees jongling [zietge hem op eene heirsteng leunen?]1133
 
Die uitgepickt by lot, waerop de grooten steunen,1134
1135
Hier d'allernaeste plaets van 't zaligh licht beslaet,
 
Dat's Sylvius, u telgh, die uit Italisch zaet,
 
Gemengt met uwen stamme, en d'eerste, na uw leven,
 
In 't licht zal komen, aen d'Albaensche scepters geven
 
Den glans van zijnen naem. Lavinie, uwe ga
1140
En bedgenoote, zal dien koning, vol gena,
 
Den vader van zoo veele erfkoningen en heeren,
 
In uwen ouden dagh, die 't ende schijnt t'ontbeeren,1142
 
In bosschen opvoên, en ons wijt befaemt geslacht
 
Lang Alba van 't begin regeeren door zijn maght.1144
1145
De naeste aen deze telgh is d'eer der Troische steden,
 
Helt Prokas, Kapys volght, en Numitor, wiens treden
 
Eneas Sylvius nu nastapt, die uw' naem
 
Bewaert, en, teffens door zijn dappere oorloghsfaem
 
En zijn godtvruchtigheit, ten hemel in zal stijgen,
1150
Indien hy 't rijxgezagh in Alba koom' te krijgen.
 
Bezie hoe moedigh zich die jongelingen daer
 
In 't harnas quijten voor den staet, en 't hoogh altaer.1152
 
Maer die met eicken loof en burgerkranssen praelen,
 
En 't hooft beschaduwen, dat zijnze, die de paelen1154
1155
Des rijx bevestigen met steden, trots gebouwt,
 
Nomentum, Gabien, Fidenen, sterck en stout,
 
En hoogh Kollatie, gesticht in 't berghgeweste,
 
Pometie, Inuüs, en Bole, en Kores veste;
 
Nu landen zonder naem, doch wijt befaemt hier na.
1160
De strijtbre Romulus, uit moeder Ilia
 
Voorheen geboren, uit Assarakus gesproten,1161
 
Is hier de minste niet van 's grootvaers rijxgenooten.

815 kam op zijne kruin overendt staet, en de vader der Goden zelf815-16 816 hem alree onder de Goden rekent. O zoon, onder het beleit dezes 817 mans wil de naemhaftige stadt Rome haer heerschappy met den817-18 818 aerdtbodem, haere groothartigheit met den hemel bepalen. Deze 819 stadt zal alleen haer zeven sloten met eenen muur omtrecken, en819 820 geluckigh zijn door haer mannelijcke afkomst: gelijck vrouw820 821 Berecynthie met torens gekroont, op haren wagen door de Frygi-821 822 aensche steden varende, moedt draeght op de Goden, haer zonen,822 823 en hondert neven berekent, die al te zamen in den hemel, al te823 824 zamen boven de starren woonen. Nu keer, nu keer beide uw oogen 825 herwaert, en bezie uw volck, uwe Romainen eens. Dit is Cesar 826 en Julus geheele afkomst, die de wijde poorte des hemels in zal826-27 827 varen. Dit is de man, dit is hy, die, gelijck ghy hoort, u zoo menigh- 828 mael belooft wort; Augustus Cesar, uit der Goden geslacht, die828 829 weder goude eeuwen in Latium, het landt eertijts by Saturnus829 830 geregeert, zal invoeren. Hy zal het Rijck uitbreiden over Gara-830 831 manten en Indianen. Een lant leit 'er buiten de twalef gesterrenten;831 832 buiten den diereriem, de baen waer door de zon al het jaer hare 833 ronde doet; en daer de hemel vol blakende starren, van Atlas833 834 gestut, op zijne schouder draeit: dit lant, en de Kaspische Rijcken,834834-35 835 en het Meotische gewest schricken nu alreede door der Goden 836 orakels tegens dezes mans toekomste; en de zeven sidderende836 837 monden des Nyls zijn ontroert. Gewisselijck Alcides heeft noit837

 
Bezie hoe hy alree dien dubblen kam op 't hooft
 
Trots opsteeckt, wat het hooft der Goden hem belooft;
1165
Dewijl hy in 't getal der Goden wort getekent.1165
 
O zoon, wat wil de stadt van Rome, dan gerekent
 
Naemhaftigh, haere maght en heerschende beleit1166-67
 
Met 's aerdtrijcks ommeloop, en haer groothartigheit1168
 
Met 's hemels ommekreits bepaelen, en vergrooten!
1170
Deze eene stadt alleen zal haere zeven sloten
 
Besluiten met een' muur, geluckigh in 't bewint
 
Door manlijcke afkomst zijn: gelijck vrouw Berecynth,
 
Met toornen rijck gekroont, op haeren hoogen wagen,
 
Door Frygiaensche steên ten toon wort omgedraegen,
1175
Gemoedight op de Goôn, haer zoonen, hondert sterck,1175
 
Al neven uit haer bloet, die alle, boven 't zwerck,1176
 
In 't heldere gestarnt gezeten, daer regeeren.
 
Nu pas uwe oogen eens wat herwaert aen te keeren.1178
 
Bezie uw volck, bezie nu uw Romainen vry.
1180
Dit 's Cesar, d'afkomst van Iülus, en haer ry,1180
 
Gereedt de wijde poort des hemels in te vaeren.
 
Dit is de man, dit is de zelve, zoo de maeren1182
 
U melden, die u wort zoo menighmael belooft,
 
Augustus Cesar, uit der Goôn geslacht, een hooft,
1185
Een vorst, die Latium al weder zal verblijden,
 
En brengen het geluck en weelde en goude tijden
 
Te voorschijn, daer wel eer Saturnus heeft geheerscht.
 
Hy zal het rijxgebiet uitbreiden allereerst,1188
 
Oock over Garamante, en Indus, rijck van zegen.
1190
Een lantschap, verder dan de dierenriem gelegen,
 
De zonnebaen, en daer 't gewelf, vol licht gezaeit,1191
 
Van Atlas onderstut, op Atlas schouders draeit;
 
Dit lant, en 't Kaspisch rijck, en zijn Meootsche meeren,
 
Verschricken ree van verre, ontstelt door 't profeteeren
1195
Van Godts orakels, voor 't verschijnen van dien helt,
 
En zeven keelen van den Nylstroom staen ontstelt.
 
Noit heeft Alcides zoo veel landen overtogen,
tekstkritische noten

838 zoo veel lants overtrocken; al schoot hy de hinde met haere kopere838838-40 839 voeten; of veilighde Erymanthus bosschen; en joegh de slang te 840 Lerne met zijnen hoogh eenen schrick op 't lijf: nochte Bacchus, 841 die na zijn overwinning de tigers onder het juck gespannen, van841 842 Nysaes hooge kruin afdrijvende, met zijnen teugel van wijngert-842 843 bladeren voortment: en twijfelen wy noch, of wy onzen naem en843 844 roem door heerlijcke daden willen uitbreiden? of belet de vrees 845 ons op den bodem van Ausonie neder te slaen? Maer wie is het,845 846 die van verre met olijftacken uitmuntende, offerhanden instelt?846 847 Ick ken het hair, en den grijzen baert des Roomschen Konings;847 848 die uit zijn laegh Kurien en arm lant, in een groot Rijck beroepen,848 849 d'eerste de stad door zijne wetten bevestighde; wiens nazaet849 850 Tullus de rust des vaderlants zal steuren, en in 't harnas helpen850 851 de mannen, die den oorloogh verleerden, en de krijghsliên, die alree 852 de triomfen ontwendden. Ankus, trotser van aert, volght hem,852 853 en is alree te zeer met de gunst der gemeente beholpen. Wilt ghy853 854 hier oock de Koningklijcke Tarquijnen zien, en de groothartige ziel854 855 van Brutus, wreker des ongelijcks, en hersteller der Vryheit? Het855 856 Burgemeesterlijck gezagh en de gestrenge bijlen zullen eerst dezen856 857 man opgedragen worden: en d'ongeluckige vader zal zijne zonen,857 858 berockenaers van nieuwe oorlogen, ter doot vorderen, uit liefde858 859 tot de goude vryheit; zonder aen te zien, hoe de nakomelingen859-60 860 dit stuck mogen duiden: de liefde tot het vaderlant, en onuit-

 
Neen zeker, [schoon de pijl, van zijne pees gevlogen,
 
De snelle hinde met haer kopre voeten schoot,
1200
Of 't bosch van Erymanth verloste uit last en noot;
 
En met zijn' boogh de slang, van Lerne heeft verschrocken:]
 
Noch Bacchus, na den slagh, van tigren voortgetrocken,1202
 
Die hy inspannen dorst, en mennen, zonder schroom,
 
Van Nysaes hooge kruin, met zijnen groenen toom
1205
Van wijngertbladeren: en staenwe noch beladen,1205
 
En twijflen onzen naem en lof door brave daeden
 
Te recken eeuwen lang? of houdt de vrees ons staen?1207
 
Beletze ons in 't Ausoonsch geweste neêr te slaen?
 
Maer wie is dit, die gins met tacken van olyven
1210
Dus uitmunt, en den dienst der Goden pooght te stijven,1210
 
En offers innevoert? ick ken den grijzen baert,
 
En 't haer des konings, die, eerst arm en onvermaert,
 
Uit zijn laegh Kuriën, een arrem lant, ten leste
 
Beroepen in een rijck, dat groot is, eerst de veste1214
1215
Door zijne wetten sterckt. zijn nazaet Tullus stoort1215
 
De rust des vaderlants, en opent d'oorloghspoort
 
Voor mannen, die een wijl den oorelogh ontwenden,
 
Den krijgh verleerden, en noch noit triomfen kenden.
 
Hem volleght Ankus, ruim zoo trots, der gilden vrient,1219
1220
En met de gunst van 't graeu te jammerlijck gedient.1220
 
Wilt gy Tarquijnen zien 't gekroonde hooft opsteecken,
 
En Brutus ziel, zoo trots in 't schellemstuck te wreecken,1222
 
De vryheit wederom te zetten in haer kracht?
 
De strenge rechtbijl en de burgermeesters maght
1225
Wort eerst dien grooten man met reden opgedragen.1225
 
d'Onzaelge vader zal zijn zoons, die d'oorloghsplaegen
 
Op nieu berockenen, verwijzen onvertsaeght,1227
 
Uit liefde, die hy tot de goude vryheit draeght,
 
Oock zonder aen te zien hoe dit den nageboren1229
1230
En zijn' nakomeling noch klincken zal in d'ooren.
 
De treck ten vaderlande, en lust, om onvergaen1231
tekstkritische noten

861 sprekelijke begeerte tot lof zullen boven staen: ja zie ginder de861 862 Decien, en Drusen, en Torquaet met zijn wreede bijl, en Kamil,862 863 die met d'ontweldighde standerden weder t'huis komt. Maer deze863 864 eendraghtige zielen, die ghy nu (terwijlze noch in duisternisse 865 gedompelt worden) in eenerhande harnassen ziet blincken; och,865 866 wat al oorlooghs, welck eenen strijt en neerlaegh zullenze onderling866 867 berockenen, indienze eens voor den dagh komen: de schoonvader867 868 afstijgende van de hooge Alpes, en het slot van Monekus; de868 869 schoonzoon met Oosterlingen toegerust, en tegens hem gekant.869 870 Ay, mijn kinders, gewent de gemoeden niet tot zulcke oorlogen,870 871 nochte went het spits uwer geweldige heirkrachten niet tegens 872 de borst en het hart des vaderlants: en ghy, en ghy, o mijn eerste872-73 873 bloet, uit hemelschen stamme gesproten, spaer den uwen: worp 874 het geweer uit de hant. D'ander door de neerlaegh des Achajers874 875 vermaert, zal, als overwinner, van het verdelghde Korinthen, het 876 hooge Kapitool met den triomfwagen oprijden. D'ander zal Aga-876 877 memnons Argos en Mycenen, zelf Eakus nakomeling, en 't geslacht877 878 van den strijtbaren Achilles uitroien tot wraeck zijner Trojaensche 879 voorvaderen, en het schenden van Minerves kercken. Wie kan,879 880 o groote Kato, u, of o Kossus, u stilzwijgens voorby gaen? Wie880 881 Gracchus geslacht? of beide de Scipioos, twee oorloogsblixems,881 882 het bederf van Libye? en Fabricius, maghtigh met kleene mid-882

 
Te leven op de tong, zal verre bovenstaen.
 
Zie daer de Deciën en Drusen staen, als stijlen,1233
 
Na hen Torquaet, te wreet in 't straffen met zijn bylen,
1235
En dan Kamillus, wien de natoght wel geluckt,1235
 
En keert met standerden, zijn vyants vuist ontruckt.
 
Maer dit eendraghtigh paer, twee groote en brave zielen,
 
Die noch in duisternis gedompelt vrede hielen,
 
En gy hier blincken ziet in 't harnas te gelijck,1239
1240
Och, wat al oorloghs, welck een neêrlaegh zou hen 't rijck1240
 
Noch onderlinge zien berockenen te zamen,
 
Indienze eens voor den dagh in 't licht ter weerelt quamen!
 
De schoonvaêr stijgende van d'Alpen naer beneên,
 
En van Monekus slot; de schoonzoon aengetreên
1245
En tegens hem gekant met strijtbaere Oosterlingen.
 
Ay kinders, wacht u van elckandre te bespringen
 
Met zulck een' krijgh, noch zet met zulck een ernst en smert
 
Uw stercke heirspits niet den vaderlande op 't hart:
 
En gy voor al, mijn telgh, uit 's hemels stam gesproten,
1250
Worp wech 't geweer: verschoon uw eige rijxgenooten.1250
 
Dees, door de neêrlaegh des Achaiers, wijt vermaert,
 
Zal overwinner van Korinthe, door het zwaert
 
En vier verwoest, den bergh en 't Kapitool oprijden,
 
En, triomfeerende op zijn' wagen, elck verblijden:
1255
Dees dappre zal Mycene en Agamemnons stadt,
 
Het zaet van Eakus, en d'afkomst, die men schat1256
 
Van helt Achilles af te daelen, al te gader
 
Verdelgen, tot een wraeck van zijn' Trojaenschen vader
 
En grootvaêrs, en de kerck van Pallas, snoot geschent.1258-59
1260
Wie kan u, Kato, door uw grootheit elck bekent,1260
 
Wie kan, ô Kossus, u voorbygaen, zonder melden?
 
Wie Gracchus out geslacht? wie bey deze oorloghshelden,
 
De dappre Scipioos, twee oorloghsblixems, het
 
Bederf van Libye, en Karthage, in puin geplet?
1265
Of helt Fabricius, die zijnen acker ploeghde,
 
En, vry van goutzucht, rijck in 't kleene zich genoeghde?
tekstkritische noten

883 delen? of u, o Serraen, die den acker bezaeit? o Fabien, waer883 884 rucktghe my hene, die moede ben? Ghy allergrootste zijt d'eenige884 885 man, die door den vyant op te houden onzen Staet redde. Ande-885 886 ren, geloof ick, zullen met het graefyzer in koper de natuur en 't886 887 leven zelf nabootsen; beelden naer het leven uit marmer houwen; 888 cierlijcker hunne zaeck bepleiten, en met den graetboge starren888 889 schietende, den loop des hemels meten, en den loop der starren889 890 gadeslaen: ghy Romain zult passen over de volcken van uw gebiet890 891 te regeeren [dit zal uw werck zijn] en een wijze op den vrede te891 892 zetten: ootmoedigen te sparen, hoovaerdigen te beoorlogen. Zoo892 893 sprack Anchises, zijn vader; en voeghde dit noch hier by, terwijlze 894 met verwondering luisterden: bezie eens hoe Marcel met zijnen894-95 895 vetten buit uitmuntende, daer henetreet, en als een overwinner, 896 boven alle helden uitsteeckt. Dees Ridder zal den Staet van Rome896 897 in een groote onrust en beroerte vast zetten, de Penen en weerspan-897 898 nigen Gal ter neder houwen, en de derde mael zijnen wapenroof,898 899 vader Quirijn ter eere, ophangen. En toen zeide Eneas (want hy899 900 zagh voorbygaen eenen jongelingk, schoon van gedaente, en in 901 't blancke harnas; doch niet te bly van aenzicht, en die het hooft han-901 902 gen liet) Vader, sprack hy, wat zoon is dat, die Marcel op wegh ver-902 903 gezelschapt? Is het een van den hoogen stamme der nakomelingen?903 904 Welck een gewoel der megezellen is 'er ontrent hem! hoe is hy904-905

 
Of u, Serraen, die stil uw zaet in 't lant begraeft?
 
Waer rucktge, ô Fabien, my, moede en afgeslaeft?1268
 
Gy, allergrootste, zijt de man by uw vertrouden,1269
1270
Die 's vyants heir verleit, en, met hem op te houden,1270
 
Alleen den ganschen staet, de hooftstadt Rome, ontzet.
 
'k Geloof een ander zal in koper, kloeck en net,
 
Het leven en natuur met zijn graefyzer tergen;1273
 
Een ander beelden uit de marmersteene bergen
1275
Naer 't leven houwen; of zijn pleit ter vierschaer kleên1275
 
Met schijn van beter recht; of, nut voor 't algemeen,1276
 
De starren schieten met den graedboogh, wisser weeten
 
De starren ga te slaen, en 's hemels loop te meeten:
 
Maer gy Romain, u past, uw werck is 't, dat gy ziet1279
1280
Te heerschen over 't volck in 't weereltsche gebiet,1280
 
Een rechte maet en wijs op pais en vre te zetten,
 
't Gedwee te spaeren, en het trotse hart te pletten.1282
 
Zoo spreeckt de vader vast den zoon Eneas aen,1283
 
Terwijlze luisteren, en heel verwondert staen.
1285
Hy voeght 'er dit noch by: ay zie Marcellus treden,
 
Die uitmunt met zijn' roof, den vyanden ontstreden;
 
Hoe hy in 't heldenperck dus uitsteeckt boven al.
 
Dees ridder zal de stadt van Rome, in ongeval
 
En maghtige onrust, vast en buiten zorgen stellen,
1290
Den Peen en Gal, gelijck muityns, ter neder vellen,1290
 
En, voor de derdemael, zijn' wapenroof met pracht
 
Ophangen, Godt Quirijn ter eere, en zijn geslacht.
 
Toen sprack Eneas: want hy zagh voorby hem treden
 
Een' braven jongelingk, heel schoon van leest en leden,
1295
En blanck in 't harrenas, doch die, niet al te bly
 
In 't aengezicht, zijn hooft liet hangen overzy:
 
Ay vader, zegh wat zoon by deze toghtgenooten1297
 
Geleit Marcel? is 't een nakomelingk, gesproten1298
 
Uit hoogen stamme? wat een vreeslijck gekrieoel
1300
Der megenooten is omtrent hem in 't gewoel!1300
tekstkritische noten

905 Marcel zoo gelijck! maer een droef onweder, een donckere wolck 906 hangt hem over het hooft. Toen sprack vader Anchises met tranen 907 in d'oogen: o zoon, onderzoeck de geweldige droefheit uwer na- 908 komelingen niet: het nootlot zal de weerelt deze telgh slechts 909 laten zien, en niet gedoogen datze langer bloeie. O Goden, ghy909-14 910 duchte dat de Romainsche stam al te maghtigh zou worden, indien 911 zulcke gezegende telgen haren wasdom bereickten. Met hoe groot 912 een geschrey van mannen zal hy naer de groote stadt van Mars, 913 in het velt van Mars, gevoert worden? of wat al lijcken zult ghy, 914 o Tibergodt, zien, wanneer ghy langs het nieuwe graf stroomt? 915 Geen kint van Trojaenschen stamme geeft zijnen Latijnschen voor-915-16 916 ouderen zulck eenen moedt: nochte Romulus landouw zal namaels 917 op eenigh voesterkint zoo stoffen. Och beminner des vaderlants,917 918 och overoude trouw, en onverwonne oorlooghsvuisten. Niemant918 919 zou hem vergeefs bejegent hebben, als hy gewapent op zijnen919 920 vyant aenquam; het zy te voet; het zy hy een schuimbeckend 921 paert met sporen in de zyde noopte. Och kint wel beklagens waer-921921-23 922 digh, zoo ghy eeniger wijze uw vinnigh nootlot kunt kneuzen; 923 ghy zult Marcel wezen. Brengt handen vol lelien: ick zal purpere 924 bloemen stroien, en ten minste met deze gaven mijn nakomelings 925 geest vernoegen, en met een ydele lijckschenckaedje vereeren.925 926 Aldus dolenze doorgaens, door al die streek, in ruime en luchtige926-27 927 beemden, en bezichtigen alles. Na dat Anchises zijnen zoon overal+ 928 heeft omgeleit, en zijn hart ontvonckt in liefde tot de toekomende

 
Hoe zweemt hy naer Marcel! maer zie eens hoe daer boven
 
Hem zulck een donckre wolck hangt over 't hooft geschoven.
 
Anchys de vader sprack met traenen in 't gezicht:
 
Och zoon, och onderzoeck niet reuckeloos noch licht1304
1305
De groote droefheit van uwe erfnakomelingen.
 
Het hemelsch nootlot, door geene aerdtsche maght te dwingen,
 
Zal deze telg alleen de weerelt laeten zien,
 
En niet gedoogen dat zy bloeie. ô Goôn, misschien
 
Stont gy beducht, als of de Roomsche stam te maghtigh
1310
Zou groeien, zoo dees telg, dus zegenrijck en krachtigh,
 
Haer' wasdom had bereickt. hoe droevigh en beroert1311
 
Wort hy naer 't velt van Mars in Mavors stadt gevoert,1312
 
Met eenen langen sleep van mannen! wat al lijcken
 
Zult gy, ô Tibergodt, met uwe watren strijcken,1314
1315
Wanneerge vloeit en stroomt voorby het nieuwe graf!
 
Geen knaep uit Troischen stamme en Frygische afkomst gaf
 
Aen zijn Latynsch geslacht die hoop van triomfeeren:1317
 
Noch Romulus landou zal nimmer dus braveeren1318
 
Op eenigh voesterkint. ô steun van 't vaderlant!
1320
Och overoude trou, en onverwonne hant!
 
Niet een zou hem vergeefs, wanneer hy 's vyants harten
 
Uitdaegen quam in 't velt, bejegenen en tarten;
 
Het zy te voet, het zy hy een schuimbeckend paert
 
Met scherpe spooren noopte. och, knaep, beklaegens waert,
1325
Indien gy eenighzins uw nootlot kneust na dezen,1325
 
Gy zult gewisselijck alleen Marcellus wezen.
 
Brengt lelien, en pluckt geheele bedden af,
 
Dat ick met purperverf en bloemen 't edel graf1328
 
Bestroie, en met dees gift mijn afkomsts lijck stoffeere,
1330
Haer ziel berechte, en met een ydle staetsie eere.1330
 
Dus dwaelenze doorgaens door al dees streeck in 't dal,
 
In ruime en ope lucht, en monsteren het al.
 
Na dat Anchys zijn' zoon dus omleide, en ontvonckte
 
In liefde tot de faem, waermê men namaels pronckte,1334

929 naemhaftigheit; zoo verhaelt hy voort wat oorlogen noch te voeren+929 930 staen, en bericht hem van de Laurentijnsche volcken, en Latinus930 931 stadt; en op wat wijze hy alle zwaricheit zal schuwen, en uitharden.931 932 De Slaepgodt heeft twee poorten, eene daer de waerachtige932-33 933 geesten licht uitglippen, is de horenpoort; d'andere, waer door 934 de zielen valsche droomen naer de weerelt zenden, is van wit en934 935 glat yvoir gebouwt. Anchises toen zijnen zoon, en met een de+935 936 Sibylle al koutende zoo verre geleidende, lietze door d'yvoire poort 937 uit. Eneas neemt zijnen wegh naer de schepen, en bezoeckt zijne937 938 mackers: daer na vaert hy, recht uit, het strant langs, naer de haven 939 van Kajete toe: daer men 't ancker voor den boegh laet vallen,939 940 en met de vloot aen den oever blijft leggen.

1335
Een faem van dapperheit, zoo melt hy hem voortaen
 
Wat oorelogen noch al uit te voeren staen,1336
 
Berecht hem van den staet der Laurentijnsche volcken,1337
 
En van Latinus stadt, en hoe hy alle wolcken
 
Van zwaericheden best gerust ontschuilen magh,1339
1340
En uitstaen, zonder noot. de Slaepgodt, die den dagh1340
 
En 't licht vermijt, heeft een paer poorten, daer beneden.
 
De waere geesten licht door d'eene poort uitgleden,1342
 
Dees heet de horenpoort, en d'andere, waerdoor
 
De ziel den valschen droom om hoogh zent, is yvoor,
1345
En gansch uit wit yvoor gebouwt, en gladt gesleepen.
 
Anchys, die zijnen zoon, gelijck het was begreepen,1346
 
Met dees waerzeggerin had koutende omgeleit,
 
Laetze uit d'yvoore poort, daer zoon en vader scheit.
 
Eneas neemt den weg naer strant toe, en de vlooten,
1350
Bezoeckt de mackers, vaert daerna met zijn genooten
 
Het zeestrant langs, tot aen Kajete, en zijne ree:
 
Daer worpt men 't ancker uit: daer leght de vloot aen zee.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs