De werken van Vondel. Deel 8. 1656-1660

Regelnummers proza verbergen

[p. 220]

Koning Davids Harpzangen Den Nederduitschen toegezongen
Door J. v. Vondel.

t'Amsterdam,

By de weduwe van Abraham de Wees,

op den Middeldam. 1657.

[p. 221]

Titelgravure van Harpzangen op ware grootte

[p. 222]

Aen De doorluchtighste Koningin Christina Maria Alexandra.^*

Christine, die de Noortstar met uw kroonen^1.

En glans verdooft, en al wat kroonen draeght,

En, daelende uit uw vaderlijcke troonen,³

Als Gods Gezalfde, in ootmoedt Godt behaeght;⁴

Wy wyden hier in Neêrduitsch aen uw voeten⁵

Het Harpgezangk des Konings, op wiens maet⁶

De hemelen en Englen juichen moeten,

Terwijl hy voor de Bondtkist danst op straet.⁸

* Opschrift. Vondel noemt Christina van Zweden, de dochter van Gustaaf Adolf (geb. 8 Dec. 1626; gest. 19 Apr. 1689), nog koningin, ofschoon zij in Juni 1654 afstand had gedaan van haar troon. Bij haar publieken overgang tot het Katholicisme, te Innsbrück 3 Nov. 1655, nam zij, naast haar van Christus afgeleiden naam, ter eere van de Moeder Gods en van paus Alexander VII de namen Maria Alexandra aan. - Van Lennep veronderstelt, dat de bundel Harpzangen haar door tusschenkomst van haar agent, Vondels vriend, Michiel Le Blon werd aangeboden (Vondel VII, 142), maar van eenig antwoord der vorstin, die Nederlandsch verstond en den dichter vroeger een gouden keten had vereerd, is niets bekend. - Vondel heeft niemand zóó uitbundig gehuldigd als deze zonderlinge vrouw, die door haar geestesgaven, koningschap, troonafstand en bekeering wel zijn bijzondere aandacht moest trekken. In niet minder dan twaalf, dikwijls uitvoerige lierzangen heeft hij haar gehuldigd en verdedigd. Zie Dl. V, 354, 468, 472, 498, 588, 592, 594, 817, 916 en 931; waar is bij te voegen De Koningklijcke Idea, gepubliceerd in 1660, maar waarschijnlijk van 1654 vóór den troonsafstand en daarom ongedrukt gebleven. Deze opdracht van de Harpzangen is wel 't laatste gedicht, dat hij haar wijdt, hoewel hij, of misschien juist omdat hij nog 20 jaar getuige bleef van haar opzienbarende leefwijze. De dood van zijn bemiddelaar M. Le Blon in 1657 verklaart wel iets, maar de terechtstelling van Monaldeschi in Nov. 1657 wellicht nog meer van dit zwijgen. Zie verder: Brandt: Leven van Vondel, ed. Leendertz. 1932, bl. 47, 68; J.A. Alberdingk Thijm: Christina van Zweden te Amsterdam, Verspr. Verhalen, A'dam, 1881; II, 1-48; M.S. in De Katholiek, 1911; L.v. Pastor: Gesch. der Päpste, XIV I, Freib. i.B. 1929, bl. 328-56. Zeer ongunstig is Christina's beeld in de recente voorstelling der vrouwelijke auteurs: Hannah Szász, Christina von Schweden, Regentin und Renegatin, Freib. i.B. 1930, en Princesse Lucien Murat: La Reine Christine de Suède, Flammarion, 1934.

1. de Noortstar: het Noorderlicht, het heele Noorden.

3 daelende uit: suggereert meer de majesteit van den troon dan daelende van; vgl. Salmoneus, vs. 1072, 1544, 1547; uw vaderlijcke troonen: elders noemt Vondel Christina ‘der Zweden Gotten en Wenden [Gothen en Vandalen] Koninginne’ Dl. V, 588.

4 Gods Gezalfde: als koningin en met zinspeling op haar naam Christina, afgel. van Christus, Gezalfde, Vgl. Blijde Inkomste vs. 141-42; Dl. V. 922.

5 Neerduitsch: Nederlandsch.

6 Harpgezangk: het Psalterium, letterl. snarenspeeltuig, bij overdracht de gewijde liederen, die bij het snarenspeeltuig, de harp, werden gezongen; des Konings: van Koning David.

8 de Bondtkist: de Ark des Verbonds, bij welker overbrenging van Obededoms huis naar Davids stad Sion de koning vooruit danste op straet, in het publiek, vgl. II Kon. VI, 14 en Altaergeb. II, 391.

[p. 223]

 

Die galm, van outs in 't godtshuis der Hebreeuwen,⁹

10

Den Oppersten, als wieroock, toegezwaeit,¹⁰

 

Heeft Christus Kerck en kooren nu veele eeuwen

 

Gesticht, zoo wijt de zon om d'aerde draeit.^11-12

 

Hy hangt, gelijck een keten, rijck van schakels,¹³

 

Met kunst verknocht, door 's hemels drift en Geest.¹⁴

15

Dat Memfis zwijge, en luistre naer d'orakels¹⁵

 

Van dit muzijck, een eer van 't hooghste feest.¹⁶

 

Athene zwichte, en stoffe op geene pennen¹⁷

 

Van Pindarus, die, om verwelckbren palm¹⁸

 

En lauwerier, in 't ydel renperck rennen:

20

De Godtheit draeft hier op een' eedler galm.

 

Hier openbaert de Hoop van alle volcken²¹

 

Zich levendigh, op dien onfaelbren toon,²²

 

En dringt met strael op strael door zwerck en wolcken,

 

Als Godts beloofde en lang verwachten Zoon.^21-24

25

Dees lier herbouwt geen stadt, die met haer muuren²⁵

 

En glans verzinckt in bloet, en smoock, en stof,^25-26

 

Maer Sion, dat alle eeuwen zal verduuren,²⁷

 

En eeuwigh groeit in 's Allerhooghsten lof.

 

De Koning temt den Oorlogh, opgewassen²⁹

30

Tot elcks bederf, verbrijzelt schilt, en dolck:

 

Zoo luste 't u den Krijgh t'ontharrenassen,³¹

 

Te ketenen, tot rust van volck by volck.

 

Wanneer de Geest hem leert de snaeren roeren,³³

 

Dan vaert de Vre ter poorte in van 't palais:

35

Gelijck uw drift den Pais alom wil voeren³⁵

 

Ter weerelt in, hoe kranck zy walght van Pais.³⁶

 

Och, of ons Duitsch 't Hebreeuwsch gezang kon volgen³⁷

9 galm: gezang; godtshuis der Hebreeuwen: tempel der Joden te Jerusalem.

10 als wieroock: vgl. Ps. CXL, 2; Harpzang CXL, vs. 5-6.

11-12 Van oudsher zijn de psalmen in de Christelijke kerken gezongen en gebeden, bijz. in de kooren, het deel der kathedrale en kloosterkerken, waar de Getijden, die hoofdz. uit Psalmen bestaan, worden gereciteerd.

13 vgl. Altaergeb. III, 1347.

14 verknocht: verbonden; 's hemels drift en Geest: op aandrift, inspiratie van den Hemel en den H. Geest.

15 Memfis: hoofdstad van Egypte; bedoeld is de ‘gebloemde wijsheit der Egyptenaren’, vgl. Dl. V, 562; orakels: godsspraken.

16 dit muzijck: bij Vondel is muziek gewoonlijk onzijdig; eer: opluistering.

17 Athene: de Grieken met hun orakels en verheven dichters; stoffe: poche; pennen Van Pindarus: pennen als van Pindarus, den oud-Griekschen lierdichter die hier als type van hoogste poëtische inspiratie geldt; met pennen, die in 't ydel renperck rennen, vs. 19, zijn als pars pro toto de gevleugelde dichtgeesten bedoeld, vgl. Altaergeb., I 405-06.

18 verwelckbare palm: vgl. I Cor. IX, 25.

21 de Hoop van alle volcken: Christus, de verwachte der volkeren, in de psalmen voorspeld.

22 onfaelbren: onfeilbren.

21-24 Het Messiaansch karakter van sommige psalmen.

25 Dees lier: deze harp, nl. van David.

25-26 Door de muziek van Amphions lier sloten de steenen van Thebe's muren zich aaneen; later werd de stad door den oorlog van de Zeven tegen Thebe en door de Epigonen verwoest.

27 Sion, dat enz.: het eeuwige Jerusalem, de Kerk, de Hemel.

29 opgewassen: uitgedeid.

31 u: Koningin Christina, die door Vondel altijd als een bevorderaarster van den Europeeschen vrede wordt voorgesteld; ontharrenassen: ontwapenen.

33 de Geest: de H. Geest; hem: David.

35 drift: geestdrift, ijver; Pais: vrede (Fr. paix).

36 hoe kranck enz.: hoe dwaas zij zich ook van den vrede afwendt.

37 Duitsch: Nederduitsch, Nederlandsch.

[p. 224]

 

In aert en zwier; 't zy d'opperste Gena

 

Het menschdom zalve, of 's hemels wraeck verbolgen³⁹

40

Op donders rolle, en 't volck met blixem sla.

 

Gy, die de kerne en kracht van veele tongen,⁴¹

 

Oock 't Neêrlantsch kent, zult, zoo my d'eer gebeurt,⁴²

 

Best smaecken of ick wel hebb' nagezongen⁴³

 

Den Harpenaer, die heilrijck juicht, of treurt.

45

Uw heuscheit plagh den blooden moedt te geven,⁴⁵

 

Die voor uw' stoel bezweecken uit ontzagh.⁴⁶

 

Door deze hoop, van uw gena gesteven,

 

Beproef ick wat mijn flaeuwe stem vermagh.

 

De groote naem van David magh vergoeden

50

Wat hier ontbreeckt aen 's dichters klanck, en maght.

 

Uw troon verstoot geen willige gemoeden,⁵¹

 

Dat 's d'eigenschap van 't goddelijck geslacht.⁵²

39 zalve: trooste, opbeure.

41 tongen: talen.

42 Dat Christina bij haar vele talen ook Nederlandsch verstond, staat vast.

43 smaecken: proeven, beoordeelen; wel: goed.

45 blooden: beschroomden.

46 stoel: koningszetel; bezweecken: diep neerbogen.

51 willige gemoeden: menschen die 't goed bedoelen.

52 't goddelijck geslacht: vorsten, door Vondel dikwijls aardsche goden genoemd.

[p. 225]

Berecht.^*

1 Den Lezer zy kenbaer dat het getal der Harpzangen gestelt is, vol- 2 gens d'oude rekeninge der Hebreeusche Rabbynen of LXXII^{r. 2} 3 Overzetteren, die de zelve, omtrent 250 jaeren voor Christus ge- 4 boorte, uit den gronttext in het Griecksch vertaelden; welck getal 5 oock gevolght is van den H Outvader Hieronymus in de Latijnsche 6 overzettinge, die door gansch Christenrijck gemeenelijck gebruickt⁶ 7 wort, en van de nieuwe Bybelen hier in verschilt, dat zy Davids 9 8 Harpzang in twee verdeelen, en hunnen 10 daer uit trecken, en den 9 113 noch eens scheidende, daerna den 114, en 115, en den 146, en 10 147 weder in een smilten: waerom zy van den 9 Harpzang tot den 11 148, t'elkens een hooger tellen, en den 10, den 11; en den 116, den 12 117, en zoo voort, noemen; doch ten leste evenwel het getal van 150 13 Harpzangen behouden.

* In zijn Bibliographie deelt Unger onder no. 569 mee, dat hem van de eerste uitgave der Harpzangen een ex. onder de oogen kwam, waarin op een los, ingevoegd blaadje bovenstaand Berecht gedrukt stond. In een der ex. van het Vondel-museum is dat blaadje ook aanwezig, maar afzonderlijk achter de opdracht aan Koningin Christina ingenaaid. Denkelijk heeft Vondel nog tijdens het binden van de oplaag deze notitie aan zijn werk toegevoegd, zoodat het nog in een gedeelte dier oplage kon worden vastgenaaid en in de gereed gekomen exx. los is ingelegd.

r. 2 rekeninge: telling; der Hebreeusche Rabbynen of LXXII Overzetteren, de zgn. Septuagint.

6 gemeenelyck: algemeen; de nieuwe Bybelen: zooals de Staten-vertaling.
Het Berecht komt dus hierop neer, dat Ps. IX, die in de Vulg. 39 vss. telt, in de Staten-vertaling in tweeën gedeeld is, nl. vs. 1-21 en 22-39. Het eerste gedeelte is dan in de SB: Ps. 9, het tweede Ps. 10, zoodat de SB: in de verdere telling steeds één voor blijft en dus Ps. X van de V gelijk is aan Ps. 11 van den SB: Doordat Ps. CXLVI en CXLVII van de V in de SB: worden samengesmolten tot Ps. 147, is het eindcijfer in beide vertalingen 150.