Logo DBNL
De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663 (1936)

De werken van Vondel. Deel 9. 1660-1663

(1936)–Joost van den Vondel–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

De Heerlyckheit der Kercke.
Ingang.
Het eerste boeck.*

 
Ick wensche Christus kerck met mijnen zang te bouwen,*1
 
Haer Heerlijckheit en eer en wonderheên t'ontvouwen,
 
Tot aen het einde van den grooten Oceaen,3
 
Zoo wijt men ooren vint, die Duitschen klanck verstaen,4
5
En leerzaem luisteren naer kerckelijcke toonen,
 
Die Godt verheffende dit werck der wercken kroonen.6
 
Indien ick overweegh 't gewight van zulck een werck,*
 
Mijn geest bezwijckt. wie kan met zijnen hals een Kerck8
 
Verwricken? Samson zou zich zelven niet betrouwen
10
Te laden op den neck dat wonder der gebouwen,
 
Te groot voor 't groot begrijp van Salomons vernuft.11
 
Hier staet mijn yver stil, en stom, en zwicht, en suft.
 
Het waer vermeetenheit mijne onmaght dit te vergen.
 
Hy overschry' geen maet wie Godt ontziet te tergen.14
15
  Ick wil, my zelven dan mistrouwende, mijn oogh*
 
En hoop naer boven slaen, en uit des hemels boogh
 
Verwachten dezen Geest, die met gedruis en straelen17
 
Van tongen, door de lucht, op 't pinxterfeest quam daelen,
 
En taelen storten, licht, en kennis, geest, en kracht
20
Op Godts gezantendom, het Galileesch geslacht,
 
Om door hunne aders weêr alom met volle vlieten21
 
Een zee van wonderheên en gaven uit te gieten,
 
Tot aenwas van het volk, dat hem alleen behaeght,
 
En dient, en 't heilzaem merck van 't kruis op 't voorhooft draegt.
25
  O hartekenner, die met aldoordringende oogen*
 
Des menschen ooghmerck kent, en aenziet uit den hoogen,
 
Zie neder uit den troon van 't ongenaeckbre licht,
 
Daer Cherubyns voor u hun wezen en gezicht
 
Met dubble vleugelen al bevende bedecken;
30
Terwijl de kooren vast den lof der Godtheit wecken,30
 
Den hooghsten zijnen lof toezwaeien, met den geur
 
Van wieroock, uitgespreit den ganschen hemel deur.
 
Begunstigh toch den galm van deze kerckgezangen.
 
Gewaerdigze eenen glans uit uwen stoel t'ontfangen,34
35
Op dat de Heerlijkheit der Kercke niet verdooft,
 
En Jesus naem hier door gekroont werde, en gelooft,
 
In 't harte, en op de tong van Engelen, en menschen,
 
Het hooghste dat mijn dicht bereicken kan, en wenschen.
 
O ALEXANDER, eer van Fabius, wiens naem*39
40
En titel, getrompet door d'oude Roomsche Faem,40
 
U passen, als een telgh, uit zynen stam gesproten;
 
Hoe sluit uw Heiligheit de ry der stoelgenooten,
 
Na Innocentius, met zulck eene eere en lof!
 
De Macedoner gaf zoo veele pennen stof44
45
Te vliegen, op het spoor van zyn doorluchte daeden,
 
De wyde weerelt door, met hun beschreve bladen:
 
Maer gy, die zynen naem, door uwe myterkroon,
 
Verheerlyckt, zult alom, met eenen zachter toon
 
Gedult en wys beleit, de volcken Gode winnen,
50
Dat d'overwonnen zich bedancken, u beminnen;50
 
Na datze, in schemering verbystert, en verdwaelt,
 
Bekennen hun geluck, uit uwen schoot gedaelt,
 
Te Rome niet alleen, maer waer uw wetten binden,
 
En gy uw' zegen schenckt aen alle vier de winden.
55
Ontfang terwyl myn dicht, o vader, wien de klanck
 
Van allerhande taele en hemelsch kerckgezangk56
 
Met recht wort toegewyt, en door uitheemsche tongen
 
Met alle eerbiedigheit van verre toegezongen.
 
Verschoon myn schorre keel, die boven haere kracht
60
Niet kan gespannen staen. ontbreeckt het aen de maght,
 
Zoo laet d'oprechte wil uw Heiligheit behaegen.
 
De Godtheit heeft noit wensch voor wieroock afgeslaegen.
 
Een tortel, heur altaer gewyt door d'arme hant,
 
Versmaetze om rycker niet, die hondert stieren brant.
65
  Voor 's weerelts aenvang, toen de tijt noch niet aen 't rennen,*
 
Noch niet eens uitgekipt, veel min van vlugge pennen66
 
En zickel was voorzien; het onbepaelde ront
 
Alleen en enckel in Godts eeuwigheit bestont,67-68
 
En 't godlijck wezen zelf, had d'opperste besloten,
70
In een gemeenschap, tot een zelve lotgenooten69-70-vlgg.
 
Zijn' zoon en alle slagh van menschen onder-een
 
Te smilten in der tijt, d'alwetenheit alleen72
 
Van eeuwigheit bewust: die mas, uit heele troepen73
 
Van allerhande bloet, tot eenen plicht geroepen,
75
En godtsdienst, en altaer, en eeuwigh heilgenot,
 
Verknocht met d'engelen en gezalfden, mensch en Godt,76
 
Was tot zijn Kerck gewijt. dat lagh om hoogh geschoren,
 
In Godts geheimraet, eer de weerelt wiert geboren.77-78
 
Zoo vroegh zat om dees vrucht de zwangre almogenheit
80
En wijsheit en genade om hoogh in arrebeit,
 
Vereischende eene ry van eeuwen en van jaeren
 
Eer zy verloste, en quam ter rechte tijt te baeren
 
Dees wondre vrucht, waer van de Godtheit spa verlost,
 
En die haer tranen, zweet en bloet en 't leven kost.84
85
Wy scheppen dichtens stof uit zulcke wonderheden,
 
Daer hemel, aerde, en zee, Godt zelf om heeft geleden.
 
Maer eer dees goddelijcke en zegenrijcke vrucht*
 
Haer' adem scheppe, en 't hooft noch opsteecke in de lucht,
 
En, als een morgenzon, ons toestraele uit de kimmen,
90
Wil d'opperwijsheit zelf, door schemeringe en schimmen90
 
Van heilbelofte en eedt, en schets en beeldewerck,
 
En hant en vinger van voorspellingen, de Kerck
 
Ontworpen, en ons eerst in 't ruw het voorbeelt geven.93
 
Zoo rijst de dageraet, eer 't licht zijn verf en leven
95
Aen alle dingen schenckt, en 's weerelts tafereel,
 
Dat eerst een schaduw scheen, bezielt met zijn penseel.
 
In 't vormen van 't heelal heeft Godt zich zoo gedraegen
 
Dat hy tot zulck een' bou den tijt van drypaer dagen
 
Bestede, en Eden eerst Godts beelt, den zesten dagh,99
100
In 't aenschijn van den mensch, de kleine weerelt, zagh.100
 
Geen bouheer van een kerck den grontslagh zal beginnen
 
Eer hy den bou ontwerp, bespiegele in zijn zinnen,
 
Waer naer het meesterstuck allengs zijn wezen krijght,
 
En, op gewight, getal, en maet, ten hemel stijght.
105
Oock leert natuur, en reên dat al wat iet zal worden
 
Moet wassen op dien voet, en draven op deze orden:106
 
Want wat geschicktheit en rechtschapenheit ontbeert,107
 
Mishaeght des kenners oogh, en is niet waert ge-eert.
 
Aldus mishaeght ons oogh en menschelijcke reden
110
Het lichaem, dat misverft, misvormt, verminckt van leden,
 
Of onvoldraegen, zijnen eisch derft en beslagh,111
 
En zijn gebreck vergeefs bewimpelt voor den dagh.112
 
In d'eerste heilbelofte ontvout zich d'ingevouwe*113
 
Belofte van de Kerck, naerdien de vrucht der vrouwe
115
De paradijsslang 't hooft zal pletten met den voet;
 
Terwijl de slangetant, venijnigh en verwoet,
 
Haer in de hielen bijt, om 't vruchtbre zaet te smooren,117
 
Door een erfvyantschap, van wederzy geboren
 
Uit 's allerhooghsten vloeck, om 't plucken van het ooft,
120
Dat Adams brein vernuft en schranderheit belooft.
 
De Kerck wort ingevoert om 't helsch gebroet te keeren,121
 
Te lijden in dien strijt, en dan te triomfeeren.
 
d'Aertsvader Abraham, zoo menighmael hy hoort*
 
Hoe 's hemels vlugge boôn, door hun onfeilbaer woort,124
125
Met eenen dieren eedt, hem heffen aen de wolcken,
 
Tot eenen vader van de koningen en volcken,
 
Die, zegenrijck in tal, en weeligh uitgespreit,
 
Ontelbaer zijn als zant, by duinen uitgebreit,
 
En 't nimmer telbre heir der starren overtreffen;
130
Een maght, waer tegens zich te vruchtloos durf verheffen
 
Al wat haer vloeckt en haet: zoo menighmael Godts mont
 
Hem eenen zoon belooft, bezegelt zijn verbont,
 
Belooft, in Saraes vrucht, al die op d'aerde woonen,
 
Uit 's hemels rijcken schoot, te zegenen, te kroonen;
135
Zoo dickmael schuilt de Kerck in die beloftenis,
 
De groote Kerck des volcks, waeraen geen tellen is;136
 
Zoo blinckt haer vruchtbaerheit, ontelbaerheit, vermogen,
 
En heerlijckheit alree voor 's grijzen vaders oogen,
 
Die naer de Godtheit zweemt, en 't eenigh bloet niet spaert,139
140
Dat met gebogen hals zich buight voor 't offerzwaert.
 
Daer Jakob, van de doot gedootverft, zijn geslachten*141
 
Den afgezant belooft, waerop de volcken wachten,
 
Wanneer de leeusstam zit van zijnen staf berooft,143
 
Daer onderworpt de Kerck zich zelf 't gezalfde hooft,144
145
Dat niet een eenigh volck zal heerschen, en gebieden,
 
Maer over eenen zwarm van allerhande lieden.
 
Indienwe luistren naer het koningklijck ontwerp*
 
Van David, die ons sticht met zijn Hebreeusche harp,148
 
Daer wort de zoon geteelt, en op den troon geheven,
150
Het onbesnedendom ten erfdeel hem gegeven,150
 
En hy, zoo wijt en zijdt het aertrijck paelt alom,
 
Gestelt in 't groot bezit van 's weerelts eigendom.
 
Het zy de gulde harp de Godtheit zette in 't midden
 
Der Heidenen, die haer vereeren, en aenbidden;
155
Het zy der Goden Godt den ganschen aertboôm daegh',155
 
Van daer de zon de nacht van 's aertrijcks kimmen jaegh',
 
Tot daerze nederzinck'; het zy gekroonde zielen
 
En alle koningen voor Godts gezalfden knielen,158
 
Wiens goude scepter reickt van d'eene aen d'andre zee;
160
Het zy Godts Majesteit en glans in 't lang en 't bree
 
Al 't aertrijck overstrael'; het zij de harp den tempel,
 
De stadt Jerusalem, en haer' gewijden drempel162
 
Op bergh en steenrots bouwe, en zulck een grontvest legg',
 
Die d'eeuwen tarten durf, en d'eeuwigheit ontzegg';
165
Terwijl de Godtsstadt krielt van burgerye, en Mooren,165
 
Tyrier, en Filistijn, uit haeren schoot geboren;
 
Het zy des konings galm de groote Kerck stoffeer',167
 
En allerhande volck de Godtheit kennen leer',153-68
 
Zijn eenigh ooghmerck is de Kerck ten toon te zetten,
170
Om al wat uitspat in te toomen door haer wetten.
 
De hemelsche gezant, d'aertsengel Gabriël,*
 
Die zijne vleugels strijckt, en in de witte cel,172
 
De maeght, tot 's hemels bruit en moeder uitgekozen,173
 
Beaessemt met een' geur van leliën en roozen,
175
Voert Jesus, haere vrucht, op Davids hoogen troon,
 
Verplicht de stammen aen zijn heerschappy, en kroon,
 
En levert hem een rijck, bepaelt van grens noch tijden,
 
En grooter dan de zon al hygende om kan rijden.
 
Dit rijck gewislijck is de kerckelijcke staet,179
180
En 't groote kerckgezagh, dat, als de dageraet,180
 
In 't zuivre lichaem van de zuiverste, op komt dringen,
 
Om 's afgronts duisternis en nachten te bespringen.
 
De maegt bestemt alree het wonder, datze hoort,183
 
En zwelght, gelijck een roos, den morgendau van 't Woort.
185
  Maer dat men endelijck den mont, die alles regelt,*
 
Den mont, die Godts belofte en eeden staeft, en zegelt,
 
Geloof, daer Cefas 't woort den naem van Christus geeft,187
 
En uitroept voor den zoon van Godt, die eeuwigh leeft;
 
Zoo zal men haest de Kerck in haere kracht aenschouwen,189
190
En oock den vasten gront waerop haer Godt wil bouwen.
 
Wat spreeckt hy: Simons zoon, hoe heerlijck is uw lot!191
 
Geen menschelijck vernuft ontvoude u dit, maer Godt,
 
Die uit den hemel straelt, verdrijft de duisterheden
 
Van uw benevelt brein, om zijn geheimnisreden194
195
Te vatten: ick beken gy zijt de rechte steen:
 
Uw naem gelijckt uw daet: die stemmen overeen.196
 
Ick wil mijn Kerck op u, als op een steenrots, stichten,
 
Waer voor de helsche maght en mogentheit zal zwichten.
 
Schoon d'afgront storme en raze en buldre noch zoo fel,
200
Geen maght verweldight haer: zy schrickt voor doot noch hel.
 
Aenvaert de sleutelmaght, om woest gewelt te stuiten.
 
Gy zult des hemels poort dan sluiten, dan ontsluiten.
 
Wat gy op d'aerde sluit, besluit het hemelsch hof.203
 
Wat gy verworpt, ontfangt daer boven loon, noch lof.
205
  Het zelve orakel spant zijn kerckgewelf veel verder205
 
Dan d'oude tempel uit, wanneer 't zich zelf een' herder
 
Gelyckende, al 't geslacht der menschen in 't gemeen
 
Vergaert in eene koy, twee kudden smilt in een;208
 
Uit beide stallen wil een' stal, een schaepskoy bouwen,
210
En haer onnozelheit aen eenen staf betrouwen,
 
Die geenen wolf ontziet, en in woestyne en velt
 
Zyn eige ziel getrou voor 't heil der schaepen stelt:212
 
Gelyck hy oock getrou, wel drywerf voor het scheiden,
 
Zyn' stedehouder hiet voortaen zyn lammers weiden,
215
En hem niet duister spelde en toezey welck een kroon
 
Zijn hooft beschoren was, ter liefde van Godts zoon.
 
Nu laet ons deizen, en de kerckbelofte vieren,*217
 
En in het heilighdom der zuiverste papieren218
 
De beelden van de Kerck en printen gade slaen,219
220
Om uit de schaduwen 't aenstaende licht te raên,220
 
En wonderheden, die zich eeu by eeu ontdecken,
 
Zoo kan men heerelijck het kerckgebou voltrecken.222-vlgg.
 
De pen van Augustijn, van onwaerdeerbren prijs,*
 
Ontworpt de lieflijckheit der Kercke in 't paradijs,
225
Door Salomons gezang, naer Moses hant, beschreven,
 
Vol kruiden, die een' geur en adem van zich geven.
 
Vier stroomen schildren elck een pen, die onvermoeit
 
Van levendigen inckt in 't Euangeli vloeit.
 
Hy leert de Heiligen by vruchtbre boomen mercken.
230
De verf der vruchten maelt hunne ongeverfde wercken.230
 
De boom, die 't leven reckt, Mariaes telgh beduit,
 
Waer uit onsterflijckheit, der zielen voedtsel, spruit.
 
De boom der kennisse, en zijne appels op die struicken233
 
Bediên den vryen wil, te bruicken, of misbruicken.
235
  De maeght uit Adams zijde en ribbe gebootseert,*235
 
Terwijl een vaste slaep zijn zinnen overheert,
 
Betekende de Kerck, uit Christus zy te sprengen237
 
Met bloet en water, die zich onderling vermengen,
 
En vloeien uit zijn zijde, en dootgepynight hart,
240
Het welck, gerust in slaep, geen weedom voelt noch smart.
 
Dat bloet en water zijn de kostelijcke beecken
 
Van d'opperste genade, in elck geheimnisteken242
 
Te vloeien; en waer door de Kerck, een schooner maeght
 
Dan Eva, Gode in heur volkomenheit behaeght.
245
Oock ziet men in de bruit, zoo vroegh ten echt gegeven
 
Aen Adam, strax den staet der Kercke naer het leven,
 
Die aen haer' bruigom wort verbonden, en verlooft,
 
Gelijck het lichaem hangt vereenight met zijn hooft.
 
Zy spreien hunne vrucht in alle vier de winden,249
250
En nijt noch tijt noch ramp kan dezen knoop ontbinden.
 
Het yslijck zeegevaert van louter dennen hout,*
 
Door Noah, in geene eeu, voltrocken en volbout,
 
Dat op den strafvloet drijft, en, hooger dan de bergen
 
Gerezen aen de lucht, de starren schijnt te tergen,254
255
En allerhande vee en vogels en gediert
 
Beschaduwt met zijn dack, van 's hemels hant gestiert;
 
Is 't voorbeelt van de Kerck, waerin godtvruchte zielen
 
Zich bergen voor den vloet, die alles komt vernielen
 
Wat 's hemels raet beschimpt, te boos en uitgestort,259
260
En teffens in het graf des doots gedolven wort.260
 
Het beelt de hooftkerck uit, gemaghtight te behouwen,261
 
Gelijck een vryburgh, al die vast op Godt betrouwen.
 
De baeren, daer 't gevaert van Noah los op zwemt,
 
Zijn 's weerelts wilde zee, of harssens, noit getemt,264
265
En t'elckens met een' storm van dooling te verbazen,265
 
Gewoon te volgen, waer de dwerrelwinden blazen.
 
Terwijl d'almogenheit dit dryvende gevaert
 
Met 's weerelts overschot, een klein getal, bewaert,
 
Beschutze oock al 't gedierte, in 't midden van de baeren,
270
Zoo wel 't besmette als 't reine, om hun natuur te spaeren.
 
d'Aertsmoeder Sara druckt met Agar, haer slavin,*
 
Twee Kercken uit, indien men, naer den rechten zin,
 
Het slaefsch besnedendom met zulck een' naem mag cieren,273
 
Naerdien het by een kudde en t'zamendrift van dieren274
275
Geleecken, oock met recht van outs dien titel draeght.
 
De vrye vrou verdooft den glans der dienstbre maeght.
 
Zy baert bejaert een' zoon, dien d'Englen haer beloven;
 
De dienstmaeght door natuur, en wort eer lang verschoven278
 
Met haeren Ismaël in woeste wildernis,
280
Daer zonder 's hemels troost geen bron te vinden is:280
 
Maer Isack, in 't bezit van vaders huis en erven,
 
Ziet d'afkomst in 't gemoet, die nimmer uit zal sterven.
 
Men ziet in 't voorhooft van de vrou en maeght geprent283
 
Een ongelijck met bloet bezegelt testament;284 vlg.
285
Het een van Sina, dat met zijne wet zal stemmen;
 
Het ander hooger zien: want twee Jeruzalemmen
 
Zijn met een' naem gemerckt, indien menze onderscheit;
 
Het een is letterlijck, geneight ter dienstbaerheit,
 
En leght een lastigh juck op al zijn burgeryen:
290
Maer d'andre stadt is vry, en moeder aller vryen,288-90
 
En hemelsch, en gelijck uit 's hemels schoot gedaelt.
 
Men ziet in Agars zoon naer 't leven afgemaelt292
 
Den erfhaet des besneên, die grimmigh en verbolgen
 
Den vrygeboren zoon zal kruissen, en vervolgen,
295
En worstlen tegens hem: want d'aertsgezintheit lijdt
 
Den geest des hemels niet, die met de letter strijt.296
 
Zoo strijden onderling, in 't lijf der zwangre moeder,*
 
Rebeckaes tweelingen, de broeder tegens broeder,
 
En wijzen in dien strijt alree twee volcken aen,299
300
Die naer de heerschappy en rijcksten zegen staen.
 
De ruwe Ioodschap schijnt in Esaus hart te wrocken;
 
Maer Christus Kerck verwint, in Iakob voorgetrocken.
 
Aldus wort d'outste een slaef des jongsten, die geniet
 
Het voorrecht door 't vernuft, het welck veel hooger ziet.304
305
  Zoo strijckt oock Efraim den zegen voor Manasse,*305
 
Ten spiegel van Godts Kerck, die d'eerste in puin en asse306
 
En stof verdwijnen ziet, en uitstaet al 't gewelt,
 
Dat voor haer aengezicht, als ys en sneeujaght smelt.
 
Het grootste voorbeelt van de Kerck der uiterste eeuwen*309
310
Wort opgerolt in 't heir des hertoghs der Hebreeuwen,310
 
Die twalef stammen, lang getreden, en verdruckt,
 
Door 's hemels last en arm, den wreeden Nyl ontruckt,
 
En heenvoert door de roode en opgescheurde golven,
 
Daer Faro hen vervolght, en levend wort gedolven,
315
Met al zijn Ridderschap en heirkracht, in het graf
 
Van 't schuimende element, dat Iuda doortoght gaf.
 
Om uit dit een geslacht een grooter te berekenen,
 
Des zelfs natuur en aert naer 't leven af te tekenen,
 
Zoo klaer dat elck bekenn', dits 't wezen van de Kerck,
320
Ontbreeckt hier tong, noch tael, noch verf, noch eenigh merck;
 
Het zy men d'oogen sla op d'uitgestaene jammers,
 
Den leitsman, Memfis plaegh, den uittoght, d'offerlammers,322
 
De posten met hun bloet bestreecken, en geverft,
 
Den doortoght, dees woestijn, daer 't volck van honger sterft,
325
Het hart van dorst verstickt, ten zy de staf hen zegene
 
Met bronnen uit een rots, de hemel manna regene;
 
Het zy men gade sla hoe Godt hun wetten geeft
 
Op Sina, met gedruisch, daer d'aerde en 't hart af beeft,
 
Tot dat, na veertigh jaer beschuttens, hun de baene
330
Bereit wort door de kil der splytende Jordane,
 
In 't Rijck, aen Abraham gezworen, en belooft,
 
Daer Levi Iuda zalft, en zet de kroon op 't hooft.
 
Men kent, indien men lette op d'aengewezen punten333
 
En eigenschap, alom de mercken en de munten334
335
Van d'ongebore Kerck, in elck byzonder deel,
 
Als 't leven uit den doeck en 't kunstigh tafereel.
 
Maer eveneens gelijck de pelgrimaedje en 't strijden,*337
 
In velden en woestijn, d'aenstaende kerck in 't lijden
 
En strijden heeft getoont, komt Kanaän en eert
340
Verheft en kroont de Kerck, die boven triomfeert,340
 
Daer melck en honigh vloeit, en 's hemels erfgenaemen,
 
Gewettight elck by lot, den errefschat verzaemen,342
 
Ten trots der vyanden, die, uit den troon geruckt,
 
Nu schaemroot henevliên, van stercker maght gedruckt.
345
  De stadt Ieruzalem, door Davids dolck geveilight*345
 
Voor 't Iebuseesch gewelt, en Aron toegeheilight,
 
Een vryburgh voor Godts volck, in allerhande noot,
 
En tot een' stoel des rijcks verheven en vergroot;
 
Van andre koningen te cieren met gebouwen,
350
Te stercken met een graft, uit louter rots gehouwen;350
 
Dees stadt, die, midden op des aertkloots ronden kring,
 
En van geberght omringt, gelijck een steen den ring,
 
Den aertboôm kroonen zou, en worden aengebeden,
 
Gelijck een koningin en fenixvrou der steden;354
355
Verheft nu 't hooft van verre, op datze onze oogen dien'
 
Ten klaren spiegel, om in haer te moet te zien
 
Twee trotse steden, die van burgeryen krielen,
 
Al blanckgewapenden, of doorgestreden zielen,358
 
Door eenerhande wet, en onder 't zelve hooft,
360
Aen eenen zelven eedt verbonden, en verlooft.
 
Nu schuift d'Orakelhut van Moses haer gordynen*
 
Hier open, daer Godts kist, door velden en woestijnen
 
Rondom gevoert, by wijl misbruickt van 's vyants vuist,
 
En in Iudea lest, van plaets in plaets, verhuist,
365
Op Sion rust gewint, en, vry van dreigementen,
 
Bedeckt wort met een wolck en godtgewijde tenten,
 
Waerin de godtsdienst schuilt, die op wat hoogers slaet367
 
Dan Arons heiligheit, en uiterlijck cieraet,
 
Dat rijcker blincken wil in 's tempels timmeraedje:369
370
Waerom dees reisbre hut in haere pelgrimaedje370
 
Ons uitbeelt hoe de Kerck met ongerusten stap
 
Op d'aerde zwerven moet in strijt, en ballingschap,
 
Tot dat een ander spruit van Iesse d'afgebeelde373
 
Godtvruchtigheit een' stoel van veiligheit en weelde,374
375
Op 't hemelsch Sion, in 't beloofde vaderlant,
 
Verleene, daerze alleen de kroon van eere spant.
 
Al 't heidensch Priesterdom, zoo trots op blinde drempels,*377
 
En moedigh op de pracht van zijne ontelbre tempels378
 
Den ganschen aertboôm door gezaeit, van eeu tot eeu,
380
Staet schaemroot en verbaest, en geeft het den Hebreeu
 
Gewonnen, daer het ziet, in 't midden uit de rotsen,
 
Een eenigh kerckgebou veel duizent kercken trotsen,
 
Die t'effens ondergaen, als starren voor de zon,383
 
In 't opgaen van 't gebou, door koning Salomon
385
In zeven jaer voltoit, en aen de lucht geschoncken,385
 
Zoo kunstigh, dat het niet met hamers schijnt gekloncken
 
Uit marmersteen, maer door natuur en haere gunst
 
Uit eene klip aen een gewassen, zonder kunst;388
 
Of eer een majesteit in eenen vorm gegoten389
390
Van zonnegout, geschept uit Ofir, en zijn vlooten.390
 
De Heiden zwilt van nijt, en ziet zijne oogen blint,
 
In 't heerlijck wonderwerck, dat mijnen gouts verslint,
 
En Libans kruin ontbloot van al haer loof en cederen.
 
Hier decken Cherubijns de bontkist met hun vederen,
395
Waerop de heerlijckheit der Godtheit rust, en zweeft,
 
Die op 's aertspriesters bede en vraegen antwoort geeft,396
 
In 't allerheilighst koor, waervoor alle afgoôn zwichten397
 
Met hunne orakelen, en grijnzen, en gedichten.398
 
De voorhang, geschakeert van verwen met de naelt,
400
En die van Cherubijns en loof en bloemwerck straelt,
 
Verbiet der priestren oogh, in dit geheim te weiden,
 
Om dees geheimste plaets en 't heilige te scheiden,
 
Het welck bewieroockt wort van 't geurigh reuckaltaer,
 
Door zeven tacken lichts, op eenen kandelaer,
405
Verlicht, en daer de disch met toonkorst staet geladen,405
 
Die, om de maent ververst, het priesterdom verzaden.406
 
De voorhof, daer het vee ten offer wort gebraght,
 
Op 't koperen altaer, staet open voor 't geslacht
 
Van Levi niet alleen, maer al de twalef stammen,
410
Die hier door ossenbloet, en koey, en kalf, en rammen,
 
En schaepen, zonder tal, verzoecken hunnen zoen,
 
Om 's hemels straf t'ontvliên, en 't smerten van Godts roên.412
 
De buitenhof is vry voor d'onbesnede volcken.
 
De glans en heerlijckheit der Godtheit, uit de wolcken
415
Gedaelt in eene wolck, in 't wijden van 't gesticht,
 
Vervulden al de kerck, met hemelsch vier en licht,
 
Geslingert uit de lucht in 't vet der offerhanden,
 
Die, 's hemels majesteit ter eere, op 't outer brandden,
 
Verslonden d'offerhande, op 's wijzen konings be,
420
En Godts orakel sprack: Ick heb deze offerste420
 
Alleen tot mijnen dienst en offer uitgekoren,
 
En wil mijn volcks gebeên en smeecken hier verhooren.
 
O tempel, welck een kroon en kostelijck kleenoot,
 
Wat hantvest wort u hier geworpen in den schoot!424
425
  Dees tempel, lang verwoest, herbout, en weêr verdweenen,
 
Zagh naer een' tempel uit, van levendige steenen426
 
Op een' verworpen gront, den hoecksteen, vast herbout,
 
Den vasten hoecksteen, die twee ryen t'zamenhout,
 
De Griecken, en Hebreen, en allerley geslachten,429
430
Die op de wederkomst van Godt Messias wachten,
 
Wiens rijcke tempel aerde en hemel overstraelt
 
Met eene heerlijckheit, van plaets noch tijt bepaelt,
 
Als Salomons gewelf, en omgeramde muuren,
 
Te kranck van stof, om vier en yzer te verduuren,
435
Het zy d'Eufraet, het zy de Tyber in 't geweer435
 
Den tempel en de stadt het onderst boven keer'.
 
In d'afgebeelde Kerck, daer twalef hooftpilaeren,
 
d'Apostels, het gewelf vol starren trou bewaeren,
 
En draegen onvermoeit, gaet Aron niet te koor,439
440
Maer Christus, uitgebeelt door Grieck, Hebreeu, en Noor,
 
Bedienaers van 't altaer, bevleckt door ram, noch stieren,
 
Noch bloet, noch asch, noch smoock van loeiende offerdieren.
 
Hy volght Melchisedech, die op zijn diensten wees,443
 
En offert, voor de weite en wijn, zijn bloet en vleesch;
445
Een kostelijcker stof dan d'offerstof der ouden;
 
Het zy die op Natuur of Moses wet betrouden.446
 
Dus stapt de Godtheit zelf de Godtheit te gemoet447
 
In Godt, Emanuël, en door haer eigen bloet,
 
In 't allerheilighst koor, en rijcker pauweljoenen,
450
Der heemlen hemel zelf, om 's vollex smet te zoenen,
 
Door 't eenigh offer, dat zijn zoenkracht noit verloor.
 
In d'afgebeelde Kerck neight Godts orakel 't oor452
 
Naer vierige gebeên, den hemel opgedraegen,
 
In Jesus hoogen naem, zijn opperste behaegen;
455
Een wijzer bouheer dan de wijze Salomon,
 
Wiens godtsdienst, als 't gebou, geen' storm verduren kon.
 
En wat kan 's voorbeelts pracht by d'afgebeelde haelen?
 
Aertspriester, scheur uw kleet: legh af, legh af de straelen
 
Van mijter, en van kroon, en efod, voor den glans459
460
Van 's heilants majesteit, die uit den hooghsten trans
 
Des hemels al verdooft wat eertijts heeft gebloncken.
 
Deze afgebeelde Kerck, in graven en speloncken462
 
Gedoken, voor 't gewelt der weerelt en haer maght,
 
Ontfangt een klaerder glans, dan 't heidensche geslacht
465
Zagh straelen uit het dack der roemende Hebreeuwen,
 
Beschaemt in hunnen roem, en heesch van ydel schreeuwen;
 
Nu Godt in Juda zich alleen niet openbaert,
 
Maer wijder dan de zon rondom den hemel vaert.
 
Wien 't lust den ommegang te zien van menigh voorbeelt,*
470
Dat op een lange ry den Heilant invoert, oordeelt470
 
De Kerck t'ontmoeten in haer rijck gezegent hooft,
 
Waer van zy 't lichaem is. Aertsvaders, hoogh gelooft,
 
Aertspriesters, koningen, en helden, en profeeten,
 
Hunne ampten, wonderen, en dapperheden zweeten
475
Om dit gezalfde hooft, bekent door merck by merck,475
 
Te zetten in zijn ampt, als hoeder van de Kerck,
 
Ontworpen in een ry gewijde schilderyen:477
 
Want twee, zoo naeu verknocht, als Kerck en Christus, lyen
 
Geen scheiding, maer zy gaen te zamen, hant aen hant,
480
Gepaert door eenen wil, en onderlingen bant.
 
Nu lustme eens ga te slaen, in dees geheimenissen,*
 
Door wat voorspellingen de hant, die niet kan missen,
 
d'Aenstaende Kerck verlichtte op 't zuiver perckement,483
 
Waer uit men levendigh haere eigenschappen kent,
485
En wezen, en waerdy, en eer, en maght berekent.
 
De pen van Jesse heeft haer levende afgetekent*486
 
In 't heerlijck bruiloftsliet, en goddelijck geluit,
 
Gezongen en gespeelt, ter eere van de bruit,
 
En haeren bruidegom, zoo prachtigh uitgestreecken,489
490
Zoo schoon, dat geene tong hun schoonheit uit kan spreken.
 
Hy gort het zwaert op zijde, en komt, gelijck een helt
 
En koning, voor den dagh, en triomfeert in 't velt.
 
Hy zet zich op den troon, die nimmer zal bezwijcken,
 
En, Godt in wezen, draeght den scepter van zijn rijcken.494
495
De koningklijcke bruit, noch schooner door haer pracht,
 
Vergeet haer' ouden stam, en vaderlijck geslacht,
 
Den bruidegom ten prijs, en, tredende door 't midden,
 
Zoo schoon als Godt haer schiep, begint hem aen te bidden,
 
Die door haer schoonheit blaeckt. dus teeltze by dien helt
500
Eene afkomst, die alom de weerelt wetten stelt.
 
Hoe wel men, naer den zin der letter, dit aenschoude,*
 
In koning Salomon, die Faroos dochter troude,
 
Noch ziet dit evenwel op d'echtgeheimenis
 
Van Christus en zijn Kerck, waerin voltrocken is
505
Dit hemelsch bruiloftsliet, zoo lang vooruit gezongen,
 
En zelf van Salomon, tot hooger zang gedrongen,506
 
Gevolght, daer hy de bruit met d'eelste verwen maelt,
 
In haere schoonheit weit, en lucht en adem haelt
 
In haer gedaente, en pracht, en titelen, en naemen,
510
Die haer uitnementheên en zijne min betaemen,
 
Daer hy en zy, by beurte in onderling gespreck,
 
Verbloemen Godts geheim, indien men, zonder vleck512
 
En vleeschelijck vernuft, wil inzien, naer heur waerde,
 
De trou van Godt en mensch, van hemel en van aerde.
515
  De stijl van Amos zoon, die nimmermeer bezwijckt,*515
 
En meer Euangelist dan een profeet gelijckt,
 
[Van Micha nagevolght, daer hy, begaeft van boven,517
 
De Kerck in top verheft, om Godt in haer te loven,]
 
Zagh eeuwen lang vooruit, in d'allerleste tijt,
520
Den bergh der Godtheit, door den tempel ingewijt,
 
Verheffen zijne kruin ten hemel door de wolcken,
 
Zoo hoog als geen geberghte, en allerhande volcken
 
Van verre derwaert spoên, met deze blyde stem:
 
Ey, volght ons naer Godts bergh, zijn stadt Jerusalem,
525
En haeren tempel. Komt, ay komt, en laet u raden.
 
De Godt van Iakob wijst ons daer des hemels paden.
 
Uit Sion, dat hem eert door offers zonder smet,
 
Bazuint hy zijnen wil, en leert het volck zijn wet.
 
Daer zal de Godtheit zelf het Heidendom berechten,529
530
Dat wil uit lust tot vre, niet meer in 't harnas vechten,
 
Maer zicht en kouter smeên van bloedigh zwaert en speer:531
 
Want niemant treckt zijn zwaert: men leght de wapens neêr.
 
Gy stammen, komt met ons: de duisternis moet duicken,
 
Het licht des hemels rijst, dies laet ons 't licht gebruicken.
535
  Daer ziet men hoe de Kerck, gesteigert hemelwaert,
 
Zoo hoogh als, boven al 't geberght, het vloetgevaert
 
Van vader Noah dreef, gezien wort zelfs van blinden,
 
Die, willens blint by daegh, de Kerck niet willen vinden,538
 
In hare majesteit; maer domplenze in een hol,539
540
En wroeten daer zoo blint en duister als de mol;
 
Terwijl al 't Heidendom, en duizenden, by hoopen,
 
Naer dezen hoogen bergh, en grooten tempel loopen,
 
Waer uit 't aposteldom des heilants last trompet,
 
Die zoo veel luider klinckt dan Sinaes strenge wet,
545
Gewapenden gebiet den afgodt eer t'ontzeggen,545
 
Voor 's keizers voeten stout de wapens neêr te leggen,
 
En liever martelaers te sterven voor Godts naem,
 
Dan 't kruis te lochenen, om ydele oorloghsfaem.
 
Nu laet ons luistren hoe de geest van Isaias
550
Niet duister voorspeelt dat, in d'eeuwe van Messias,550
 
Een telgh uit Jesses stam, het wilt zijn' aert vergeet,
 
En uittreckt zijn natuur, gelijck een man het kleet.
 
Hy zeght: de felle wolf, gewoon, om roof te huilen,
 
Zal by 't onnozel lam in eene schaepskoy schuilen;
555
De luipert by den bock zich vlyen, zy aen zy;
 
De jonge leeu, het schaep, en kallef vranck en vry,
 
Van eenen harderstaf bestiert, zich laten leiden;
 
De wilde en woeste beer by tamme koeien weiden:
 
Hun jongen desgelijx beslaen een zelve nest.
560
De leeu wort, als een os, met hoy en stroy gemest,
 
De zuigling durf in 't hol der giftige adder speelen,
 
Het eerst gespeende kint den baziliskus streelen,562
 
In zijnen naeren kuil, oock zonder leet en ergh.563
 
Men weet van leedt noch ramp op mijnen heilgen bergh:
565
Want 's hemels kennis schijnt in 't aertrijck op te klaeren,
 
Zoo vol van dezen glans, gelijck een zee van baren.
 
De volcken zullen dan, ontsteken van dit vier,
 
Het oogh naer Jesses stam, de vredige banier,568
 
Van verre slaen, en hem uit al hun hart begeeren,
570
En zijn gezegent graf, van alle kanten, eeren.
 
Ay, kreuck uw voorhooft niet, al dunckt u dit zoo vremt
 
Te klincken, als een snaer, die wildernissen temt:571-72
 
Natuurlijck schildert hier de goddelijcke schilder573
 
Den aert der volcken uit, die tammer zijn, of wilder
575
Dan dieren: want wie let op ommetreck en zwier575
 
Van 's menschen aengezicht en opzicht, ziet een dier576
 
Of diereneigenschap in elcke troni zweven,577
 
Zoodaenigh als natuur een ieder heeft gegeven,
 
Die min of meer misdeelt, naer Adams errefsmet,
580
Een ploy van erfgebreck of aenwenst heeft gezet,580
 
En zijn genegentheên getoomt, of laeten glyen,581
 
Naer 't ongelijck beloop van woeste en stille tyen,
 
En landen, en geslacht, en al wat, van der jeught,
 
Des menschen aert verkeert, of aenleit tot de deught.584
585
Dit wou ons Noahs hulck, gepropt van dieren, maelen,
 
Het rein en onrein vee van Moses, en het daelen
 
Der dieren in den doeck, by d'enden aengevat,
 
Door Cefas voor een beelt van 't Heidendom geschat,
 
En Jodendom; een Kerck uit allerhande troepen,
590
Tot eenen zelven plicht, een zelve altaer geroepen.
 
Zoo ziet men dan hoe hier Messias eeu den aert
 
Der wilde menschen zoo herschept, en wederbaert,
 
In zeden en gewoont, dat ieder rust in vrede,
 
En niemant, als voorheen, den degen uit der scheede
595
Magh rucken, ingetoomt door een godtvruchte vrees,
 
Die 't graf in eere houdt, daer 't leven uit verrees.
 
De tong der zelve pen noodt alle Egyptenaeren597
 
By Godt, en worptze neêr voor zijn gewijde altaeren,
 
In 't midden van het rijck des vruchtbren Nyls gebout,
600
Daer elck hem offers brengt, en zijn beloften houdt.
 
Zoo wort Jerusalem haer hantvest eens benomen,601
 
De tempel opgezet voor al 't geslacht der vroomen:602
 
Want Christus offer bint zich langer aen geen ste,
 
Noch volck, noch Arons bloet, en bloênde en blatend vee;604
605
Maer 't zuiver offer van den hemelschen Messias605
 
Geeft overal zijn' geur, in 't bladt van Malachias.
 
Gelijck de wijsheit by den wijzen ons verlicht,607
 
Daer zy zich zelve een huis op zeven pylers sticht,
 
Den disch met weite, wijn, en vee, noch versch geslagen,609
610
Voor haer genooden deckt, en rustigh op laet draegen,
 
Door maeghden, uitgestiert om gasten op het feest
 
Van 't hof te noodigen; zoo noodt de zelve geest
 
Door Isaias oock ter maeltijt alle volcken,
 
Naer zijnen hoogen bergh, gestegen door de wolcken,
615
Op klaeren wijn en dranck, en leckre spier, en mergh.615
 
De hemel zal 't gezicht der volcken, op dien bergh,
 
Verlichten, en den doeck des misverstants ontbinden,617
 
De tranen wisschen van het aenzicht der beminden,
 
Ontslagen van verdriet, en laster, en verwijt.
620
Dus wort de Kerck onthaelt, in 't aenzicht van den nijt,
 
En Godts genade in 't lest, ten beste voor Godts knechten,
 
De zielen opgedischt, in schijn van dischgerechten,
 
Ter rechte tijt, en na in endlooze eeuwigheit,623
 
Daer 't leven eeuwigh duurt, en niemant zucht, noch schreit.
625
  De zoon van Amos merckt de heileeu lang te voren625
 
Door wondertekens: want de dooven zullen hooren,
 
Des blinden oogen zien, na dicke duisternis,
 
De majesteit van 't licht, dat hun verscheenen is.
 
Men ziet de lammen dan als snelle harten springen:
630
Men hoort de stomme tong den hemel lof toezingen.
 
Wie onderdruckt zit, of door armoede of gewelt,
 
Wort door den arm geredt van dien verwachten helt:
 
Gelijck de goude harp voorheene, oock veele jaeren,633
 
Den droeven geest genas, en streelde met zijn snaeren.
635
  De zoon van Amos spreeckt uit 's allerhooghsten mont,
 
Daer 't licht der Kercke rijst, gelijck de morgenstont:
 
Ick wil mijn' stercken arm in 't Heidendom verheffen,
 
En rechten mijn banier, dat zy mijn maght beseffen.638
 
De volcken brengen bly hun vruchten in uw scherm,639
640
De dochters op den rugh, de zoonen op den arm.
 
De koningen uit lust u met hunn' scepter voesteren:
 
De koninginnen mede u met haer' boezem koesteren,
 
En vallende in het stof, op aengezicht en knien,
 
Ootmoedigh u den dienst van kroon en purper biên.
645
  De zelve om deze Kerck op 't allerrijckst te cieren,645
 
Geeft haer een grontvest, rijck van jaspis, en saffieren,
 
En bouwt de poort en muur van kostelijcken steen,
 
Geslepen op zijn schoonste, of op zijn schoonst gesneên,
 
Gelijck Sint Jan ons toont Jerusalem daer boven,
650
Om 't aertsch Jerusalem door 't hemelsche te dooven.650
 
Wie op de klaere stem van Jeremias acht,*
 
Den zoon van 't hooghge-eert aertspriesterlijck geslacht,
 
Bevint hoe hy de Kerck verheerlijckt in haer waerde,
 
Daer hy de volcken voert van 't uiterste der aerde
655
Naer Godt, en zijnen stoel, met een belijdenis,
 
Dat deze, en anders geen, de waere Godtheit is,
 
En hun voorouders, lang door logentael bedrogen,
 
Te vruchteloos de knien voor heilooze afgoon boogen.
 
Op diergelijcken trant en onverzierden toon*659
660
Volght hem Ezechiel, de priester, Busys zoon,
 
Een man, wiens veder ons Godts heerlijckheit ontvoude,
 
Zoo heerlijck als hy Godt in een gezicht aenschoude;
 
Dees geeft, op Davids naem, een' koning aen 't gemeen.663
 
Hy smilt twee volcken en twee rijcken onder een,664
665
En waschtze van de smet der afgoôn, om niet verder
 
Te dwaelen, geeftze beide een' koning eenen herder.
 
Zoo worden daer besneên en onbesneên vereent,
 
Waer uit d'aenstaende Kerck haer glans en luister leent,668
 
Wanneer het blijckt hoe Godt (wat kan men schooners wenschen?)
670
Zich als een vader draeght van allerhande menschen.670
 
Ezechiël verheft, door een gebloemt geluit,671
 
De Kerck ten hemel toe, daer hy de teere spruit
 
Met 's hemels vinger breeckt van dien verheven ceder,
 
En op den hoogen bergh gaet planten, daerze weder
675
Tot zulck een' wasdom stijght, en wassende verrijckt,
 
Dat zy den ouden boom, haer moeder, minst gelijckt;
 
Dewijlze hemelhoogh haer loof en groene vlogels
 
Dus uitspreit in de lucht, dat allerhande vogels
 
In hare schaduw zich verquicken onder 't groen,
680
Als d'oude boom verdort, de jeugdige plantsoen680
 
Geen hagelbuien vreest, noch blixems, die haar treffen.
 
Zoo kan de hemel 't hoogh verneêren, 't laegh verheffen.
 
Daer ziet men 't onderscheit van d'ongelijcke twee:
 
Het Jodendom, gelijck een t'zamendrift van vee,684
685
En stomme kudden, niet begaeft met licht van reden,
 
En wederom de Kerck herboren, niet besneden.686
 
Dees outste, als moeder, wort in haeren roem verneêrt:
 
De dorre dochter groeit, en haer getal vermeert,
 
Door aenwas van het volck, uit alle vier de winden;
690
Veel tongen onder een, een hart, en eens gezinden.690
 
Nebucadnezars raet en wijsheit, Daniël,*691
 
Zoo wonderbaer verlicht, en trou aen Godts bevel,
 
Ontvouwende den droom der twee paer Monarchyen,
 
Zet deze Kerck ten toon door 't licht der profecyen,
695
Daer hyze tot een rijck [dat nimmer kan vergaen,
 
Alle aertsche rijcken zal tot gruis en mortel slaen]
 
Verheft, en 't groote beelt, van vierderley metaelen697 vlgg.
 
Gegoten, om in top tot aen de lucht te praelen,
 
Door eenen kleinen steen, en, zonder iemants hant,
700
Geruckt van eenen bergh, verbrijzelt in het zant.
 
Dees wijze jongling ziet den ouden, in zijn droomen,701
 
En heldre straelen viers uit 's grijzen oogen stroomen,
 
Daer hy op eenen stoel van heldre vlammen zit.
 
Het haer is schoon als wol, het kleet als sneeu zoo wit.
705
Veel duizent duizenden gedienstigh om hem waecken.
 
Een mensch schijnt uit een wolck dien ouden te genaecken,
 
Die geeft hem d'opperste eer, en 't opperste gewelt707
 
Des ganschen aertboôms, zulx dat hy zijn wetten stelt
 
En voorschrijft volck by volck, en allerhande tongen,
710
In 't eeuwighdurend rijck, van niemants maght gedwongen.
 
Dus voert des wijzen hant de Kerck in haeren troon,
 
En onderworpt het al haer' scepter en geboôn.
 
De wijze Oseas wil uit 's hemels mont daer boven*713
 
De Godtheit aen haer volck uittrouwen en verloven,
715
Gelijck de bruidegom zich aen zijn bruit verknoopt;
 
Een trou, die niet verwelckt, hoe snel de tijt verloopt;
 
Een trou ons voorgedanst op koningklijcke toonen,717
 
In 't heiligh bruiloftsliet van beide Jesses zonen.
 
Het bladt van Ioël spelt de blijde morgenzon,*
720
En opgang van de Kerck, daer Godt de volle bron
 
Van zijnen Geest belooft t'ontsluiten en by vlieten
 
Zijn gaven en genade op al wat leeft te gieten:
 
De dochter en de zoon, den dienstknecht, en de maeght,723
 
En out, en jong, en wat godtvruchtigh hem behaeght,
725
Te melden 's hemels wil, door droomen, en gezichten,
 
En openbaeringen om 't hemelsch rijck te stichten;
 
Gelijck de pinxterfeest zal tuigen, als mijn inckt727
 
En pen, door Godt den Geest vergult, zoo helder blinckt.
 
Haggai, toen de vorst Zorobabel regeerde*729
730
In Juda, hem en Godts aertspriester profeteerde
 
Des tempels heerlijckheit, die weêr te bouwen stont
 
Uit puin, daer Babels wraeck zoo groot een' lust in vondt.732
 
Hy spelt hoe 't leste huis het eerste zal beschaemen,733
 
In faem en heerlijckheit en majesteit te zamen;
735
Wanneer hy zelf, naer wien al 't Heidendom verlangt,735
 
Verschijnt, en 't goude koor uit zijnen glans ontfangt736
 
Een heerlijckheit, die Godts gewelf tot in de toppen
 
Alom vergulden zal, en met haer straelen proppen.
 
Hoe klinckt u dit in 't oor? want op dien zelven dagh
740
Dat d'oude, die voorheen den eersten tempel zagh,
 
Den tweeden zagh herbout, [den tweeden, die geleken741
 
By 't vorige gebou, daer op scheen af te steecken,
 
Gelijck een herders hut, by eenigh konings hof;
 
Een hut, een arrem dack, gekropen uit het stof:]
745
Zoo vingen d'ouden aen den eersten te beweenen;
 
En noch was Christus school verwondert om de steenen,746
 
Den wonderbaeren bou van 't jongste Kerckgesticht:747
 
Dus eischt de profecy een torts, die 't oogh verlicht.
 
De letter toont ons dan, den glans des lesten tempels,749
750
Die d'eerste kerck verdooft, als Christus Arons drempels
 
Met zijne voeten wijdt, en, onder de Rabbijns
 
Gezeten in den ring, hun afbint deze grijns,752
 
Waer door men 't volck bedroogh, als zy de wet misduiden.
 
Dees tempel blonck dan meer als toen het hof van 't zuiden754
755
Op zijnen rugge liet het Kreeftvier en de zon,755
 
Om 't licht van Godt te zien, in 't koor van Salomon,
 
Die, schoon zijn wijsheit wist wat menschen tong kon reppen,
 
Zijn wijsheit evenwel uit deze bron most scheppen:
 
Doch zoo die profecy wort naer den geest hervat;759
760
Zy ziet op geen gebou, in Davids oude stadt,
 
Maer op de groote Kerck der goddelijcke waerheit,
 
Die door haer majesteit, en heerlijckheit, en klaerheit,
 
Alle oogen naer zich treckt, en Gode alleen behaeght,
 
En antwoort elck wie hier 't orakel spreeckt, en vraeght.
765
  Zoo spreeckt uit eenen mont de mont van Zacharias,*765
 
Die 's lants aertspriester kroont, als 't voorbeelt van Messias,766
 
Wiens naem, gelijck een zon aen 't opgaen, wederom767
 
Herbout en rijcker eerst der priestren heilighdom,
 
Geholpen in dien bou van menigh duizent handen,
770
Vol yvers derrewaert geruckt uit verre landen,
 
Die Godt, in eenen zin, met ongelijcke stem,771
 
Aenbidden op den troon in zijn Jerusalem.
 
De vader van Sint Jan, de grijze Zacharias,*
 
Gedreven van Godts Geest, noemt Christus, den Messias,
775
Den heldren opgang, die om hoogh, uit 's hemels schoot,775
 
Den Heiden, in de nacht en schaduw van de doot
 
En 't rijck der duisternis gedoken, komt bestraelen.
 
Met hem stemt Simeon, gereet gerust te daelen
 
In 't vaderlijcke graf; naerdien hy, afgemat
780
Van jaeren, den beloofde in bey zijne armen vat,
 
De bron van 't heil, dat Godt laet schijnen uit den hoogen
 
In ieders aengezicht, en aller menschen oogen.
 
Hy noemt d'omhelsde vrucht, geboren tot het Kruis,783
 
Het licht van 't Heidendom, en d'eer van Jakobs huis.
785
Nu straelde Christus noit zoo wijt met Godts geboden785
 
In 't blinde Heidendom, vol zwart beroockte goden,
 
Als na de hemelvaert, door zijn gezantendom,
 
En boden van de Kerck vooruitgestiert alom,
 
Getroost d'afgodery de pennen uit te rucken,789
790
Of zelfs, om d'eer van 't kruis, voor 't Heidens zwaert te bucken.790
 
Mijn yver zong dus lang blygeestigh door de ry*
 
Van heilbelofte en eedt en beelt en profecy,
 
Om naer de steile Kerck te steigren, langs die trappen,
 
Haer oirsprong, en natuur, en gront, en eigenschappen
795
Te kennen, en al 't geen kan dienen tot een merck
 
Van zekerheit, om vast op deze onfaelbre Kerck
 
Te rusten, aengezien het hof der duisternissen
 
Noit ruste, uit errefhaet, zijn monsters aen te hissen,
 
Te brullen tegens haer, zoo lasterlijck als fel,
800
En neffens deze Kerck te bouwen zijn kappel:
 
Dies laet ons eens beknopt zoo veele ontfange schatten
 
Van lessen met een' greep in eenen bondel vatten.
 
De Kerck op aerde lijdt en strijt, en heeft het bang,*
 
Vermits d'ervyantschap van haer en d'oude slang;804
805
Noch triomfeertze in 't einde, en trapt op 't hooft der vloecken,805
 
Door 't heil, haer toegezeght in onverzierde boecken.806
 
z'Is vruchtbaer in getal van kindren, dieze baert,
 
Van allerhande slagh, en eenerhanden aert,808
 
De wijde weerelt door gespreit, en daerze, in 't midden,
810
Gezeten, koningen den Heilant aen ziet bidden,
 
En onder haeren staf zich buigen in het stof.
 
z'Is eeuwigh, onbeweeght, wat storm, wat buy haer trof,
 
Zy staet, gelijck een rots, op 't hooft der kruisgezanten,
 
En zijn belijdenis, bestormt van alle kanten.
815
Dus stuitze op haere borst den afgront en de doot,
 
En voert de sleutelmaght. zy wort met hemelsch broot816
 
En 's levens ooft gevoedt met heur altaer genooten,
 
Uit 's andren Adams zijde en hartebloet gesproten,818
 
Waer aen zy hangt verknocht, als 't lichaem aen zijn hooft,
820
Het welck haer wascht en queeckt, en eeuwigh heil belooft
 
Aen allen, die in noot, tot berging van hun leven,
 
Zich in haer schaduwe, en op 't hout van 't kruis begeven.822
 
Zy berght wat haeren wil en last niet wederstreeft
 
Gewilligh in haer' schoot. Wat wetten Sina geeft,
825
En opleght, als een juck, dat lastigh valt te draegen;
 
Zy houdt zich vry en vranck, en van dien last ontslagen.826
 
Zy houdt zich aen het nieu, een edeler verbont
 
Dan 't oude, alleen op aertsch en tijdelijck gegront.
 
Zy voelt den strijt van geest en vleesch in haere zinnen,
830
Met een den haet en wrock van slaven en slavinnen
 
Der weerelt, van het vleesch, en letterlijcke drift.831
 
Hoewelze jonger is dan 't Joôndom: door de gift
 
Des vaders, en dat recht ontfangtze dubblen zegen,833
 
En 's eerstgeborens erf. al zatze lang verlegen,834
835
Geboeit in duisternis van blinde afgodery,
 
Verweldight van de hel, in helsche slaverny;
 
Een arm die stercker is dan Moses, brack de boeien,
 
En voerdeze door 't bloet, het welck van 't kruis quam vloeien,
 
Uit Jesus hant, en voet, en zijde; 't roode meir,
840
Het graf van 's afgronts maght, en al het weereltsch heir;
 
Zy viert het Paeschfeest oock, en nuttight offerlammers,
 
Uit danckbaerheit, dat Godt haer redde uit zoo veel jammers.
 
Zy wandelt, wel getroost in Godt, in pelgrims schijn,843
 
Naer 't lant haer toegezeght door woestheit, en woestijn;
845
Gevoedt met ander mann' dan d'ouden oit ontfingen;
 
Gelaeft met klaerder bron dan uit de rots quam springen.
 
Zy streckt een vaster burgh en vryburgh in der noot,
 
Dan oit Jerusalem, en vreest noch strijt, noch stoot,
 
Maer staet, gelijck een muur van levendige steenen,
850
Van harten, die door vrede en wetten zich vereenen.
 
Al wat d'orakelhut, wat Salomons gesticht,
 
Met zijn godtsdienstigheit, cieraet, en offerplicht,852
 
En heiligheit, voorheen verbeelde in 's menschen oogen,853
 
Dat is in haer voltoit, en heerelijck voltogen.
855
Haer eenigh offer, al t'onschatbaer van waerdy,
 
Streeft Arons vleeschal en slaghtoffers ver voorby.856
 
Zy erft de wettigheit en 't recht der offersteden857
 
Des Priesterdoms alleen. haere offers, en gebeden,
 
En dienst, en wieroockgeur behaegen Gode in haer:
860
Want buiten Christus Kerck baet godtsdienst, noch altaer.
 
Zy rekent u 't gevolgh der eeuwen by de schakels861
 
Der keten om haer' hals. zy leert u wat d'orakels
 
Der profecyen en Apostelen bediên.
 
De schoonheit van dees bruit laet zich van buiten zien,
865
Van binnen allermeest. zy laeft met zuivre borsten
 
Haer zoonen, dieze kroont, al 't aertrijck door tot vorsten.
 
Zy dringt, gelijck een bergh, door alle wolcken heen,
 
Bazuint den vrede, en leert van zwaerden kouters smeên,
 
En zickels van de speer, en breeckt den boogh, en schilden.
870
Zy temt den wilden aert, en wederbaert de wilden870
 
In 't waschbadt van de vont, hoe woest zy zijn en straf,871
 
Zoo datze eerbiedighlijck bezoecken 't heiligh graf:872
 
Zy overzaeit alom de weerelt met altaeren,
 
En kercken, zonder endt. zy noodight alle schaeren
875
Ter maeltijt op Godts gave, en zielenleckerny,
 
En bindt den doeck van 't oogh, om blinde afgodery
 
En godtsdienst door het licht van reden t'onderscheiden.877
 
De stomme, doove, blinde, en krancke en kreuple Heiden
 
Kan spreecken, hooren, sien, en springen, als een hart.879
880
Godt wischt de traenen af, geneest der droeven smert
 
En wonden, in dit rijck des zoons, uit hem gesproten.
 
De Kerck met open schoot ontfangt haer lotgenooten,
 
De dochters en de zoons van 't Heidensche geslacht,
 
Op arm en schouder, Gode en Christus toegebraght.
885
De koninginnen zelfs en koningen vermeeren885
 
En koesteren de Kerck, als zulcke voesterheeren
 
En voestervrouwen voeght. zy beelt door haeren schat,
 
Gesteente, en rijckdom uit een kostelijcker stadt
 
Dan 't aertsch Jerusalem, en komt, bekleet met straelen,
890
Als een gecierde bruit, van boven nederdaelen.
 
De Kerck, te voren een gemeenschap van besneên,
 
Nu uitgebreit, bestaet uit Heiden, en Hebreen,892
 
En allerhande bloet, en zet haer muuren verder,893
 
Beheerscht van eenen Vorst, geweit van eenen herder.
895
Zy sproot uit eenen tack, zoo hoogh, zoo wijdt befaemt,
 
Dat zy den cederboom, haer moeder, nu beschaemt,
 
En alle vogels kan met hare schaduw decken.
 
Laet alle rijcken vry in 't harnas heenetrecken;898
 
Dit eenigh rijck, de Kerck, stelt anderen de wet,899
900
Terwijl haer hooft het beelt der heerschappyen plet,900
 
Verplet door dezen steen, van niemants hant gedreven,
 
Den steen, waer door de maght van Christus wort beschreven.
 
De hemel giet den Geest der Godtheit op haer uit,
 
Den Geest die haer geleit, en zegelt haer besluit.
905
Laet Salomons gebou met gout uit Ofir praelen;
 
Wat magh het by den bou van Christus Kercke haelen,
 
Waer aen de Heiden, van zoo verre, wijt en breedt,
 
Zijn zilver en root gout te kost hangt, en besteedt;908
 
Zoo menige als in 't licht het licht der weerelt eeren,
910
En zich met duizenden voor Jesus troon verneêren?
 
Dus wert de Kerck gemaelt. wie dit niet zien en kon,
 
Stont midden in den dagh, en lochende de zon.
 
Maer hoor hoe gruwelijck hardtneckige Hebreeuwen,*
 
Een redenlooze kudde, en hoop hier tegens schreeuwen:
915
Verhef uw Kerck in top, hoe zeer het Godt verdriet,
 
En stof uw best, gy neemt ons d'outste hantvest niet,
 
Het voorrecht van de wet, geen ander volck gegeven,
 
De steene tafel, van Godts vinger zelfs beschreven.
 
Onze ouders hebben hem gehoorzaemt, en gedient,
920
Die vader Abraham den titel schonck, van vrient,
 
Zich aen dien stam verbondt, met hoogh gezworene eeden.
 
Men ziet hoe Engelen in montgemeenschap treden,922
 
De Godtheit hun verschijnt, hen aenspreeckt, mont aen mont.
 
Wy reeknen eigendom aen 't opgerecht verbont.924
925
Hy heeft alleen den stam van Jakob uitgekoren.
 
Beloften, priesterdom, en zegening behooren926
 
Geen volcken toe dan ons. Messias hoort ons toe:
 
Hy kome, als 't Godt behaegh. wie vraeght: wanneer? of hoe?
 
Den stam van Juda wert de kroon en 't rijck geschoncken,
930
Zijn hooft en haer gezalft. de tempel heeft gebloncken
 
In d'eeu van Salomon, wanneer, van 's weerelts endt,
 
Het zuiden derwaert quam. de Godtheit is bekent932
 
In ons Judea, door een ry van wonderdaeden.
 
Als gy uw grontvest leght, gy zoecktze in Moses bladen.
935
De mont van Aron was bewaerder van de wet.935
 
De hemel roock zijn' geur en offers en gebedt.
 
Wie uw orakel vraeght, zal nimmer Godt gemoeten.
 
De bontkist was by ons de voetbanck van Godts voeten.
 
Hoe heerlijck d'onbesneên zich oppronckt en verciert;
940
Wat zijnze buiten ons als schuim, en ongediert?
 
Messias in zijn komst zal heerelijck verschijnen.
 
Dat leert de Talmud, en de wijsheit der Rabbijnen.
 
By ons is d'oude Kerck, en Moses stoel en troon.
 
Wy lachen om uw kruis en Kerck en myterkroon.
945
  Verwilderde aerdt, met toom noch montgebit te leiden,*
 
Het licht van reden leert de Joodschap onderscheiden,946
 
Bekeert en onbekeert te stellen tegens een;
 
Zoo stemmen wy gelijck met Christensche Hebreen,
 
Die, 't ooghmerck van de wet, d'orakels der profeten949
950
En vadren treffende, uit een ongekreuckt geweten,
 
Aenbidden Jesus naem, en dien gekruisten Godt,
 
Van uwe priesterschap gelastert, en bespot;
 
Zoo bouwen wy geen Kerck om Joden uit te sluiten,
 
Maer houden d'onbesneên van hart en zinnen buiten:954
955
Want een besnijdenis van 't vleesch, daer 't oogh op ziet,
 
Die schept den rechten Jode en godtsbelijder niet;
 
d'Inwendigheit alleen, bedorve zinlijckheden,957
 
Gedachten, zonder hant, door Godt den Geest besneden,958
 
En op den vont besnoeit, gezuivert van haer smet,
960
In 't waschbadt der genade, en onder Christus wet,
 
Voltoien nu den mensch, naer 't hemelsch beelt herschapen.
 
Zich aen cermonien, die ydel zijn, vergaepen,
 
Vernoeght aen dop en schors, en niet met kerne en pit,963
 
Is loutere ydelheit, al hangt de boomgaert, wit
965
Van bloesem en vol geurs, in zon en frissche luchten;
 
Wat baet den boom de geur en bloesem, zonder vruchten?
 
Wat baet de heerlijckheit des tempels, wieroockvat,
 
De bontkist, Arons roede, altaer, de rijcke schat
 
Des priesterdoms, en 't bloet, ten offer uitgegoten;
970
Zoo lang als Iesus, 't wit der wet, blijve uitgesloten?
 
Zoo lang het decksel noch, dat voor uw harten hangt,
 
Der zielen oogh verblint, 't welck niet een strael ontfangt
 
Van d'opgereze zon? hoe lang is d'uur verstreecken,
 
Waer op Godts hant, de schim der wet, en menigh teken974
975
U naer Messias wees, die voortquam op zijn tijt?
 
Hoe lang is Iuda nu de kroon en scepter quijt;
 
Hoe lang is 't heilighdom aen asch voor wint verstoven?
 
Waer is der stammen roem? hoe zwerftge nu, verschoven,
 
Verstroit in ballingschap, gehaet, versmaet alom,
980
Versteecken van altaer, en dienst, en priesterdom?
 
Messias heeft het huis van Iakob niet verstooten,
 
Maer al wie 't Kruis omhelst, gekent voor heilgenooten,
 
Den tempel, en de stadt vergroot, en uitgeleit;
 
Den middelmuur, die Joodsche en Heidensche afkomst scheit,
985
Gesloopt, en twee in een gesmolten, en begreepen.
 
Hy heeft het ruwe niet vernietight, maer gesleepen.
 
Hy heeft noch Arons dienst noch Moses wet geweert,
 
Maer 't oude in nieu herstelt, verbetert, en vermeert,
 
Uit een byzondre Kerck, gebout een Katholijcke.989
990
't Is tijt dat Moses hut voor Christus Kercke wijcke,
 
De rots van Sion voor den bergh van Vatikaen:
 
Getroost al 't bulderen des afgronts uit te staen.992
 
Aertsherder, die aen 't Kruis, door 't openen der aderen,*
 
Uw bloet liet straelen, uit den hemel quaemt vergaderen
995
De kudden, die verstroit, angstvalligh overal,
 
Van niemants staf gehoedt, op heuvel, en in dal,
 
By duister afgedwaelt, vast jammerden van kommer,997
 
En misten bron, en weide, en gras, en loof, en lommer;
 
Vergeef toch 't overschot van Abrahams geslacht
1000
  Dat schendigh lasterstuck: ontruck het eens de maght1000
 
En klaeuwen van den wolf, en draegh het in de koie
 
Der Kercke, op uwen hals. Men drenck' het daer: men stroie
 
Het heilzaem voeder voor, en wasch' het van zijn smet.
1005
Aertsherder, neem, ay neem, door kracht van uw gebedt,
 
Aen 't bloedigh Kruis gestort, d'elendige in genade.
 
Al zoeckenze u zoo spa, hun boete is niet te spade.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


auteurs