|
| |
| |
| |
[Miserien des Houvvelicx.]
JNde werelt en schijnter gheen meerder vreucht volmaect,
Gheen gheruster leuen, dan int houwelick reyn,
Het sy oft hen goede oft quade Fortuynen raeckt:
Tis hen ghemeyn, al wat hen ghenaeckt,
De kinderen, het bedde, dat is certeyn
Door eenicheyt des geests, zijn de lichaems so ghemeyn,
Dat sy twee maer een mensch en verstrecken:
Want dJnsetter des Houwelicx int swerelts pleyn,
En was Draco de strenghe niet, ick moet ontdecken,
Noch Corandas de wijse int verwecken,
Lycurgus' de straffe, noch Seleucus die stuere,
Maer d' opperste Iupiter was daer ter plecken,
En schiep twee menschen tot een Creatuere:
Om wassen vermenichfuldighen telcker ure,
Daerom seyt Ocellus: Griecx Philosoph, weyrt gheacht:
Niemant hem tot vleeschlicken lust en ruere?
Want den Echten staet, is om meerderen tgheslacht,
En niet om tvleesch begeyrte, anders heeft macht
Den Sathan, die seuen mans Saraes deed' verharen:
Ten is gheen Christen werck, vleeschlick te vergaren.
WAt tuychenissen canmen van vaster vrintschap
Meerder hebben, dan Vader end Moeder verlaten?
En hem voeghen met een Gheselline in minschap?
Die van v goet end ghedachten heeft kintschap?
Sijdy bedroeft, sy coemt v met troost te baten?
Sulck Man schijnt een Godlicke gaue aenvaten:
Een verlichting' zijns leuens, een troost zijnder outheyt,
Daerom Aristoteles achtet soet bouen Sucaten,
Een Huysvrou te nemen, voor troost in benautheyt,
Lycurgus verboot d' onghehoude haer stoutheyt,
Dat sy in Theatre oft Tennel en mochten gaen
En werden ghedwonghen in swinters coutheyt,
Dat sy naect op de Merct snachts moesten schiltwacht staen,
Die niet en wilden houwen, mochten gheen eer ontfaen,
Gheen Ampten, gheen Staten, onder tRomeyns ghebiet,
De Spartianen hebben oock tselfde ghedaen,
Setten boeten, op die weygherden te houwen siet,
Hector schiep in sVaders doot nyt sulcken verdriet,
Als hy om Amdromache deed', zijn liefste Vrouwe:
Gheen liefde en passert tHoulicx liefde ghetrouwe.
| |
| |
TYberivs Grachus, die in zijn Camer vont
Twee Serpenten, heeft een Waersegger ghevraecht:
Wat sulck bediede? Die hem vrylick ontbont:
So ghy twijfken doodet, so sal voor steruen terstont,
V liefste Corneli, dwelck hem heeft mishaecht:
Maer doody tmanneken, so suldy jonck ghedaecht,
Selfs eerst steruen, deen moet zijn, doet v begheyren:
Tmanneken te dooden, heeft hy terstont ghewaecht,
Koos tvoorsteruen, voelde schricklick deyren,
Zijn Vrou te sien steruen, tis Plutarchus vercleyren,
Plaucius tot Orestille sulcken liefde droech,
So haest sy doot was, wou dleuen ontbeyren,
Philemon end Baucis, wiens begheyren ghenoech
Aen de Goden in als was spaey end vroech,
(Seyt Ouidius) dat sy wilden consenteren,
Tsamen ghelijck te steruen met ghevoech,
Om ouer den anderen gheen tranen temployeren,
Hoort wat liefde de Vrouwen monstreren,
(Schrijft Valerius) inde Jndische Landen,
Sy laten hun by tsmans doot Lichaem verbranden.
HJeronimus liet de Iouianen hooren
Veel exempelen, end liefde der Vrouwen:
Hoe Adrubal (doe Carthago was verlooren)
Haer man ghevangen, haer huys sach brandende smooren
Wierp haer int vyer, wt rechter trouwen,
Om smaken met haer man, sdoots benouwen,
Panthia siende haren man dootlick sneuen,
Greep een Dagge, viel opt Lichaem vol rouwen,
En eynde met hem also haer leuen,
Paulina deed' haer doot laten, euen
So Nero haren man Seneca had ghedaen,
Doe de Coninginne Alceste was aen ghegheuen,
Dat haer man Admeten van sieckten moest steruen saen,
Ten waer dat men yemant vont, die borg wou voor hem staen
End steruen, hy sou dleuen houwen bequame:
Sy is wt vyerigher liefden tot hem ghegaen,
En seyde: Al had ick duysent leuens int Lichame,
Sy zijn voor v, hem cussende eersame,
Nam fenijnighe Syrope, om steruen niet banghe:
Menich Houlick beyt deen des anders doot te langhe.
| |
| |
SOud' ick d'exemplen der Liefden al verhalen,
Hoe Hypsocrate Methridates beminde?
Argia Polynice? Den dach sou my falen,
Wou ick van Sulpicia en Lentule vertalen?
Van Martia tot Cato? Jck beuinde,
Deerlicke liefde des houlicx sonder inde,
End wil Publius Rubrius daerom brenghen voort:
Die met Ennia zijn huysvrou, als welghesinde,
Leefden dryenveertich Jaer sonder discoort,
En acht maenden: Desghelijcx Albutius, (hoort)
Met Terentiane zijn liefste oock dede:
So lang' sy leefden, hadden noyt twistich woort,
Want den heysch des houlicx brengt sulcx mede,
Helaes hoe weynich leuender nv in vrede?
Daerom ick de miserie oock sal bethoonen,
De misbruycken dier gheschien in menighe stede,
Oock hoe ontroulick sy by malcander woonen:
Want so de Goden haer niet en verschoonen,
Spreken sy miserabelick daer by:
Den Sathan hael v, end' God spaer my.
DE Griecken hebben d'eer des houlicx seer groot geacht
Dat sy Orestes vrijde van Clitem Nestros doot,
So hy zijn Moeder met AEgistus heeft omghebracht,
Door tvileyn ouerspel, wrekende met cracht,
Zijn vader Agamennon door hun comen in noot,
De Griecken voerden om Menelaus huysvrou oorloch groot
Teghen Troya, welcke stadt sy met brant verslonden,
Jn Arabia wert den Ouerspeelder onthoot,
De Egyptenaers, als die sy in ouerspel vonden,
Hebben hun de manlickheyt afghebonden,
End de vrouwen de nase afghesneden:
De slechte Hoereerders ghegeesselt vol wonden,
Jn Tartarien braken zijse de leden,
Jn Turckyen ghesteenicht noch op den dach van heden:
De Lorrensen staken d'ooghen wt met schanden,
De Keyser Marcin ghebruyckte straffer zeden,
Dede d'Ouerspeelders leuendich branden:
Twee Soldaten vielen eens in zijn handen,
Die een Dienstmaecht vercracht hadden, als jonghe sotten:
Naeydese in Ossen, lietse leuendich rotten.
| |
| |
DE Cumanen en waren so strenghe // niet,
Jnt straffen des Ouerspels, maer nament qualick,
Niet dat sy dlichaem quetsten sonderlinghe // yet,
Maer moesten op Tpelderijen staen gheringhe // siet:
End op een Ezel doort sadt rijden schandalick,
Socrates seyt van een Roomsche Wet verbalick:
Datmen d'ouerspeelster int Bordeel sloot seer coene,
En datmer een Clock luydde capitalick,
Als de Roffiaens met haer hadden te doene,
Op dat haer oneerbaerheyt auont end noene,
Elck sou weten, end daer af spreken,
Keyser Theodosius, goet van opioenen,
Vont gheen Beteringhe door sulcke treken,
Deed' in Room alle de Bordeelen af-breken,
Doemen drie hondert dryentnegentich dicteerde:
Want de Vrouwen waren bly, dat sy derwaerts streken,
Maer men vont noyt Natie, sy en punieerde
d'Ouerspel. Aristoteles doceerde:
Dat den Leeuw daarom verscheurt zijn Leeuwinne:
Den houwelicken staet heeft veel ghebreken inne.
THuys van Emor wert om Sichems hoererye
Verdoruen, end byna heel Benjamins gheslachte,
Amon wert ghedoot van Absalon in dien tye,
Om dat hy Thamar zijn suster onblye,
Door luxurie schandaleus vercrachte,
Om ouerspel men de Thebanen ombrachte,
Ouermidts de bloetschande van Odepide,
Dat Troya verginck, coemt oock in mijn ghedachte,
Dat was om d'ouerspel van Helene,
End dat d'oorloghe van Poloponese
So lang' duerde, begonst van Pericles
Hoererye, was d'oorsaeck des twists end onvre,
Fregonde, Berenice, doode haer Mans expres,
Om hoererye te doene, daerom datter gheschreuen es,
Kinderen des ouverspels sullen worden verstoort,
En om een eynde te maken van ons proces,
So wat Prince, Richter, oft Ouerheyt, hoort:
Gheen straffe ouer d'Ouerspel en oorboort,
Al ist dat hyer hemseluen af vermijt // saen:
Sal de straffe hier, oft hier na niet quijt ,, gaen.
| |
| |
WAnt alsmen den staet des houlicx wel doorsiet,
So ist deyrlicke slauernye end schandael,
Als de man moet staen onder der vrouwen ghebiet,
En moet cleeden, voeden zijns selfs verdriet,
Quetsing' lijden van haer tonghe regael,
Gheen scherper sweyrt, dan haer spijticheyt principael:
Gheen ouermoedigher, dan haer stoutheyt quaet,
Gheen sorchlicker, dan haer gramschap verbael,
Gheen gheveynsder, dan haer tranen opstinaet,
Neemt hy een schoone, hy is besorcht vroech end laet,
Om haer eere altijt te bewaren,
Neemt hy een rijcker dan hy, hem te verwijten staet:
Tgroot houlick aen haer ghedaen al zijn jaren,
Neemt hy een leelicke, hy sal hem vervaren,
Hem siende verselschapt met een eyslick ghedrocht:
Sal hem dicwils versinnen, om met ander te paren,
Een aerdighe wil altijt wat moys hebben ghecocht,
Neemt hy een floore, zijn goet wort hem ouerbrocht,
Neemt hy een schalcke, sy doet hem ontragie:
Gheen Houlick hoet is, ten heeft quellagie.
MAer ist datmen om kiesen eenen vrient,
Moet aenmercken (daermen corten tijt met omgaet)
Zijn manieren, zijn zeden, hoe hy is gesint?
Hoe veel noodiger ist te wesen bekint,
Tleuen, twesen, eer sulck een wederpaer aenslaet?
Vreestmen cleyn wech te wandelen met een onuerlaet,
Te meer moetmen vreesen het lang' dueren
Des Houlicx, oft mocht vallen quaet?
Daerom ist noodich taenmercken tallen uren,
Tleuen, den geest, de deucht der Creatueren,
Eermen met den anderen maect een vast verbont,
Te leuen, te steruen, tsoet, tsuer, te besueren,
Den Jonghelinck Atarneres op houwelick stont:
Van een hoochgheboren, maer Pitacus hem sont
Tot kinders, die met den Dop speelden publijcke,
Seyden: laet ons spelen met ghelijcke Bollen ront,
Dacht de Jonghelinck oock te nemen zijns ghelijcke,
Tselfste beual Plutarchus arm end rijcke,
Der Sonen te besorghen met ghelijcke vrouwen:
Tisden Man schandaleus zijn Mestersse trouwen.
| |
| |
AL ist dat de Man al schoon heeft ghecreghen
Een Vrouwe, schoon, deuchtsaem end goet,
Coemt haer oft hem wantrouwicheyt teghen
Van Jaloursye, so sal hem ouerweghen
Tverdriet, dat veel houwelicken brenght onder de voet,
Want jaloursye maeckt twist, door erchwaen onsoet,
End werckt vyandtschap, sy gheeft doot-slaghen,
Procris door jaloursye storten haer bloet,
De goede Harmonia moest jammerlick beclaghen,
Scheyde van Cadmus door jaloersche plaghen,
Die door sommighe Vrouwen waren in haer gheplant,
Jaloursye is een Helle, quaet om verdraghen,
Een hertsweyr, een vyer dat inwendich brandt
Hoe vroom dat de Vrouwe haer draecht inder trouwen bant
Leeft niet sonder vreese van des mans mistrouwen:
Sy en derf Brief ontfanghen, noch spreken met niemant,
Sonder des Mans wete, oock niemant aenschouwen,
Jn dien de Man loopt met ander Vrouwen,
Al wat sy dan doet, het dunckt hem quaet:
Ialoursheyt en Hoerdom, scheynden den houlicken staet.
WAt pijne end verdriet ist voor een Man,
Gheen dinck te moghen spreken oft doen?
Vreesende dat dwijf arch-wanich daer van
Sou worden, oock met niemant converseren, dan
By haren oorlof, het sy auont oft noen,
Siet hier de miserie d'ellendich Lamoen?
Daer de Man hem inghestelt heeft, zijns selfs onvry?
Met een ander Vrou te spreken, is niet so coen,
Sonder zijns Wijfs wille, oft sy en isser by?
Wat een ellende voor een Man van gheeste bly,
Dagelicx te hooren verwijt end kyuagie?
Dit zijn de stekende doornen des houlicx, tfy:
Dat een Man moet zijn als zijns wijfs Pagie?
En sonder ophouden moet lijden ontragie:
Goetwillich verdraghen al haer ghebreken,
Haer quellende sinnen, haer stuer visagie,
Als sy spreeckt, naulick en derf spreken,
Om houden vrede, tis oyt ghebleken
Aen de goede Mans, om vreed' te verweruen:
Sulcke ghehoude al leuende steruen.
| |
| |
NJet alle Vrouwen en maken thoulick ongheluckich,
Door dat sy quaet zijn, oft ongheschickt van leuen?
Maer oock met de kinderen aftreckich end pluckich,
De welvaert der Ouderen druckich,
Diese opghevoedt hebben met suchten end beuen:
Groot zijnde, waer sy hun toe sullen begeuen:
Zijn sy boos, tis den Ouders een eewich suchten,
Zijn sy goet, sy sorghen altijt voor t's neuen,
Oft ongeluck crijghen, dits al hun duchten:
Dongheschicktheyt van deene, verdrijft de ghenuchten
Van dander. Jsser daer vele, cleyn oft groot,
So is de sorghe dubbel, om spijsen de vruchten,
Den arbeyt te grooter, om winnen het broot,
Daerom seyde Euripides door noodt:
Dat gheluckich is, sonder kinderen te zijne,
Tselfste wenschte Keyser Augustus, want hem verdroot
Zijn dochter hoerachtich, telcken termijne:
Dees, end meer miserien ick vyne
Jnt Houlick. Daerom Terentius seyt:
Doe ick een Vrou creech, creech ick sorghe, last en arbeyt.
LYcvrgvs maeckte een sonderlinghe Wet
Daer met hy alle Vaders scherplick beval:
Dat sy leuende oft steruende haer Dochters net,
Gheen gout te houlick en souden gheuen met,
Niet willende, datmen eenighe Dochter sal
Om rijckdommen, ten houlick al:
Noch om haer schoonheyt, dan om haer deucht,
O weerdighe Wet, tfy dwasen mal,
Die v om rijckdom by een dochter veucht?
Tis al goet, als ghy een rijcke hebben meucht,
Met duysent pont Jncomens tallen tyen?
Daer ghy by moet verslijten v jonghe Jeucht,
End verdraghen van haer thien duysent sotternyen,
Kiestmen den aerdt van goey Peyrden om ryen,
Van goey Honden om ghebruycken ter jacht?
Hoe veel te meer dan, salmen aen alle syen
Kiesen, een ghesellinghe deuchtsaem geacht,
Sonder aensien, rijckdom, schoonheyt, oft groot gheslacht,
Maer na den goeden aerdt, eerlick van persoone:
Deucht passeert rijckdom, end schoonheyt schoone.
| |
| |
TJs noot te volghen d'exempel van Sergius Gal[ba],
Dats wel kennen, is nutter, dan wel vryen:
Daerom hy verthoonde de rijcke Liuia,
Zijn schouder bultich, dies sy hem te lieuer ha:
End trouden tsamen, leefden met verblyen,
Pausanias gaf te kennen in zijn tyen,
Hoe een man van biesen, zeelen vlocht ghelat,
Maer een Ezel, die achter hem quam schryen,
Hoe veel hy wrochte, stelfste hy al versch op at:
Hier by gheleeck hy een quistighe Vrouwe plat,
Een hooueerdighe dempt de liefde vroech en spaeye,
Een rijcke, schoone, is moetwillich en prat,
Een crijghel, corsel, en past op gheen schaeye:
Daer en is gheen man so wijs van raeye,
Die een ongheschickt Wijf weet te beteren yet:
Hoort een Man vondt zijn Vrou eens by een ander Gaeye,
Deedse zijn vrient bewaren, tis geschiet,
Op dat de selfste aensach al haer vals bediet,
Sprack: Jck sou lieuer om niet een sack Vloyen vergaren:
Dan om gelt een hoerachtich Wijf bewaren.
JN ouden tijden troudmen met den oghen,
Om sien, oft den persoon zedich was ghestelt,
End met den ooren, om datmen sou hooren mogen
Den goeden naem end faem, hoe is den tijt vervloghen?
Men trout nu met de vingheren, om rekenen tghelt,
Om grijpen het goet, de giericheyt quelt
Elck een om drincken wt gouden schalen fenijn,
Dats tgoet slechts hebben, hoe corts dat smelt:
Sy haten wt d'Aerde Teyle te drincken wijn,
Dats te hebben een duechtsaem Vrou, arm end fijn,
Die daer troulick voorderen des huys saken:
Jnde Zee te loopen, t'can in ons macht wel zijn,
Maer gheensins wt het perijckel te raken,
Men can wel houwen, oock t'houlick staken,
Den Honich verworpen, so wel als de Corosyuen,
Maer daer in zijnde, moetmen d' ellende smaken:
Ghelijck een oudt Man, die troude twee Wijuen,
D'een oudt, dander jonck, elck wou de liefde drijuen,
Doude track tswert hayr wt, de jonge al dat vael // wert:
Doort plucken der Vrouwen, de Man haest kael ,, wert.
| |
| |
DE Heydenen voortijts Slacht-offer brochten
Juno, de Goddinne des houlicx lofbaer:
De Galle end d'Jnghewant sy wtsochten,
Want sy dat selfste niet offeren en mochten:
Maer wierpent wech besyden den Altaer,
Waer door sy thoonden, end gauen te kennen klaer:
Datter niet beters int houlick en mocht wesen,
Noch eenighe gramschap voor oft naer,
Maer een Vrou weynich straf, wort niet ghepresen,
Maer sulck strafheyt moet profijt zijn in desen,
End met soetheyt, als straffen wijn worden vermingt:
Want een cuyssche eerbaer Vrouwe wtghelesen,
En is gheen dinck noodigher, dan dat sy haer dwingt
Van stuer oft straf zijn, door vrientlickheyt ontspringt
Des Mans herte theurwaerts, dit Metrodorus leert,
Want een eerbaer Vrouwe, die (stuer) den man thooft ontwringt
Haer Eere die prijslick is, sy selfst onteert:
Maer mach sy van stuerheyt niet worden ontkeert?
So moet de man wijsheyt ghebruycken voor medecijne
Tis beter een stuer Vrou, dan een bly Concubyne.
PAulus Emilius, een voorsichtich Romeyn,
Wert ghevraecht van zijn vrienden wat hem ghebrack?
Waerom hy Papina had verlaten reyn?
Zijn Vrou, rijck, schoon end eerbaer certeyn?
Op welck spotlicke vraghe hy niet en sprack,
Maer thoonde den Schoen, daer zijnen voet in stack,
Seyde: Desen schoen is net, nieu en wel ghedaen,
Maer niemant en weet, waer hy my wringt met onghemack,
Dan ick selue, want alleen heb ick hem aen,
Hier door gaf hy hen heymelick te verstaen:
Dat schoonheyt des aensichts, werckt sotheyt int hoot:
End dat sotheyt end schoonheyt altoos tsamen gaen
Tleuen knaghen als wormen, tgoet verquisten groot,
Want schoonheyt der Vrouwen, is een opwecksel bloot,
Van lichtueerdighe Mans, die meer om trouwen soecken
T'schoon aensicht, dan een eerlicke devoot,
Deuchtsaem van leuen, niet om vercloecken,
Die een schoone trout, trout sorghe in allen hoecken,
Die een leelicke heeft, sal gheen oneer ghenieten:
Een schoon Vrou is twit, daer veel ooghen na schieten.
| |
| |
DJt zijn de Doornen, die daer staen onder de Roosen,
Dits dubbel Galle met honich verblomt,
Dits t'pont soets, met thien pont Alzens becrosen,
Dits de corte vreucht aen wanghen die blosen,
Daer duysent tranen end alle smert wt comt,
Daerom sprack een Spot-meester eens cort ghesomt,
Dat hy lieuer hondertmael Monick waer in Cap gedomt,
Dan eens onder dongerief des houlicx gecromt,
Hier tegen Boccaco vertelt een stori out:
Hoe een Weeuwenaer voor t'herhouwen heeft gegrout,
Vloot met zijn Soonken jonck in een Woestijne,
So dat het groot zijnde, noyt Vrou en had aenschout,
Noch van Vrou gehoort: De Vader door noot en pijne,
Moest binnen Mantua leyden zijn soonken ten fijne,
Om nootdruft te coopen in zijn oude daghen:
Siende veel Borgerinnen, schoon van aenschijne,
Wat sulcx was, ginck hy den Vader vraghen?
Twaren Gansen (sprack de vader) wilt sorghe draghen
Om Prouande, op dat wy haest thuyswaerts loopen,
Wou lieuer een Gans, dan het eten coopen.
AL mocht hem een mensch van houwen mijden,
Vreesende dellende, die daer wt rijst:
Daengeboren natuere wil haer niet lijden,
Al en had hy noyt Vrou gesien in zijn tijden,
De natuere hem leyt, wingt end wijst,
Hoe wel Camille het houwen misprijst
Voor zijn Sone, rijcke, eel, Dochters taencleuen,
Niemant sonder Vrouwe (seyt Metel) en verjolijst,
Oock met een Vrou en salmen niet ghemacklick leuen,
(Seet Camille) waerom en wildy v Soon gheen gheuen?
Ghy en hebt my (sprack hy) gheen deuchtsaem gheoffreert
Rijckdom end schoonheyt doen dwaeslijck sneuen,
Maer deucht end eere het houlick crooneert:
Anders alle miserie daer wt descendeert,
Verdriet der kinderen, hertsweyr quellagie:
Dus wort den houwelicken staet geremonstreert,
Als ander staten haren loon end gagie:
Maer sou niemant houwen, twaer d'omagie,
Tmenschlick geslacht en mocht niet blijuen staen:
Maer menich loopt, hy quam altijts ghenoech gegaen.
| |
| |
DYponates, na dat hy hadde beproeft
T'houlicx cattiuicheden, tgroot beswaren,
Daer hy hem had in ghevonden bedroeft,
Seyde: (soot elck, diet om weten behoeft)
Datter maer twee vrolicke daghen en waren
Jnt houlick: Den eersten was het vergaren,
Den dach des Bruylofts, wantmer slempt, dempt en vaecht:
De Bruydt is versch end nieu, lieflick om paren,
En nieuwicheyt de mensch alderbest behaecht:
Den anderen dach is, als de Vrou sterft onbeclaecht,
So is de man verlost van alle ghepijn:
Oock wel te vreden, datmense ter Aerden draecht,
Want so een Serpent sterft, so sterft oock het fenijn,
Gheen dinck en mach qualicker te vinden zijn
Ter werelt, dan een goede vrouwe delicaet,
Seyt Philemon: Die een Man deuchdich end fijn,
Wort toeghevoecht, voor een nootsaecklick quaet,
Die eenen goeden Muyl end een goey Geyte aenslaet,
Desghelijcx een goey Vrou ter Bruylofts feesten:
Die slaet ane dryderley quaey Beesten.
|
|
Auteursrechtvrij