Schets van de Nederlandse letterkunde

[p. 98]

68. Andere Novellistenaant.

Een tijdgenoot van Beets als Leids student was johannes kneppelhout [1814-1885], die aanvankelijk in het Frans schreef, maar zijn realistisch talent als Nederlands prozaïst toonde in een Camera Obscura van het studentenleven: Studententypen [1839-1841], uitgegeven onder het pseudoniem klikspaan. Zijn volgende werk, Studentenleven [1841-1844], met een meer moraliserend karakter, staat hierbij ten achter, evenals het grote aantal reisbeschrijvingen, schetsen en novellen, dat hij daarna nog publiceerde. Kneppelhout leefde later als een groot heer ambteloos op een buiten nabij Arnhem.

Het uitbeelden van ‘typen’ of ‘fysiologieën’ was omstreeks 1840 een letterkundige mode. Tot dit genre behoort ook de merkwaardige bundel Waarheid en Droomen [1840] onder de schuilnaam jonathan geschreven door johannes petrus hasebroek [1812-1896], sedert 1836 predikant te Heiloo bij Alkmaar. Gevoeliger dan Hildebrand, maar minder geestig, verwierf ook Jonathan met zijn kalm-humoristische beschouwingen en verhalen een langdurige populariteit, die eerst eindigde toen de vrome gemoedelijkheid niet langer weerklank vond bij een generatie van moderne, grotendeels onkerkelijke jongeren. Als dichter is Hasebroek éen van de vele rijmende predikanten uit de negentiende eeuw. Zijn pastorie te Heiloo was enige jaren een klein middelpunt van letterkundig leven. Hasebroek was later predikant in Amsterdam.

Een andere predikant-novellist, die in de eerste Gids-tijd waardering vond, was cornelis eliza van koetsveld [1807-1893], die, toegevende aan de ‘kopiëerlust des dagelijkschen levens’, de herinneringen aan zijn eerste gemeente, Westmaas, weergaf in zijn anonieme Schetsen uit de Pastorij te Mastland [1843], ‘ernst en luim uit het leven van een Nederlandschen dorpsleeraar’. Ook deze bundel verhalen en overpeinzingen, met z'n vaak vermakelijke dorpservaringen en z'n gelovige kritiek daarop, hoort tot de geliefde lectuur van de negentiende eeuw. De lange reeks novellen, met godsdienstige en maatschappelijk-zedelijke strekking, die in zeven delen volgden, zijn als tijdsbeeld opmerkelijk maar blijven in literair opzicht beneden de verdienstelijke Pastorij.