Spanje in de Nederlandse literatuur

[p. 118]

Conclusie

Het oudere beeld van Spanje bewoog zich in een vicieuse cirkel: heerszucht - wreedheid - hebzucht - rijkdom - verkwisting - luiheid - ontucht - armoede - heerszucht. Hiernaast stond een deugdenkring van veel bescheidener omvang, waarin de Spanjaard heette: ridderlijk - hoofs - geduldig - betrouwbaar - edelmoedig - elegant - geestig - welsprekend - ridderlijk. De Romantiek, die de Spanjaard nooit meer in levenden lijve ontmoette en hem voor een fanaticus hield, liet uit beide ketens enkele schakels vallen zoals geestigheid en welsprekendheid, hebzucht, rijkdom, ontucht en verkwisting.

Dat de goede en de kwade kring elkaar tegenspraken, verontrustte de tijdgenoot niet. Zo kon de Spanjaard bij dezelfde schrijvers ridderlijk en bloeddorstig, wreed en charmant, edelmoedig en inhalig, ernstig en verkwistend, lui en betrouwbaar zijn. Men vroeg zich niet af, wat de geheimzinnige kracht was, die deze uiteenlopende eigenschappen bijeen hield, over welke bijzondere gaven de Spanjaard moest beschikken om zulke bonte verscheidenheid in zich te verenigen.

Hiertoe kwam men pas door de Spanjaard in eigen land te ontdekken. Toen hij niet bleek te vangen in de oude eenvormige cirkelgang, volgde verbijstering en felle onderlinge tegenspraak. Onze schrijvers begonnen het door sensationele polemiek of aesthetische bewondering òf hels òf aards genoemde land nu in zijn wezenlijke waarde te bekijken. De waarneming werd in deze periode tot beschouwing gesublimeerd. De Nederlander ging hierbij te rade bij de Spaanse generatie van 1898, die zich bijzonder in de nationale psyche verdiepte. Vooral Unamuno's oplossing, de Spanjaard als dualiteit, volgde men. Gold vroeger de geslotenheid als kenmerkende Spaanse eigenschap, nu overheerste de hartstocht. De intellectueel was antiintellectualistisch en ontdekte de Spanjaard als ‘gespleten figuur’.

Zo blijken de tegenwoordige denkbeelden geen vooroordelen van het ene land tegen het andere meer, maar projecties van de eigen persoon, die zichzelf in de Spanjaard meent te herkennen. Dit houdt het gevaar in, dat er nu een subjectieve vertekening van dit volk ontstaat. De persoonlijke vroomheid van Spaanse heiligen wekte bijvoorbeeld een zo willekeurige bewondering, dat sommigen ertoe neigden de rechtzinnigheid, die hun mystiek aan

[p. 119]

de gemeenschap bond, in twijfel te trekken. Anderzijds veronderstelt dit verschijnsel, dat de Nederlander de Spanjaard niet meer ziet als een excentriek wezen, maar als mens, volwaardig en verwant, alleen oorspronkelijker en spontaner.

Nederlandse schrijvers hebben El Dorado van de Spaanse psyche pas aangeboord, nog lang niet uitgediept, maar 't gevondene prikkelt hen tot meer. Het is belangrijk, dat ze daarbij steunen op Spaanse schrijvers, die zelf begonnen zijn het eigen ingewikkelde volkskarakter te ontdekken. Het gaat er niet om een toverformule te vinden, die als een sleutel past op het Spaanse slot; uit de samenwerking zal vanzelf een ruimer begrip ontstaan. Hierdoor kunnen dan ook Spanjaarden gewekt worden tot een grotere bebelangstelling voor de Nederlandse cultuur.

Conclusión en Español

Antiguamente, el concepto de España en las letras neerlandesas se movía en un círculo vicioso, cuyas partes se llamaban: tiranía - crueldad - avaricia - riqueza - disipación - pereza - lujuria - pobreza - tiranía. Coexistía con un círculo mucho más modesto de virtudes, en e que se atribuían a los españoles: caballerosidad - cortesía - paciencia - formalidad - generosidad - elegancia - gracia - elocuencia - caballerosidad. Los Románticos neerlandeses, que nunca más encontraron a un español de carne y hueso sin que le tuvieron por un fanático, suprimieron algunos eslabones de ambas cadenas como: la gracia y la elocuencia, la avaricia, la lujuria y la disipación.

Que las esferas buena y mala se contradijeran, no asustó al contemporáneo. De esta manera en los mismos autores el español podía calificarse como cortés y sanguinario, cruel y elegante, generoso y avaro, serio y pródigo, perezoso y formal. Los neerlandeses no se preguntaron, cuál era la fuerza misteriosa, que juntaba esas características diferentes, qué talentos especiales poseía el español para reunir en sí una variedad tan abigarrada.

A esta pregunta se llegó solamente, descubriendo al español en su propia patria. Cuando esto llegó en el antiguo círculo uniforme, nacieron consternación y contradicción mutua. Nuestros autores empezaron a considerar el país, que la polémica sensacional o la admiración estética llamaban, infernal, o terrenal, en su valor esencial. La observación se sublimó en este período convirtiéndose en consideración. El neerlandés iba a consultar a la generación del '98, que más especialmente se preocupó de la psicología nacional. Sobre todo se observó la tesis de Unamuno: el español como

[p. 120]

dualidad. Pasaba antaño por característica muy española la reserva, ahora predominaba la pasión. El intelectual era anti-intelectualístico y descubrió al español como ‘figura resquebrajada’.

Así los conceptos modernos ya no son prejuicios de un país contra otro, sino proyecciones de la propia persona, que cree ensimismarse en el español. Este rasgo contiene el peligro de que ahora se origine una falsificación subjetiva en el concepto de este pueblo. La piedad de los santos españoles, por ejemplo, despertó una admiración tan arbitraria, que algunos se inclinaron a dudar la ortodoxía, que juntaba su misticismo con la comunidad. De otra parte este síntoma presupone, que el neerlandés ya no vea al español como un ser excéntrico, sino como un hombre igual y semejante, aunque más original y espontáneo.

Los autores neerlandeses a penas han penetrado en El Dorado de la psicología española, y distan mucho de profundizar en ella, pero los hallazgos les estimulan. Es importante, que en este anhelo apoyen en escritores españoles, los cuales han empezado a descubrir el propio complicado carácter nacional. No se trata de hallar la fórmula mágica, que como una llave cuadra con la cerradura española. De la colaboración brotará espontáneamente un concepto más amplio y de este modo podrán despertarse también los españoles hacia un mayor interés por la cultura neerlandesa.