Het werkelijkheidsgehalte in de letterkunde

[p. 152]

62

Hierboven was sprake van een vergelijkbaarheid van de levens van Swinburne en Gossaert wat betreft de hoogtepunten, die zij nog jong bereikten, van hun dichterschap, en waarbij men dan moet afzien van Swinburne's ‘pessimistisch ateïsme’.²⁹⁸ Van de grote litteraire invloed van Swinburne op Gossaert vindt men onder andere een voorbeeld in het gedicht ‘By the North Sea’. Het heeft vijfenzeventig streng gebouwde strofen; ik kies daaruit vijf (‘her’ is ‘the sea’, ‘his’ slaat op ‘the wind’):

For a season his wings are about her,
His breath on her lips for a space;
Such rapture he wins not without her
In the width of his world-wide race.
Though the forests bow down, and the mountains
Wax dark, and the tribes of them flee,
His delight is more deep in the fountains
And springs of the sea.

There are those too of mortals that love him,
There are souls that desire and require,
Be the glories of midnight above him,
Or beneath him the daysprings of fire;
And their hearts are as harps that approve him
And praise him as chords of a lyre
That were fain with their music to move him
To meet their desire.

To descend through the darkness to grace them,
Till darkness were lovelier than light:
To encompass and grasp and embrace them,
Till their weakness were one with his might;
With the strength of his wings to caress them;
With the blast of his breath to set free;
With the mouths of his thunders to bless them
For sons of the sea.

298 René Wellek and Austin Warren ‘Theory of literature’ (New York 1942, ed. 1956) p. 102.

[p. 153]

 

For these have the toil and the guerdon

 

That the wind has eternally: these

 

Have part in the boon and the burden

 

Of the sleepless, unsatisfied breeze,

 

That finds not, but seeking rejoices

 

That possession can work him no wrong;

 

And the voice at the heart of their voice is

 

The sense of his song.

 

 

 

For the wind's is their doom and their blessing;

 

To desire, and have always above

 

A possession beyond their possessing,

 

A love beyond reach of their love.

 

Green earth has her sons and her daughters,

 

And these have their guerdons; but we

 

Are the wind's, and the sun's, and the water's,

 

Elect of the sea.

In het gedicht van Geerten Gossaert, ‘In obitum Algernon Charles Swinburne’, kan men zien dat de overeenkomst dieper gaat dan de uiterlijke, oppervlakkige, formele gelijkheid van het anapestische metrum en de veelvuldige enjambementen; de eigenlijke overeenkomst zit in de toon.²⁹⁹

De Noordzee geesselt de flanken
Der aarde en de bruisende brand
Der baren beukt op de banken
De borst van het dorstende strand;
De sporen van 't luchtige schrijden
Der vluchtige voeten besproeit
Met lichtend schuim het getijde
Dat vloeit.

Geenzijds van den flitsenden luister
Der reve, die breekt op de reê,
Speelt, souverein van het duister
Domein der onmeetlijke zee,

299 Geerten Gossaert ‘Experimenten’ ('s Gravenhage 1911) p. 30, 31. De spelling van ‘geesselt’ met twee s-en in de eerste, door de Zilverdistel uitgegeven druk heb ik geëerbiedigd, niet de door Gossaert in de titel klaarblijkelijk per abuis omgekeerde volgorde van de voornamen van de Engelse dichter.

[p. 154]

 

In den droom van zijn hartstocht bedolven,

 

De wind, die ruischt door het ruim,

 

Met den eeuwigen bloesem der golven:

 

Het schuim.

 

 

 

Maar allengs, bij 't verglijden der uren,

 

Verstilt het geweld van den wind;

 

Aan den hemel verdooven de vuren,

 

En de mist, die te dalen begint,

 

Legt langsaam en loom zich te rusten

 

Op 't leger der kalmende kil,

 

En de branding, die bruist om de kusten

 

Zwijgt stil...:

 

 

 

En alleen, door de vochtige kilte

 

Der nevelomsluierde nacht,

 

Koraal met de stem van de stilte

 

Ruischt uit de melodische klacht

 

Der golven, tot de streken

 

Des winds, door de windlooze sfeer,

 

Om de stem van haar stem, die zal spreken

 

Níet méér.

Een later, zeer frappant voorbeeld van navolging, laat ik hier volgen:

Under green apple-boughs
That never a storm will rouse,
My lady hath her house
Between two bowers;
In either of the twain,
Red roses full of rain;
She hath for bondwomen
All kind of flowers.

[p. 155]

 

She hath no handmaid fair

 

To draw her curled gold hair

 

Through rings of gold that bear

 

Her whole hair's weight;

 

She hath no maids to stand

 

Gold-clothed on either hand:

 

In all the great green land

 

None is so great.

 

 

 

She hath no more to wear

 

But one white hood of vair

 

Drawn over eyes and hair,

 

Wrought with strange gold,

 

Made for some great queen's head,

 

Some fair great queen since dead;

 

And one strait gown of red

 

Against the cold.

 

 

 

Beneath her eyelids deep

 

Love lying seems asleep,

 

Love, swift to wake, to weep,

 

To laugh, to gaze;

 

Her breasts are like white birds,

 

And all her gracious words

 

As water-grass to herds

 

In the June-days.

 

 

 

To her all dews that fall

 

And rains are musical;

 

Her flowers are fed from all,

 

Her joy from these;

 

In the deap-feathered firs

 

Their gift of joy is hers,

 

In the least breath that stirs

 

Across the trees.

[p. 156]

 

She grows with greenest leaves,

 

Ripens with reddest sheaves,

 

Forgets, remembers, grieves,

 

And is not sad;

 

The quiet lands and skies

 

Leave light upon her eyes

 

None knows her, weak or wise,

 

Or tired or glad.

 

 

 

None knows, none understands,

 

What flowers are like her hands;

 

Though you should search all lands

 

Wherein time grows,

 

What snows are like her feet,

 

Though his eyes burn with heat

 

Through gazing on my sweet,

 

Yet no man knows.

 

 

 

Only this thing is said:

 

That white and gold and red,

 

God's three chief words, man's bread

 

And oil and wine,

 

Were given her for dowers,

 

And kingdom of all hours,

 

And grace of goodly flowers

 

And various vine.

 

 

 

This is my lady's praise:

 

God after many days

 

Wrought her in unknown ways,

 

In sunset lands.

 

This was my lady's birth:

 

God gave her might and mirth,

 

And laid his whole sweet earth

 

Between her hands.

[p. 157]

 

Under deep apple-boughs

 

My lady hath her house;

 

She wears upon her brows

 

The flower thereof;

 

All saying but what God saith

 

To her is as vain breath;

 

She is more strong than death,

 

Being strong as love.

Men vergelijke hiermee ‘Madeleine la posticheuse’:³⁰⁰

Mijn lief heeft wisselkleed
Van sindel noch sameet
Naar weder koel of heet,
Maar sterk,
Van 't simpelste fatsoen
Eén jurk van blauw katoen
Vercierd met een festoen
Van naaldewerk.

En aan haar voetjes, let!
Heeft zij twee schoentjes net
Dat niet het slijk temet
Ze smetten zou;
En blaast een wester dol
Haar dunne rokken bol,
Dan weert een cachecol
De kou.

Maar God heeft haar een kroon
Van blonde haren schoon
Op 't fiere hoofd ten toon
Gezet,
Die zij, onnoozel kind,
Omwikkelt en omwindt
Met een gespikkeld lint
Van violet.

300 eerten Gossaert ‘Experimenten’ (Bussum 1943).

[p. 158]

 

Daar gaat ze, vrank en vroo...

 

Wat, drommel, rept ze zoo?

 

Ze kijkt en knikt maar noô

 

Door 't open raam,

 

Schalks roepende ter vlucht

 

Door vochte morgenlucht -

 

O zilveren gerucht!

 

Mijn naam.

 

 

 

Helaas, dat háar niet baat,

 

Of ik, gemarteld, raad,

 

Hoe achter voor mijn haat

 

Gesloten poort,

 

Zoolang haar 't leven heugt,

 

Slaafsche arbeid zonder vreugd

 

Haar schoonheid en haar jeugd

 

Vermoordt...

 

 

 

Maar 's avonds deelt zij met

 

Mij trouw ter stond gezet

 

In 't stille estaminet

 

Van Groenendael

 

Een dubbeldikke stik

 

Van ongebuilde mik

 

Met rinzige lambik:

 

Haar maal.

 

 

 

En uren nevens haar

 

Zit ik te zwijgen maar

 

En streel en speel met haar

 

Nerveuze hand,

 

In zoete weifeling

 

Wie gaf en wie ôntving,

 

Tot ons de sluimering

 

Vermant.

[p. 159]

Evenals zovelen van zijn tijd heeft Swinburne het doodsverlangen en de levenshaat diep ondergaan, die in de litteratuur van zijn dagen mede van Von Hartmanns en Schopenhauers pessimisme afkomstig waren. Men behoeft maar te denken aan de laatste zes strofen van het gedicht ‘The garden of Proserpine’.³⁰¹

301 Vertaling van dit gedicht in ‘Drievoudig verweer’ p. 195-199.