Drie eeuwen vaderlandsche geschied-uitbeelding, 1500-1800

Een iconologische studie

[p. *62]

De Germaansche oudheid volgens Cluverius (1616)

germaansche offerplechtigheid. Ets door Simon Frisius bestemd voor Ph. Cluverius, ‘De Germania antiqua’, Leiden 1616. Dresden, Prentenkabinet. Dat tenslotte niet deze prent, maar een copie in spiegelbeeld in het boek is opgenomen, geschiedde waarschijnlijk, omdat (in tegenstelling met de tekst) de priester hier het plengoffer met zijn linkerhand brengt. (bl. 189 en 202)

Afb. 60

[p. *63]

germaansche slagorden. De ruiterij is opgesteld in ‘turmae’, het voetvolk in ‘cunei’ (wiggen) elk voorafgegaan door hun aanvoerder. Op de achtergrond een door de vrouwen verdedigde Germaansche wagenburcht. Ets door Simon Frisius in Ph. Cluverius, ‘De Germania antiqua’, Leiden 1616. (bl. 196 en 200)

Afb. 61

[p. *64]

1. germaansche dischgewoonten. Ets door Simon Frisius (als afb. 61). Het idyllische aspect van soortgelijke prenten bij Ortelius (afb. 58¹) of Montanus (591) ontbreekt hier ten eenenmale. (bl. 188 en 201)

2. germaansche crematie en lijkspelen. Links op de voorgrond zoekt de weduwe vrijwillig den dood door ophanging. Ets door Simon Frisius (als afb. 61). Frisius, die een reeks Friesche Heeren ontwierp van buitengewoon heroïsch karakter (afb. 44-45), heeft het motief van de brandstapel met het lijk en het verstarde paardenkadaver dankbaar aangegrepen. Voor een 18de eeuwsche, verwaterde copie naar deze prent zie afb. 72⁴. (bl. 197 en 207)

Afb. 62

[p. *65]

1. germaansche man en vrouw. (bl. 181)

2. germanen, gehuld in dierenvellen. Voor het voorbeeld zie afb. 32. (bl. 182)

3. germaan, gehuld in een geweven sagum. (bl. 185 en 201)

4. germanen bij het vuur. Vgl. afb. 58¹. (bl. 188)

Etsen door Simon Frisius bij Cluverius, ‘De Germania antiqua’. (bl. 199)

Afb. 63

[p. *66]

1. korte rheno. Een uit dierenvellen genaaid mouwloos buis. (bl. 183)

2. lange rheno. Volgens Paulus Diaconus bij de Finnen gebruikelijk. (bl. 184)

3. geweven sagum. Evenmin als de korte rheno (afb. ¹) werd dit sagum uit schaamte gedragen. Voor het bonter gekleurde sagum der edelen zie afb. 67³. (bl. 184)

4. ruime kleeding der galliers. Cluverius beschouwde deze dracht als de oorsprong der wijde kleeding zijner dagen. (bl. 186)

Etsen door Nicolaes van Geilenkercken voor Cluverius, ‘De Germania antiqua’. (bl. 201)

Afb. 64

[p. *67]

1. nauwe kleeding der germanen. De laatste resten van deze dracht meende Cluverius tsrug ts vinden in de ouderwetsche kleeding, die in zijn dagen nog door de Zwitsersche en Duitsche landsknechten werd gedragen. (bl. 187)

2. krijgslieden bewapend met knots en een gepunte stok (sudis) en uitgerust met lange schilden, resp. uit boombast en gevlochten twijgen. (bl. 190)

3. krijgslieden, op afschrikwekkende wijze getooid met dierenkoppen en bewapend met knots en framea. (bl. 192)

4. germaansche edellieden op oorlogspad. Deze edellieden onderscheiden zich van de lagere krijgers door hun zwaarden en door de wapenteekens op hun schilden. (bl. 192)

Etsen door Nicolaas van Geilenkercken voor Cluverius, ‘De Germania antiqua’. (bl. 199)

Afb. 65

[p. *68]

1. germaansche krijgers. (bl. 193)

2. germaansche edelen, door hun leeren helm met veerentooi, schild met wapenteeken en hun ringpantser van den gemeenen man onderscheiden. (bl. 194)

3. germaansche edelen. Men lette op de ‘Sueven’-knoop (vgl. afb. 50-51) (bl. 194).

4. germaansche ruiter. (bl. 195)

Etsen door Nicolaas van Geilenkercken voor Cluverius, ‘De Germania antiqua’. (bl. 201)

Afb. 66

[p. *69]

1. germaansche edelen te paard. De vleugelhelm verschijnt hier voor het eerst als attribuut van den Germaanschen held. Ets door Van Geilenkercken als afb. 66. (bl. 195)

2. germaansche edelen. Door hun gekleurde rheno en rijkere kleeding van het lagere volk onderscheiden. (vgl. afb. 64²). (bl. 183)

3. germaansche edelen. Ook het sagum der edelen is bonter dan dat der lageren (vgl. afb. 64³). (bl. 185)

4. slaven of lijfeigenen met uit boombast gevlochten saga. (bl. 185)

2-3-4. Gravures waarschijnlijk afkomstig uit het atelier van H. Hondius te 's-Gravenhage. (bl. 201)

Afb. 67