In bolle yn 'e reak

[p. 27]

In ofsier

Minke Wiuwerda ‘mei de moaie eagen’ kaam út in ferkeard nêst. Mar as alle lju út in ferkeard nêst sels ek needsaaklik ferkearde nêsten oanlizze moasten, lei it der yn 'e wrâld noch beroerder hinne as no al. Minke hat in skoftlang lid west fan in nasjonaal-sosjalistise jongereinklub. Dat wie yn har húshâldskoalletiid en folle langer as in blaumoandei kin it net west hawwe. Mar ik haw har wolris mei de fyts troch de steech gean sjoen yn it blau-eftich unifoarmpakje en in - as 't my net mist, mar myn ûnthâld fan kleuren is min - in swart-mei-oranje petsje of klotske op. Jeugdstoarm, hiet it, en dat ‘stoarm’ klinkt nochal wreed en marsiaal. Se sille dêr, yn it grutte doarp fierderop, dêr't in klubhûs fan de ‘partij’ stie, wat koart-ôfbiten nazi-sangen songen hawwe, kammeraat Horst Wessel betocht, in folkloristise lêzing oer ûlebuorden en in rede fan in kammeraat of kammeraatske oer Ras en Folk en/of Grûn en Bloed oanheard en grif ek by kampfjoeren sitten hawwe yn in wolk fan nordische Edda-romantyk. Se sille har faaks ek in bytsje oan elkoar waarme hawwe en har by elkoar feilich en smûk field, as útstjittenen yn in fijannige wrâld, as lotgenoaten yn 'e miskende striid foar in Nij Europa. In tropke geastlik útskot, fol wrokgefoelens en tagonklik foar de holle frazen fan in grutte bek yn unifoarm, dêr't Minke Wiuwerda net by paste. Sibbele Skeensma, in klasgenoat fan my dy't der ek fan syn âldelju hinne stjoerd wie - hy is letter ûnderdûkt doe't se him it Eastfront yn 'e holle prate woene - hat my der wolris wat fan ferteld.

Lang hat it dus mei Minke net duorre. Har kritise sin, yn 'e mande faaks mei ynfloed te'n goede fan oaren, moat it fan

[p. 28]

de âlderlike twang wûn hawwe. Hoe en wat presiis hat se my noait fertelle wollen. Mar ik mien har goed genôch te kennen om fan dy ferûnderstellings út te gean. Dat se fan har by dy klub weigean net in iepenbiere saak makke hat, falt yn it ljocht fan har húslike omstannichheden yn te skikken. Faaks hat it Sije ek wol goed west en koste it Sije-Afke gâns hurde wurden en holbrekkens en Minke in twang fan swijen dy't har ek net maklik ôfgyng. Mar it doarp hat wol it unifoarm waarnommen, net it ferdwinen derfan. It is by de hússiking op befrijingsdei ek net mear foar 't ljocht kommen, oars as krante-, brosjuere- en boekespul fan Hitleriaans komôf, dat trou bewarre wie.

Dêr kaam noch in oare kwesty by. Yn 'e lêste oarlochshjerst - Minke wie doe krekt njoggentjin - hie in Dúts ofsier fan de Luftwaffe, stasjonearre yn it grutte doarp, by har thús geregeld syn kommen. Ik lei doe siik yn 'e efterkeamer foar it rút dat op 'e steech útseach en haw fakernôch konstatearje kinnen, dat it de mem wie dy't de ofsier - in jong broekje mei in ûnbetsjuttend, mar ek net fuortdaliks ûngeunstich of ûnsimpatyk gesicht - ynhelle en ferwolkomme, as er syn fyts troch de sketsdoar skode. Dit wie wol dúdlik: de mem frijde lûder as de dochter. Dy Heinz, syn fierdere namme wit ik net, wie foar Sije-Afke net allinne in Volks- und Parteigenosse (neffens de dossiers wied er yndied oansletten Partei-lid), ek net allinne in besykjen om mei wat militêre gloarje harren allinnestean yn it doarp te fergoedzjen, faaks net iens alderearst in oannimlike partij foar har dochter, mar moai grif boppe alles in soarte fan surrogaat foar har beide jong ferstoarne jonges. Heinz moat sawat fan de jierren west hawwe dy't dy jonges by langer libjen hân hiene. Miskien psychologisearje en spekulearje ik te folle en is it memme-ynstinkt, in poarsje ferkrongen langsten om ek sels soannen te hawwen dy't har frisch und fröhlich ynsette kind hiene op 'e slachfjil-

[p. 29]

den fan it Nije Europa, in te fier sochte ferklearring. Mar ek út Minke har frijwat dizige oantsjuttingen haw ik de yndruk krige, dat Afke dy Heinz yn- en oanhelle om him te bememkjen: sa'n earme jonge jonge, dy't om ús te helpen sa fier fan syn Heimat en syn ‘Mutti’ omhúsmanje moast, yn in lân gûnzjend fan hate en fijanskip, dêr't sij, Afke, tegearre mei har tsjinstribbige dochter, him tsjin beskermje moast. Heinz moatte de triennen fan syn skiere wangen rôle wêze, stel ik my foar. Hy wie noch sa jong en hie dizze ‘Krieg nicht gewollt’, hy hie ek leaver foar toskedokter studearre en trouwe en gelokkich wêze. Mar it lân lei der sa ta, Führer und Vaterland hiene him roppen en hy soe syn plicht dwaan. Mar Heinz kaam net allinnich om in Ersatz-Mutti, ek wol deeglik om har dochter, hat grif tocht dat de mem de bêste wei ta de dochter wie. Ik haw gjin reden om oan Minke har wurden te twiveljen: neffens har is der neat oars bard as dat Heinz - Mutti ier op bêd en Vati it fjild yn op 'e sneup nei slûkers - har yn stoattelige, mar gefoelfolle wurden syn leafde ferklearre hat. En doe't se sei dat se har te jong fielde foar ferkearing, hat er in potsje snottere en folslein meistimmend antwurde, want dêr wied er in Dútser foar en in man fan syn Ehrenwort, en plechtich ferklearre dat er byneed tweintich jier geduld hie om op har te wachtsjen. As er mar net nei it Eastfront hoegde, want dan woed er op 'e slach, mei spesjale tastimming fan syn Kommandant, mei har heiraten, miskien dat se troude manlju minder gau de foarste linys ynstjoere soene, en troud-wêzen joech jin altyd manlikheid en ferantwurdlikheid mei. Sij, Minke, hie de dierbere solsitant wat op 'e tok hâlden en fan har ôffjurre as er in inkelde kear syn hear-wêzen fergeat en de hannen net goed thúshâlde koe - ‘Bitte Verzeihung, ich schäme mich’ - en him meilijend mar ferromme neiwiuwd, doe't er om Oktober '44 hinne mei syn bataljon fuortroppen waard en noch ôfskied nommen hie

[p. 30]

mei triennen yn 'e eagen om't er it sa ‘herrlich’ hân hie by Mutti en har dochter.

Ik haw dizze dingen in stikhinne kontrolearje kinnen, omdat ik Heinz syn trije of fjouwer briefkes lêzen haw dy't er har stjoerd hat, de lêste datearre op 'e dei fan de kapitulaasje - hoe is 't mooglik dat sa'n brief dan dochs noch te plak komt! - doe't er earne yn Noard-Hollân siet. Yn dy brieven, skreaun yn in bernich, suver imbesyl stiif poatsje en yn de steatlike, oanlearde boeketaal fan in skoaljonge, wurdt fan leafde en Heirat net rept, wol fan lekker iten en drinken, fan Mutti in de Heimat en dy oare Mutti dy't sa leaf foar him wie (west hie) en fan ‘bald den Krieg erledigen’ en fan ‘Heil Hitler!’ - behalve yn it lêste brief dan, doe wie der al gjin Hitler mear. ‘Mit tiefster Empfindsamkeit gedenke ich meiner holländischen Freunde, die mir in den schweren Kriegsaufgaben zu einer ewigdauernder Trost gewesen sind. Dein ergebenster Heinz.’

Mutti II sil oandien west hawwe by it staverjen fan sokke ynmoedige lûden, Minke sil glimke hawwe om dy yn syn soarte net ûngefaarlike snotnoas, glimke mei dy mingeling fan wurklikheidssin en riedseleftichheid dy't ik sa goed fan har ken.

Mar de skyn wie tsjin har. Der wie in Jeugdstoarm, der wie in Moffe-ofsier, Heil Hitler-man ek noch. Feitlik is it foar har noch tige bêst beteard. Der waard yn dy dagen wakker praat fan 'e Byltsjedei en: op syn minst it hier keal by de kop ôf. Se hawwe har, in pear oere nei de heit, wol ophelle en in pear bolbjirken jongfeinten hawwe yn de befrijingsrûs wat knoffelich (en net alhiel sûnder skamte, sa te sjen, mar ik wie der fansels net by) yn har hier omknipt - de frissels hie se fansels al lang net mear. Fernederjend wie it wol, mar de fersetskommandant makke mei gauwens in ein oan 'e fertoaning. Se hat doe noch in pear dagen hûsarrest hân en is

[p. 31]

hastich en ûnferskillich ûnderfrege troch in man fan de POD mei in keale plasse en in aktetas. It wie al mei al mear symboalys en Minke hat it ûndergien mei in strak en hast grutsk antlit en sûnder in trien te litten. Wat him yn 'e foarôfgiene moannen ôfspile hat, wist ik doe net. Mar se moat by it ferhoar wol dokter Degreve tsjinoer Heinz set hawwe, en dat hat letter gâns oan 't roljen brocht. Mar wat foar my doe al fêst stie, wie, dat se nea ferkeard west hat. Ik fielde skoan, dat se fier boppe har fermidden, har nêst, mar ek fier boppe de trochsneed fan it doarp Flokswert útstiek. Ik koe my allinnich min begripe hoe't dat mooglik wie by immen dy't alles tsjin hie. Miskien wiene it har eagen.