Vaderlandsche historie. Deel 1

IV. Tweespalt tusschen de Katten en Batavieren.

Onder deeze laatsten, was ook het reeds beschreeven Eiland tusschen de uitwateringen des Rynstrooms. Nogtans schynen 'er niet veele jaaren verloopen te zyn, of het zag zig wederom van nieuwe Bewooners ingenomen. De Landstreek, die van 't Hersinisch Woud⁽³⁾ aanvangt, en drooger en bergagtiger is dan de overige deelen van Germanie, werdt oudtyds bewoond van de Katten, een volk, dat, in oordeel en schranderheid, boven de andere Germaanen uitsteekend, zig, onder gekooren' Opperhoofden, doorgaans bekwaamlyk bestieren liet. Waar toe, buiten twyfel, veel geholpen heeft, dat zy ons voorkomen, als bekwaam om zig naar den tyd te schikken, daar 't pas gaf te buigen, en de opwellende hevigheid in te toomen^(o). Doch zo diep geworteld was egter deeze prysselyke aart in de Katten niet, of

(3) Men meent dat de Bosschen in Frankenland en de Palts nog overblyfsels van dit Woud zyn. Vide M. Alting. Not. Germ. inf. P. I. p. 21, 69.

(o) Idem, Cap. XXX.

[p. 12]

zy hebben zig, t'eenigen tyde, in eene zwaare onderlinge verdeeldheid, ingewikkeld gevonden; want schoon men den netten tyd noch de gelegenheid van hunnen tweespalt niet weet⁽⁴⁾; zeker genoeg schynt het egter, dat de meeste Katten, zig met hunne nabuuren de Serbsten of Cheruscen en Hermonduuren verbonden hebbende, ondernamen, een deel hunner Landsluiden, die omtrent de Rivier de Adrana⁽⁵⁾ woonden, en toen met den byzonderen naam van Batten of Batavieren⁽⁶⁾ onderscheiden waren, geweldiger hand

(4) Tacitus maakt elders (Ann. XIII. Cap. 57.) gewag van eenen tweespalt en Kryg, tusschen de Katten en Hermonduuren, wegens eene Rivier, die zeer veel zouts uitleverde, en van welke beide deeze Volken zig 't gebruik wilden toe-eigenen. De geleerde Hadriaan Junius heeft de komst der Batavieren in deeze Landen op den tyd, waar in deeze Oorlog voorviel, bepaald (Batav. Cap. I. p. 25.) Doch hier heeft hem zyn geheugen bedroogen. De twist om de Zout-rivier is onder Nero's Regeering voorgevallen; en de Batavieren hebben, al ten tyde van Julius Cezar, in het Eiland, dat naar hen genoemd is, gewoond. Anderen hebben dit reeds lang voor ons aangeweezen. Zie J. Douzae Fil. Batavia p. 6.

(5) De Adrana, nu de Eder, loopt door het Graafschap Waldek en Hessenland, vereenigt zig boven Kassel met de Fulda, en beneden Minden met de Werre, die daar den naam van Wezer aanneemt. Men befluit dat de Batavieren omtrent deeze Rivier gewoond hebben, om dat men daar nog overblyfsels van hunnen alouden naam vindt in Battenberg en Battenbauzen. Zie M. Alting Not. Germ. Inf. P. I. p. 15.

(6) Batten schynt de oude naam van dit Volk te zyn geweest. Naderhand zyn ze van de Landeryen of Awen; die ze in bezit namen, Battawen en Batavieren genoemd geworden. Zie Alting Not. Germ. Inf. P. I. p. 15, 16.

[p. 13]

ten lande uit te dryven. De Batavieren nogtans, hoe gering van getal en magt, zouden waarschynlyk, als dapper uit den aart, de Wapenen tegen hunne verbitterde Landsgenooten opgevat hebben, waren ze niet wederhouden geworden, door hunne Priesters, met welken zy, volgens gewoonte, geraadpleegd hadden. Deezen vertoonden hun, naar 't verhaal onzer oudste Kronyken, ‘hoe ongeraaden het ware, zig, in kleinen getale, tegen zo magtige vyanden te velde te begeeven. Was het hun om Land te doen; daar lag 'er een onbewoond, tusschen de uitwateringen des Ryns tot aan den oever der Noordzee, dat, Bosch- en Vischryk, hun en hunnen Kinderen overvloedig onderhoud verschaffen zou^(p).’

⁺ De Batavieren, smaak in dien voorslag krygende, zonden terstond eenigen af, om de gelegenheid van 't onbekend gewest nader op te speuren, die 'er, te rug gekeerd, zulk een verslag van deeden, dat elk zig gereed toonde, om zyn Vaderland, voor deeze onbewoonde streek, te verwisselen^(q). Straks was men in de weer, om schepen of schuiten, die men toen, onder anderen, van uitgeholde boomen plagt te maaken, en welker sommigen wel dertig menschen voeren konden^(r), te water te brengen, met vee en andere tilbaare have te belaaden, en dus, met Vrouwen en Kinderen, den Ryn af te

(p) Kl. Kolyn, bl. 248.

+ De Batavieren neemen het Eiland des Ryns in bezit.

(q) Tacit. Hist. Libr. IV. Cap. 12. & de Morib. Germ. Cap. XXIX.

(r) Plinius Libr. XVI. Cap. 40.

[p. 14]

zakken. Voet aan Land gezet hebbende, maakte men zig, zonder slag of stoot, meester van het Eiland^(s); 't welk sedert, naar deeze Batavische Katten⁽⁷⁾, het Eiland der Batavieren, en naderhand Batavia genaamd is. Het besloeg een groot deel van het tegenwoordig Gelderland, van Holland en van de Provincie van Utrecht; gelyk uit eene vergelyking der oude en nieuwe Landkaarten, ligtelyk te bespeuren is. Men vindt daar en boven aangetekend^(t), dat de Batavieren een klein gedeelte der vaste Kust van het Belgisch Gallie in bezit gehad hebben; 't welk, naar waarschynlykheid, in de lengte, langs het Eiland uitgestrekt, en in de breedte, die ten meesten geene zes duizend schreeden of twee uuren gaans haalen mogt^(v), tusschen de Waale en Maaze bepaald was: beslaande dus een klein gedeelte van het tegenwoordig Kleefs-land, Gelderland en Holland. Doch 't is twyfelagtig, of zy dit vast land, terstond op hunne aankomst, of naderhand, by zekere byzondere gelegenheid, eerst hebben ingenomen. Het Land der Batavieren legt op de hoogte van omtrent twee en vyftig graaden Noorder breedte. De tyd, op welken zy 't Eiland in bezit namen, mag, niet zonder grond, tusschen

(s) Kl. Kolyn, bl. 248.

(7) Men gelooft in 't algemeen, dat, van deeze Batavische Katten, de volgende plaatsen haaren naam bekomen hebben; als Katwyk aan den Ryn, Katwyk aan Zee, Kattendrecht by Rotterdam, de Kattenpolder te Zevenhuizen, Kattenbroek by Woerden en verscheiden anderen.

(t) Tacit. Hist. Libr. IV. Cap. 12. & de Morib. Germ. Cap. XXIX.

(v) Alting Germ. Inf. P. I. p. 16, 17.

[p. 15]

de zestig en honderd jaaren voor de gemeene tydrekening der Kristenen bepaald worden⁽⁸⁾. Van hun neemt onze Vaderlandsche Historie haaren eigenlyken aanvang; waarom het niet ondienstig zal zyn, onzen Leezeren van hunnen aart en levenswyze, Godsdienst en Regeeringsvorm eenig omstandig verslag te geeven.

(8) Julius Cezar heeft zig, omtrent vier en vyftig jaaren voor de gemeene tydrekening der Kristenen, op of omtrent het Eiland der Batavieren bevonden (Caesar de Bello Gallico, Libr. IV. Cap. 1. & 10. verg. met Petavius Rationar. Temporum, P. II. p. 79.) Het was hem toen reeds met dien naam bekend, Lib. IV. Cap. 10. Doch hy spreekt 'er niet van, als onlangs bevolkt. Mooglyk is het, al eenige jaaren voor zyne aankomst, door de Batavieren, ingenomen geweest.