Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 1]^origineel

Vaderlandsche historie.
Eenentwintigste boek.

Inhoud.

I. Oogmerken van Koning Filips den tweeden, by 't aanvaarden der Regeeringe. II. Emmanuel Filibert, Hertog van Savoye, wordt Landvoogd. Nieuwe Vliesridders aangesteld. Raad van Staate. III. Plakaaten tegen de zogenaamde Ketters vernieuwd. IV. 's Lands Krygsmagt en Schulden. Honderdste en vyftigste Penning gevorderd. Geweigerd. Oranje, Egmond en Hoorne van hun aandeel in de Beden ontlast. V. 't Bestand met Frankryk gebroken. Aanslag op Douai. S. Quintin belegerd. Slag aldaar. VI. Woerden verpand. Aanmerkingen, over 't hegten van Heerlykheden aan Holland. VII. Toerusting ter zee. Duure tyd. VIII. Agterwezen der Nederlanden. Negenjaarige Bede. IX. Voordeelen der Fransche wapenen te lande. Slag by Grevelingen. Landing in Frankryk. Verandering in Engeland. X. Opening tot Vrede. Oogmerk des Bisschops van Atrecht. Verdrag van Chateau in Cambresis. XI. Willem van Nassau wordt in 't Prinsdom van Oranje hersteld. Hy ontdekt de oogmerken van Frankryk en van Filips. De Stadhouder, Maximiliaan van Bourgondie, sterft. XII. Filips vor-

[p. 2]^origineel

dert wederom eenen honderdsten en vyftigsten Penning. Doch vrugteloos. XIII. Hy stelt orde op de Regeering. Margareet, Hertogin van Parma, wordt Landvoogdes. Drie Raaden haar toegevoegd. Willem, Prins van O ranje, wordt Stadhouder van Holland. XIV. Filips besluit het Spaansche Krygsvolk in 't Land te laaten. XV. Hy neemt zyn afscheid. XVI. De Staaten begeeren 't vertrek der Spaansche Knegten, en 't weeren van Vreemdelingen uit de Regeeringe. Handeling hierover. XVII. De Koning keert naar Spanje. XVIII. Benden van Ordonnantien. XIX. 't Spaansch Krygsvolk verlaat het Land. XX. Misnoegen met Engeland. Jakob van den Einde wordt Advokaat van Holland. XXI. Nieuwe Bisdommen. Beden. XXII. Ongenoegen tegen den Kardinaal van Granvelle. Oranje trouwt, voor de tweede reize. XXIII. Eenige nieuwe Bisschoppen neemen bezit van hunne stoelen. Plakaat tegen de Rederykers. Oproer te Valenchyn. Montigni doet een' keer naar Spanje. Schimplivrei tegen Granvelle. XXIV. Binnenlandsche Oorlog in Frankryk. Oranje houdt byzondere Byeenkomsten. XXV. Hy, Egmond en Hoorne schryven den Koning, over Granvelle. XXVI. De Kardinaal houdt zig fier. De drie Heeren maaken aanhang. Blyven uit den Raad. Schryven, andermaal, aan den Koning. XXVII. Granvelle vinnig beschimpt. De Staaten weigeren te vergaderen, in zyn byzyn. XXVIII. De Landvoogdes besluit zig van hem te ontslaan. Hy verlaat de Landen, op 's Konings last. XXIX. Zyne afbeelding.

[p. 3]^origineel

I. Oogmerken van Filips by 't aanvaarden van de Regeeringe der Nederlanden.

FIlips, de derde van dien naam onder de Graaven van Holland, doch beter bekend, by den naam van Filips den tweeden, dien hy, als Koning van Spanje, droeg, hadt zo dra de Regeering niet aanvaardt, of hy deedt, terstond, zien, dat hy, de voetstappen zyner Voorzaaten volgende, een volstrekt en willekeurig gebied over de Nederlanden poogde te voeren. Keizer Karel de V. hadt altoos dit zelfde oogmerk gehad. Nooit hadt men 's Lands Staaten meer hooren klaagen, over geduurige inbreuken op 's Volks vryheden en voorregten, dan onder zyne Regeering. Ook zag hy zig noode bepaalen, door Privilegien en oude Handvesten, die hy gaarne allen in handen gehad hadt; doch die 's Lands Staaten, hierom alleen, des te vlytiger byeen zogten, en des te zorgvuldiger bewaarden. De Geloofshervorming, die, onder zyne Regeering, ook in de Nederlanden, was ingevoerd, scheen hem zeer in den weg te staan. Hy hadt gezien, dat zy, in Duitschland, verscheiden' Vorsten en Staaten vereenigd hadt, om zyner heerschzugt paalen te stellen, en hy was, met reden, bedugt, dat de opgang der nieuwe Leere hier te lande gelyke nadeelige uitwerksels voor hem hebben zou. Hieraan moet men, voornaamlyk, toeschryven het uitgeeven van zo veele scherpe Plakaaten, en het invoeren der Inquisitie hier te lande, ook na dat Duitschland reeds vryheid van Godsdienst verkreegen hadt. De

[p. 4]^origineel

Keizer begreep ligtelyk, dat men zig eerder tegen zyne oogmerken verzetten zou, wanneer men zyne geslaagen' vyanden, de Protestantsche Vorsten in Duitschland, benevens de Hervormden in Frankryk, te vriend hadt; en dat men zig, hier te lande, van deeze vriendschap verzekerd zou konnen houden, wanneer de Geloofshervorming, alomme, zou doorgedrongen zyn. Hy zogt haar dan, in de geboorte, te smooren; zig, hiertoe, van 's Pausen gezag, van den raad der Kerkelyken, onder welken, de Bisschop van Atrecht de voornaamste was, en van de geweldigste middelen zelven bedienende.

⁺ Filips volgde hem op 't spoor. Met het zelfde oogmerk, welk Karel gehad hadt, zag men hem dezelfde middelen ter hand slaan, om het te bereiken. Zyne eerste zorg was, zig het opperst gezag te verkrygen over 's Lands Regeering^(a), zonder zig aan bezwooren' wetten en voorregten gebonden te rekenen. Het uitrooijen der Ketterye, dat niet zonder krenking van 's Lands Voorregten geschieden kon, was het middel, om dit oogmerk te bereiken. En nademaal het bewimpeld werdt met den dekmantel van yver voor Gods eere, leenden 'er de Kerkelyken gereedelyk de hand toe. In ééne zaak, verschilde Filips egter van zynen Vader. Karel zogt het zelfde oogmerk uit te voeren, door dezelfde middelen, van welken Filips zig bediende. Doch Karel gebruikte deeze middelen voorzigtiger, en met meer gemaatigd-

+ Hy volgt de maatregels van Keizer Karel; doch met minder voorzigtigheid.

(a) Burgund. Libr. I. p. 7.

[p. 5]^origineel

heid. Hy kende de Nederlanders beter dan Filips, en wist dat zy liefst, zagtelyk en allengskens, tot onderdaanigheid wilden gebragt worden^(b). Filips scheen, in 't eerst, dien zelfden weg te zullen houden; doch 't leedt niet lang, of hy sloeg zo openlyk en zo geweldig voort, dat verscheiden' Landschappen tegen hem opstonden. Zyne strengheid en de wreedheid zyner Staatsdienaaren, daar 't getal der Hervormden tegen aanwies, deeden hem, eindelyk, eenige Landschappen verliezen, welken zyn Vader, door bescheidener beleid, met deszelfs andere Nederlanden, hadt weeten samen te voegen, of vereenigd te houden.

(b) Vid. Strada Dec. I. Libr. VI. p. 321.