Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796

[Maart]

(1 maerte 1796)

Op den 1 maerte saeg men 's morgens eenen venster van het agterhuijs van den heer Amorenci bij St.-Walburge teenemael uijtgebroken en zoo men verneemt, hebben de dieven in desen huijse niet alleen een somme gelt gestolen, maer ook - fol. 28 - een groot gedeelte papieren, zoo van familiebrieven als andere aenbelangende stukken, over welke zig desen heer meer als over het gelt is verlegen bevindende.

Heden naermiddag zijn in de cathedraele kerke van St.-Donaes gedaen de zielvigilien wegens het afsterven van Felix Guillialmus Antonius Brenart XVII bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaenderen, etc., overleden wegens zijne ongeluckige vlugt, in 't aenkomen der Fransche in de Nederlanden, op den 24 april 1795 tot Anhold in Westfaelen⁽³⁴⁾. Nog den bisschoppelen troon, nogte choor zijn niet meer behangen geworden met swart, als dat er over eenen

(34) Deze overlijdensdatum is flagrant onjuist. Bisschop Brenart overleed op 26 oktober 1794 (zie MV. 1794, p. 172, n. 148).

[p. 123]

ordinairen vollen dienst gedaen wordt en op den autaer zijn alleen 6 kopere candelaers gestelt geworden. Ront de lijktombe in den choor geplaest op welke lag den bisschoppelijken mijter, staf en kleederen zijn maer alleen ses kandelaers geplaest geworden. Zijnde in 't gelijk order des anderdaegs den 2 maerte 's morgens om 11 uren den pligtigen lijkdienst voor de ziele van wijlent den overleden heer bisschop gedaen geworden in welke menigvuldige persoonen deser stadt tegenwoordig waeren, mits het smertig - fol. 29 - sterfgeval van onsen eerweerden heer bisschop in 't algemeen van alle deocesianen beklaegt wordt. Om 8 uren van desen morgen is ook volgens den uijtersten wil van den afgestorven bisschop in alle de parochiale kercken deser stadt gedaen eene lesende misse waer alle de dischgenoten moesten tegenwoordig zijn, t'eijnden van welke aen ider een broot van een schelling, een plaquet in gelde en vier faceelen⁽³⁵⁾ gegeven wiert, welke gifte heeft beloopen tot 4000 brooden en zoo [vele] plaquetten en boven de 16000 faceelen, alle het welke uijt de naergelaeten goederen van den bisschop is bekostigt geworden⁽³⁶⁾.

(35) Bundels brandhout (DE BO, o.c., p. 315-316).

(36) Bisschop F. Brenart, die uiterst luxueus leefde, had in zijn testament al zijn meubelen en huisraad afgestaan aan de Brugse Armenkamer (Y. VANDEN BERGHE, Felix Giulielmus Antonius Brenart, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, IV (1970), kol. 99-104 en ID., De Algemene Armenkamer te Brugge, in: Standen en Landen, XLIV (1968), p. 267-288).

(3 maerte 1796)

Op den 3 maerte is bij hallegebode en trommelinge van 't stadthuijs afgekondigt bij orders van d' administratie central dat alle besitters van peerden, zoo van luxe als werkpeerden, dezelve met hunnen ouderdom en gestaetheijd binnen de tweemael 24 uren moeten komen overgeven in de vierschaerkamer van 't stadthuijs op pene dat degone zulks nalaetende de peerden zullen geconfisqueert worden⁽³⁷⁾.

Heden heeft men de zeer aengenaeme tijdinge ontfangen dat de prelimentaire artikelen van den vrede reets geteekent zijn tot Basel gelijk dezelve in de CCV gaset van heden reets zijn publik gemakt geworden, etc.⁽³⁸⁾

(37) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 466-467.

(38) De vrede van Bazel is een vals gerucht.

(4 maerte 1796)

- fol. 30 - Op den 4 vernam men 's morgens hoe andere menige dieften die daegelijks begaen worden geduerende desen nagt de dueren van eenen kelder staende onder de meijskensstedeschole op de Spinolareije met gewelt opengebroken waeren en dat onder andere effecten eene groote masse flesschen wijn uijt dezelve gestolen waeren⁽³⁹⁾.

Heden is ook onder veele argelistige trekken die daegelijks wegens in de ongeluckige tijdtsomstandigheden in welke geen recht gepleegt wordt, worden begaen, ontdekt eene opgerigte valsche munte in het huijs van sekeren Lamaire, wonende op 't Hoogste van Brugge, met eene genaemt Heilbrouk en eene vrouwspersoon, genaemt Kerkhove, die door dese gemakkelijk onderhouden wiert. Zij heden alle drij geapparendeert en in egte van vangenis beweegt geworden, met hunne stempels en gereetschappen, die men bij hun gevonden heeft, terwijl zij op het fait zijn betrapt geworden en men hun besig vond met het slaen van valsche kluijten die nu in overvloet circuleeren, ook veele stukken van 5 en 7 groote en 5 stuijverstukken en meer andere valschelijk vermunt hebbende.

(39) Zie MV. 1795, n. 81.

(5 maerte 1796)

- fol. 31 - Op den 5 was er op de graenmart wederom eenen grooten troubel teweeg door de schaersheijd en overgroote dierte van het graen, eene partije roggegraen voor 13 schellingen en 3 stuijvers uijtgemeten wordende, dus iets leeger als d'andere partijen verkogt wierden, was het gedroom en gedrang om daer van te hebben zoo groot dat de militaire magt moest gebruijkt worden om de menigte te konnen scheijden. Waer zijn de geluckige tijden, wanneer den gemeenen man nog klaegde als de beste rogge tot 6 à 7 schellingen in overvloet verkogt wiert?

(7 maerte 1796)

Op den 7 maerte saeg men in plaets van vrede die sedert eenige daegen als voorseker verbreijt wiert en die nu teenemael vervallen is op 't gerugt dat den oorloog heviger als oijt staet voortgeset te worden; een alderongeluckigste voorbeelt dat te vreesen is, door nog ongeluckiger zal vervolgt worden. De

[p. 124]

heeren canonikken van de parochiale kercke van O.L.V. zijn heden elk met 3 mannen Fransche soldaeten beleijt geworden die zij niet alleen den kost moeten besorgen maer bovendien een halve Fransche kroone daegs geven tot er tijdt dat de verstekinge van standtbeelden en ontciering van de twee tomben in den choor door hun zal ontdekt worden. Zijnde aen - fol. 32 - ider canonik het volgende besluijt van de administratie dat mij ter hant gekomen is toegesonden en op 't ontfangen der zoldaeten behandigt. Uijttrek uijt de registers der besluijten van de centrale administratie van het departement der Leije. De administratie herzien hebbende de verscheijde stukken aengaende eene verstekinge van standtbeelden en ontciering van grafsteden, begaen in de O.L.V.-kercke binnen dese stadt door de kanonikken der geseijde kercke, waeruijt eene aenmerckelijcke schaede spruijt voor de konsten en historie. Gesien de wet van den 14 fructidor 2e jaer, gesien degene van den 3 brumaire 2 jaer toegevoegt aen de vereenigde landen bij besluijt van den 4 brumaire 4 jaer. Gesien het bericht van zijnen derden bureau, de administratie overdenkende dat ze heeft alle middelen van zagtzinnigheijd uijtgeput om de gemelde kanonikken tot hunne plicht weder te brengen en de uijtvoeringe der tweede artikel van het geseijde decreet van 4 brumaire te verhaesten. Overpeijsende dat de kanonikken eene volstrekte - fol. 33 - kwaedtwilligheijd betoonen, dewijl zij in een brief van den 6 ventose aen den commissaris van den 3 bureau geschreven, belijden dat de gevraegde stukken in wesen en wel bewaert zijn, overdenkende dat zoo een gedrag, zoo tegenstrijdig aen de wetten, betuegelt moet worden. Overwegende dat niets moet versuijmt worden tot de wederkomst der verstekene voorwerpen. Besluijt naer den commissaris van het uijtvoerende bewind gehoort te hebben. I art. van alle de stukken aengaende dese saek zal een afschrift gesonden worden aen den publicken beschuldiger bij den crimineelen regtsbank bij het departement om door hem ingevolgen de wetten voortgegaen te worden tegens de kanonikken der zelve kerke. II. ten huijse van elcken canonik zullen drij soldaeten geplaest worden, die zullen gevoet en gelogeert zijn en daegelijks eene vergoedinge van drij livres in specie ontfangen. III. de geseijde soldaeten zullen bij de canonikken verblijven totdat zij, door die het behoort, zullen geboden worden daeruijt te gaen, 't gene maer zal gebueren naer de vertooning der verstekene voorwerpen. - fol. 34 - Een afschrift van het tegenwoordig besluijt zal behandigt worden aen den publicken beschuldiger, aen den generael, aen den commissaris van het uijtvoerende bewind bij de administratie en aen de kanonikken. Gedaen te Brugge in sittinge van den 14 ventose 4 jaer de republicke, door de administrateurs uijtmaekende de administratie central van het departement der Leije. Tegenwoordig de borgers Honoré Vallé, president; Marchand, De Kersmaeker, administrateurs; Charles Joret, commissaris van het uijtwerkende bestier en Henissart, oppersecretaris. Voor overeenkomstige copie, Honoré Vallé, president; Bouffé Desmarais, sec.-adjudant. 't Is bijnaer ongelovelijk wat schrik en alteratie het besetten van de huijsen der canonikken in den beginne eer men de waere oorsaek wist veroorsakt heeft, omdat men niet wist wat hieruijt verders ging volgen en dit alles aensiet men als voorboden van de nog grootere ongelucken die zoo den weerelijcken als geestelijcken staet te verwagten heeft. CCVI gaset van 7 maerte, etc.

(8 maerte 1796)

- fol. 35 - Op den 8 tegens den avond zijn eenige bediende van de municipaliteijt verselt met eene gewaepende magt Fransche gegaen naer de parochiale kercke van O.L.V. welke eene groote ontsteltenis veroorsakte en men voor troubels bevreest was terwijl er seffens meer dan 500 persoon in dezelve kercke vergaederden niet wetende wat er ging gebueren. Dog dese zijn op versoek van de heeren der zelve kercke gescheijden, hun versoekende te willen weggaen en dat er geen kwaedt zoud voorgevallen hebben. Zoo men verneemt is zulks geschiet op de bekentenis van de kanonikken, die in eenen brief hebben

[p. 125]

bekent om het overlast hun aengedaen dat de verborgen stantbeelden in eene graefstede nevens het sacristie verborgen waeren die zeker zullen ontdekt zijn en waernaer de kanonikken waerschijnelijk van de militaire wagten zullen ontslaegen worden. Ten welken eijnde aen de kanonikken het volgende besluijt is toegesonden geworden. Uijttrek uijt de registers der besluijten van de centrale administratie van het departement der Leije. Herzien hebbende haer besluijt van den 14 deser gesien den brief der kanonikken van O.L.V.-kercke gedagteekent den 16 ventose door welken zij verklaeren: ‘dat zij de vercierselen en stantbeelden der grafsteden van den hertog van Bourgondien - fol. 36 - en zijne vrouw, Albertus en Isabella, hebben doen plaetsen in eene der grafsteden dicht aen hunne sacristie⁽⁴⁰⁾. Gesien het bericht van den derden bureau, de administratie overwegende dat het niet min zijne plicht is zig te versekeren van de wederkomst der verstekene voorwerpen als dat het geweest is hunne wederkomst te verhaesten. Besluijt gehoort hebbende den commissaris van het uijtwerkende bestier. I. den borger... die zig zal begeven naer de plaets waervan de kanonikken gewaeg maeken in hunnen sendbrief van den 16 deser en alwaer zij zeggen de verciercelen en stantbeelden geplaest te hebben van den gewesen hertog van Bourgondien en zijne vrouw. II. hij zal er de quantiteijt en qualiteijt verifieeren van de voorwerpen verklaert als wedergekomen en hij zal de verklaering ontfangen van twee kanonikken als verbeelders van het kapittel dat dese voorwerpen de eenigste waervan in de beslissing der administratie van den 14 deser gesproken is. III. de commissarissen naer gedaene verificatie is gemagtigt de wegneminge der militaire magt te gebieden indien hij zulks - fol. 37 - geraedig vint, mits belast blijvende van rekening te doen aen de administratie. IV. van het tegenwoordig zal een afschrift gesonden worden aen den divisions-generael Desjardin, aen den commissaris van den derden bureau en aen de kanonikken van O.L.V.-kerke. Gedaen te Brugge in de sitting van den 17 ventose 4de jaer der republijke, etc., en verders als hiervooren fol. 34 genoteert is, etc.

Desen avond om 5 uren begonde het carilion op den thoren tot 9 uren te speelen wanneer ook van 7 tot 9 uren alle de klokken der stadt geluijt wierden ter oorsaek dat op morgen de eerste constutioneele municipaliteijt zal geinstelleert worden.

(40) Van Walleghem bedoelt hier uiteraard de praalgraven van Karei de Stoute en Maria van Bourgondië.

(9 maerte 1796)

Op den 9 maerte wiert in den morgen door drij trompetters, zittende te peerde, op alle de hoeken der stadt afgekondigt eene proclamatie van de nog in wesen zijnde municipaliteijt welke ook geaffixeert was, behelsende: de municipaliteijt der stadt van Brugge en haer arrondissement verwigtigt mits desen alle de inwoonders der stadt Brugge dat heden ten 3 uren geinstalleert wordt de eerste constutioneele municipaliteijt voor het canton van Brugge⁽⁴¹⁾, benaemt door den borger Bouteville⁽⁴²⁾, - fol. 38 - commissaris van het uijtwerkende Derectorie in de vereenigde Nederlanden, bestaende uijt de volgende borgers: Goudesuene; J.B. Goddijn, vader; Francois Van Praet; Jacques Hertebout, coopman; Petrus Goddijn, konstschilder; Uiterwulge, zeepzieder; Deschrijver. Gevolgentlijk wordt eenider mits desen belast van de geseijde borgers in hunne geseijde qualiteijt te herkennen. Actum in kamer den 19 ventose 4de jaer. Jacobij zoon, president; Roels, secretaris⁽⁴³⁾.

Van 7 tot 8 uren van desen morgen, van 11 tot 12 uren, van 3 tot 5 uren en van 8 tot 9 uren wierden alle de klokken der stadt geluijt en bijnae onophoudelijk op 't carilion op den thoren gespeelt. De drijcaleurige vlagge wiert op den top van den hallenthooren opgesteken en de groote drijcaleurige spree voor het - fol. 39 - stadthuijs gehangen. Om 3 uren van desen naermiddag zijn de nieuwe municipale van uijt het bischdom verselt door den commissaris Bouteville en den heelen etat-major, voor en agter een detachement Fransche troupen, met gewoon musik voor en agter gaende, gegaen langs de Breijdelstraete, Wolle-,

(41) Betreffende de nieuwe kantonale municipaliteit: Brugge vormde een eigen kanton: de steden met meer dan 5000 inwoners bleven zelfstandig; de kleinere steden en landelijke gemeenten werden gegroepeerd in kantons. zie MV. 1795, n. 71 en n. 267 en J. VANNIEUWENHUYSE, Vrijheid, Gelijkheid en Broederlijkheid in West-Vlaanderen 1792-1799, Brugge, 1995, p. 37-39, nr. 44.

(42) Louis Gislain (de) Bouteville (1746-1821), jurist, was van 21 december 1795 tot 15 februari 1796 commissaris van de Franse regering bij de 9 Belgische departementen. Hij werd belast met de integratie van België bij Frankrijk. Bouteville liet zich kennen als een gematigde republikein (P. VERHAEGEN, La Belgique sous la domination française, o.c., II, p. 44-54).

(43) François Goudeseune (1749-1815) was ontvanger van het pondgeld en één van de voornaamste spionnen die de Fransen inlichtte over de toestand in Brugge. Hij was de zwager van de Brugse revolutionaire apotheker Ignace Roels. Uit zijn overlijdensakte, 20 december 1815, blijkt dat hij de zoon is van François, wijnhandelaar, en van Isabelle van Robaijs en geboren werd in leper. Zijn beroep staat omschreven als ‘percepteur’ (ontvanger). (A. VANDEN ABEELE, Valentin Jacoby. Burgemeester van Sint-Kruis, 1806-1811, in: Brugs Ommeland, 32 (1992), p. 51 en Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen en Traditionalisten..., Brussel 1972, p. 382 en A. VANDEN ABEELE, Politieke apothekers in de Revolutietijd, einde 18de- en begin 19de eeuw, in: Brugge die scone, 1995, nr. 1, p. 15 en SAB., Hedendaags Archief, Registers van de Burgerlijke Stand, Overlijdensregister 1815, akte nr. 993).
J.B. Goddyn zie Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen en Traditionalisten..., Brussel, 1972, p. 267 en 308 en MV. 1791, n. 88.
Drukker François Van Praet (1759-1832) trouwde in 1801 met Marie-Petronilla Jacoby (1774-1844) en werd op deze manier opgenomen in de nauwere kring van enkele families die zich, dank zij de revolutie, hadden opgewerkt tot de top van de Brugse notabelen. François Van Praet maakte eveneens deel uit van de meer gematigde revolutiegezinden die op 20 april 1798 aan het bestuur kwamen in Brugge. Bij de benoeming van Valentin Jacoby tot burgemeester van Sint-Kruis was zijn functie binnen het dagelijks bestuur van de departemensraad van invloed. (zie A. VANDEN ABEELE, Valentin Jacoby. Burgemeester van Sint-Kruis, 1806-1811, in: Brugs Ommeland, 32 (1992), p. 47-48). Jacques Herdeboudt: zie MV. 1795, n. 5. Het kan hier zowel vader als zoon Herdeboudt zijn.
Pierre Mathieu Goddyn werd in Brugge geboren op 25 februari 1752 als zoon van Eugène, metselaar en Maria Pepers (zie SAB., Doop-, trouw- begraafboeken van O.-L.-Vrouweparochie, nr. 42). Hij werd leerling van de stedelijke academie en specialiseerde zich als portret- en historieschilder. Hij verbleef in Parijs en Italië. Hij overleed als vrijgezel op 59-jarige leeftijd in 1811. Over zijn politieke activiteiten zijn ons weinig gegevens bekend. Hij was in deze municipaliteit belast met de burgerlijke stand (officier public) (zie P. FIERENS (red.), Dictionnaire des Peintres, Brussel, z.d., p. 263 en SAB., Hedendaags Archief, Registers van de Burgerlijke Stand, Overlijdensregister 1811, akte nr.167).
Witerwulghe of Louis Uytterwulghe, zie MV. 1794, n. 106.
Deschrijver: over deze persoon vonden we geen gegevens.
Valentin Joseph Jacques Jacoby, meestal Jacoby zoon, werd in Brugge geboren op 2 mei 1759 en gedoopt in de Sint-Donaaskathedraal. Zijn ouders waren Jacques Jacoby, afkomstig uit Verviers en de Brugse Marie Isabelle Dubois. In verband met zijn politieke leven zijn er heel wat gegevens te vermelden. Op 11 november 1792 werd hij lid van Société Littéraire. Enkele dagen later werd het Genootschap der Vrienden van Eendragt, Vryheyd en Gelykheyd opgericht en Jacoby werd er meteen voorzitter van. Als gevolg van zijn Club-activiteiten werd hij in januari 1793 door de Franse overheid aangesteld als commissaris voor het Brugse Vrije. Op 29 maart 1793 verlieten de Franse legers de stad en voerden o.a. Valentin Jacoby als gijzelaar met zich mee naar Duinkerke. Na de definitieve terugkeer van de Fransen kon Jacoby weer actief worden. Nochtans werd hij niet opgenomen als lid van de nieuwe municipaliteit die op 22 januari 1795 werd geînstalleerd. Dit bestuur vroeg echter aan de prefectuur een supplementaire benoeming van Jacoby, wat ook gebeurde. Hij werd samen met o.a. Joseph Van Huele belast met het bestuur van het grondgebied dat vroeger tot het Brugse Vrije behoorde. Hij werd eveneens belast met de inventaris van de goederen van de afwezige en gevluchte burgers. Op 27 augustus 1795 werd hij ondervoorzitter van de municipale raad en op 7 maart 1796 voorzitter. Op 5 mei 1797 was zijn rol uitgespeeld. Pas op 10 december 1799 komt hij weer naar voren, ditmaal als lid van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen. Zijn politieke functie nam hij weer op in 1806 toen hij burgemeester werd van de gemeente Sint-Kruis. Dit gebeurde op voorspraak van zijn schoonbroer François Van Praet die een belangrijke rol speelde binnen het bestuur van het departement. Hij kon voor de uitoefening van deze taak een beroep doen op een adjunct en een secretaris. De ontvanger van Sint-Kruis werd zijn vroegere compagnon van de Jacobijnse Club, François Goudeseune.
Op 22 juli 1811 overleed de 52-jarige Valentin Jacoby vrij onverwacht thuis op het Rooigemkasteel. De aangifte van zijn overlijden werd o.a. gedaan door zijn schoonbroer François Van Praet. (A. VANDEN ABEELE, Valentin Jacoby. Burgemeester van Sint-Kruis, 1806-1811, in: Brugs Ommeland, 32 (1992), p. 37-53. en Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen en Traditionalisten..., Brussel, 1972, p. 26).
Ignace Franciscus Aloysius Roels (1757-1822). Hij was de zoon van Ignace Roels, apotheker, en Maria Theresia van Loo. Hij was eveneens apotheker en woonde op de Vismarkt. Hij behoorde tot de groep politiek actieve apothekers maar speelde na de eerste Franse overheersing slechts een gematigde rol. Ook in de functie van secretaris van deze municipaliteit trad hij politiek minder op de voorgrond. Zijn neef Olivier Roels was eveneens politiek actief, maar is hier waarschijnlijk niet de Roels die als secretaris in functie is (A. VANDEN ABEELE, Politieke apothekers in de Revolutietijd, einde 18de- en begin 19de eeuw, in: Brugge die Scone, 1995, nr. 1, p. 15).

[p. 126]

Predikheers- en Hoogstraete over den Burg tot in het stadthuijs waer alle de leden van de oude municipaliteijt door de nieuwe vervangen en geinstalleert wierden, waernaer de nieuwe en oude municipaliteijt in 't order als vooren den commissaris en etat-major naer het bisdom vergeleijt hebbende. Des avons was er in het Vrije een groot avontmael opgerecht, alwaer den commissaris, den etat-major, de leden van de nieuwe en oude municipaliteijt en verscheijde andere Fransche tegenwoordig waeren.

(10 maerte 1796)

Op den 10 maerte vernam men 's morgens dat er wederom eene merkweerdige diefte begaen was ten huijse van joffrouw Lamaire in de Geltmuntstraete, waer de dieven eenige ruijten van de bovenvensters opengebroken hebbende, hebben ontweert verscheijde wijnkelgoederen, bestaende in zijde linten, hespe, terletaene en opgeploijde tuijten⁽⁴⁴⁾, onder meer andere desen nagt ook ten huijse van sr. Wilde, zilversmit, drij ruijten opgengebroken zijnde. CCVII gaset van 10 maerte, etc.

(44) Lees: zijden linten, gespen, tierlantijnen, opgevouwen mutsen (vgl. DE BO, o.c., p. 1196)

(11 maerte 1796)

- fol. 40 - Op den 11 is geduerende den avond uijt het hospitael van St-Jan, ontvlugt eene nonne genaemt suster Marij, die aldaer reets sedert 11 jaeren geprofest was. Op haer vlugt langs de duere van hetzelve hospitael heeft in ander kleederen daertoe reets bereijt, haere nonnekleederen en wijle bij de keerssepanne aen de duere laeten liggen en is alzoo weggevlugt. Zommige zeggen met een Franschman, die eenige maenden in hetzelve hospitael ziek gelegen heeft, dezelve weggevlugt te zijn en andere zijn van gevoelen dat zij wilt trouwen met den soon van eenen bakker die eenigen tijdt in dit hospitael knegt geweest heeft en die uijt hetzelve om genoegsaeme redens heeft moeten verhuijsen. Dog hoedaenig zulks zijn mag, voorsiet men genoegsaem dat zij haer van de ellendige tijdtsomstandigheden zal bedienen, die de vrijheijd aen eenider geven, de paters uijt hunne cloosters laetende loopen, pensionen gegeven wordende en laeten trouwen, zoodat het naegeslagt niet moet verwondert dat hunne ongeluckige voorbeelden door nonnen en devoten gevolgt worden.

(12 maerte 1796)

- fol. 41 - Op den 12 saeg men eene nieuwe bende zoogenaemde gewaepende gendarms, meest jongelingen deser stadt van de beste soort in de waepens, die zoo men voorgeeft voor de goede police gestelt zijn. De eerste daedt van dese helden heeft op heden geweest, het aenhouden van honderden landtslieden die wegens den martdag naer stadt kwaemen en geene cocarde op hun hoedt hadden, terwijl die te draegen te lande bijnae van veele vergeten was. Alle dese hebben die baenstropende bende, gelijk ook de schaedebeletters, die beter naer de dieven zouden nasien, met groote vreese beweegt naer het stadthuijs en hun aldaer zooveel afgestropt als zij maer konden krijgen, onder verdreeging van hun in vangenis te steken, sommige tot 40 à 50 stuijvers doende geven, al welk bloetgelt belopende tot meer zoo men zegt als 300 guldens door de baenstroopers is verdeelt geworden.

(14 maerte 1796)

Op den 14 maerte vernam men 's morgens dat onder veele dieften zoo van uijtbreken van ijsers als andere die geduerig zonder straffe gepleegt worden, geduerende desen nagt in het huijse van sr. Vannecke, bakker op ter Balie, gebroken was, waer bij middel van het openbreken van eenige ruijten de voorduere opengebroken zijnde, meer dan 50 bakten, om heden gebakken te worden, veel cleergoet en andere effecten uijt den huijse zijn ontweert geworden. CCVIII gaset van 14 maerte, etc.

(16 maerte 1796)

- fol. 42 - Op den 16 saeg men onder andere exempelen die daegelijks voorvallen, nopende de geltstooperije van de geene cocarden draegen, eenige paters en andere geestelijcke persoonen aenranden, onder andere wierden twee

[p. 127]

paters Recoletten vastgenomen en naer 't stadthuijs beweegt, dese gewonelijk geen gelt handelende, wierden niet geslaekt voordat voor hun tot 6 schellingen wisselgelt betaelt wiert, naerdat men hun onder verscheijde spotredens hadde toegeworpen dat zij voor toekomende voorsigtiger zouden geweest hebben en dat zij hoewel de cocarde in 't hert niet draegende dezelve ten minsten uijtwendig zouden draegen, etc.

(17 maerte 1796)

Op den 17 maerte wierden in 't beluijk van het Landtshuijs van den Vrijen verkogt veele afgebroken materialen zoo van houtwerk, steen als harduijn, terwijl men besig is met bijnae het heele beluijk van hetzelve gebouw overhoop te werpen en daeraen dag en nagt gewerkt wordt om de committés van de nieuwe regtsbanken in te plaetsen. De heele plaetse der vierschaere in de saele, op welke zoo menige sententien uijtgesproken zijn, is ook teenemael afgebroken, daer ook geen overblijfsels der oudtheden gelaeten wordende. CCIX gaset van 17 maerte.

(18 maerte 1796)

- fol. 43 - Op den 18 maerte, feestdag van O.L.V. van de 7 ween, was jaerelijks de gewoonte dat de heeren van den choor om 8 uren 's morgens van de parochiale kercke van St.-Salvators processiewijs gingen naer de kerke van de eerw. paters Capucinen en dan verselt door dezelve paters, het beelt van O.L.V. droegen naer dezelve parochiekercke, welke gewonelijk met alle stigtinge en devotie geschiede. Nu dat door het haetelijk sistema der Fransche verboden is eenige solemniteijten buijten het beluijk der kercken te plegen, heeft desen morgen dese pligtigheijd teenemael onderbleven en het beelt van de bedrukte maget Maria is in stilte naer de parochiale kercke van St.-Salvators gedregen, om aldaer als naer jaerelijksche gewoonte tot sondagnaermiddag geexponeert te worden.

(20 maerte 1796)

Op den 20 maerte zijnde decadi den 30 ventose of windtmaendt, hadde eenider sedert lang naergelaeten de drijcaleurige vaendels uijt zijn huijs uijt te steken en zulks was geene gewoonte meer, desen morgen nogtans saeg men in minder dan een halve ure tijdts heel dees gewoonte vernieuwen. Den eenen gebuer den anderen waerschouwende zulks seffens te doen, terwijl er reets verscheijde in vier en ses Fransche livres in gelde - fol. 44 - geboet waeren. Seffens saeg men uijt meest alle huijsen het drijcaleurig vaendel waeijen. Desen morgen en naermiddag als naer gewoonte op het carilion gespeelt wordende.

Desen naermiddag en is wegens den palmzondag vanuijt de parochiale kercke van St.-Salvators geene processie omgedregen dan alleen rond de kercke, zoodat die solemneele gedagtenisse voorheen met zooveel luijster tot groot voordeel der stadt geviert, teenemael is onderbleven, evenalsof het eenen anderen dag zoude geweest hebben, zijnde desen avond het beelt van O.L.V. van de seven ween in stilte naer de kercke der eerw. paters Capucinen vertransporteert geworden.

(21 maerte 1796)

Op den 21 maerte vernam men 's morgens dat een groot getal inwoonders deser stadt die gisteren hadden naergelaeten het drijcaleurig vaendel uijt te steken, opgeteekent waeren en dat dese alle in eene geltboete zullen vervallen. Het kan gebueren dat eenige particuliere zulks uijt moetwilligheijd of tegensin hebben naergelaeten, maer het is meer seker dat het meestendeel zulks bij onwetentheijd heeft naergelaeten omdat die gewoonte nu sedert meer dan vier maenden niet meer onderhouden wiert en uijt welke vernieuwinge nog meer ongelucken voorsien worden. CCX gaset van 21 maerte, etc.

(23 maerte 1796)

- fol. 45 - Op den 23 is bij orders van de municipaliteijt bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt dat er bevonden wordt de verwoestende plaege onder de peerden toe te nemen van het zoogenaemde vorte snot, om den loop van welke in den beginne zooveele mogelijk te dempen, wordt alle besitters der

[p. 128]

peerden binnen dese stadt en paelen van diere geordoneert van op maendag en dijssendag toekomende hun met hunne peerden te begeven ten huijse van den peerdesmit Vanderheijde bij de Mariebrugge, van 's morgens ten 8 tot 12 en 's middags van 2 tot 6 uren om aldaer geexamineert te worden, zullende de peerden van die zullen ingebreke blijven van zulks te doen geconfisqueert worden⁽⁴⁵⁾.

(45) De reeks Hallegeboden, bewaard in het SAB., stopt op datum van 9 maart 1796 (19 Ventôse VI).

(24 maerte 1796)

Op den 24 maerte, zijnde witten donderdag, en is als naer jaerlijksche gewoonte vanuijt de kercke van Jerusalem geene processie omgedregen, maer alleen de diensten in de kercke verricht geworden. Jaerlijks was het ook de gewoonte dat het carilion op den thooren van 's woensdags tot saterdags in de goede weke niet gehoort wiert, maer nu dat wij Fransch zijn, is hetzelve geensints opgehouden, maer als op ander daegen blijven speelen, uijt alle welke de godtvrugtigheijd hoe langer hoe meerder vermindert wordt. CCXI gaset van 24 maerte, etc.

(26 maerte 1796)

- fol. 46 - Op den 26 is bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt een besluijt van de administratie van het departement waerin maetregelen bestemt worden tegens de ontfangers van belastingen die in assignaten opgebragt hebben 't gene zij in numeraire ontfangen hadden.

(27 maerte 1796)

Op den 27 maerte zijnde den eersten paeschdag, was alles zoo stil alsof het eenen anderen dag zoude geweest, jaerlijks heeft het de gewoonte geweest dat op desen feestdag als den besondersten van 't jaer zijnde, in alle de kercken der stadt voor het beginnen van alle diensten, alle de klokken geluijt wierden en dat de kerken met alle de beste ornamenten opgestelt waeren. Nu dat wij ongeluckige Fransche geworden zijn, beginnen de diensten alleen met het luijden van eene klokke daer dezelve voor den minsten sotten Franschen feestdag heele daegen geluijt worden. Geene besondere ornamenten worden in de kercken gebruijkt en op d'autaeren zijn alleen kopere kandelaers geplaest geworden. Van 11 tot 12 uren en is heden ook op 't carilion als nae sondaegsche gewoonte niet gespeelt geworden.

(28 maerte 1796)

- fol. 47 - Op den 28 vernam men met het aenbreken van den dag dat er een groote diefte met braeke langs d'agterpoorte van d'heer D'olander⁽⁴⁶⁾ in de Wollestraete, staende de poorte in hemerijcke⁽⁴⁷⁾ begaen was en dat er onder andere agt stukken lijnwaeten gestolen waeren. De dieven hadden de ardune zullen van onder de poorte afgebroken en meer dan ses voeten diep onder dezelve de aerde uijtgedolven, dusdaenig dat er een man konde doorkruijpen en langs desen weg de gestolen goederen weggenomen. Zoo zij den tijdt hadden gehadt en een duere verder hadden moeten breken, laegen der meer dan 300 stukken lijnwaeten, die zij ook zouden konnen gestolen hebben.

Desen morgen heeft men op de Mart begonst eenen theater te maeken wegens een sotte Fransche feest, ter eeren van de jongheijd, die op den 30 deser zal geviert worden.

De generaele beregtingen van de paeschfeest, die gewonelijk met veel luijster bij alle kranke omgedregen wierden, zijn nu ook teenemael onderbleven en het alderheijligste is door de heeren pastors aen de zieken gedraegen geworden in alle stilte, zoodat men niet meer weet waer dat er zieken zijn. De gewone processie van de pestmissen uijt St.-Jacobskerke en is ook niet omgedregen geworden. CCXII gaset van 28 maerte.

(46) Joseph D'Hollander was één van de vijf kinderen van het echtpaar Justo D'Hollander en Jeanna Saney. Het gezin woonde in de Wollestraat nr. 16 in het huis ‘De Peckepuut’. Zij kwamen in dit huis wonen in 1778 en de zonen Joseph en Franciscus baatten de handelszaak van hun vader uit. Joseph voerde handel in een maatschappij onder de naam ‘J. d'Hollander en co’. Van deze maatschappij was hij ‘gérant’ en ‘associé’. De aard van de handel werd omschreven als ‘toiles et cendres et la commission’. Hij onderhield betrekkingen met het buitenland o.a. met Spanje, Frankrijk en het noorden (SAB., Hedendaags archief, Handel en nijverheid, Commerce en général, 1782-1830: ‘Liste des négocians et commerçants les plus distingués, 1810’). Hij werd in 1791 deken (voorzitter) in het bestuur van de Kamer van Koophandel. De vrijgezel Joseph D'Hollander werd een man van aanzien en werd verkozen in de stadsmagistraat. Hij was schepen in december 1789. In juni 1793 werd hij als oud-schepen verkozen tot hoofdman van het Sint-Niklaaszestendeel. Hij behoorde tot de groep van ‘revolutionairen’ tijdens de turbulente jaren op het einde van de 18de eeuw (zie Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen en traditionalisten..., Brussel, 1972, p. 378). Joseph was sinds 1786 kerkmeester van de Onze-Lieve-Vrouwekerk en had de titel van ere-voorzitter bij zijn overlijden. Hij overleed op 88-jarige leeftijd op 4 mei 1837. De beide broers d'Hollander werden begraven op het kerkhof van Oostkamp (J. GAILLIARD, Inscriptions funéraires et Monumentales. Bruges Eglise de Notre Dame, Brugge, 1866, p. 423). De gegevens in deze noot zijn gebaseerd op de onuitgegeven studie van J. D'HONDT, e.a., Het huis De Peckepuut, Brugge, v.z.w. Levend Archief, 1995.

(47) Het huis Hemelrijke bevond zich in de Kartuizerinnenstraat 'streckende tot aen de stadsreye geseyt den Dijver’. In 1775 werd het huis door Jacques vanden Berghe gekocht en verpacht aan Jan Boels (zie RIJKSARCHIEF BRUGGE, Staten van Goed, Brugse Vrije II, nr. 6034).

(29 maerte 1796)

- fol. 48 - Op den 29 wierden verscheijde persoonen uijt hunne huijsen gelicht, onder welke eenen dief van professie, genaemt Baegel, en in egte van vangenis beweegt ter oorsaek dat men de gestolen stukken lijnwaet gisternagt

[p. 129]

gestolen, zoo in hunne huijsen als bij eenen prondelaer die dezelve gekogt heeft gelijk ook nog ander gestolen goet in hunne huijsen gevonden heeft.

Desen avond van 8 tot 9 uren luijdeden alle de klokken der stadt en tusschen het spelen van 't carilion is de feest ter eere der jonkheijd ingestelt geworden.

(30 maerte 1796)

Op den 30 maerte van 7 tot 8, van 12 tot 1, van 3 tot 5 en van 8 tot 9 uren 's avons wierden alle de klokken der stadt geluijt en bijnae onophoudelijk op 't carilion gespeelt. Het groot vendel is op den thooren opgesteken en de drijcaleurige vlagge aen 't stadthuijs uijtgehangen, ook zijn uijt alle huijsen de drijcaleurige vaendels uijtgesteken geworden. Om 3 uren is eene pligtige cavelcade, bestaende uijt peerde- en voetvolk, den heelen etat-major, alle de municipale en andere bediende, een reij van jonge schoon vercierde maegdekens, draegende versieringen betrekkelijk tot de feest en meer ander vercieringen, van den Burg langs de Hoog-, Predikheers- en Wollestraete, gekomen tot op de Mart - fol. 49 - waer een schoon vercierden theater opgeregt was, verbeeldende de maegt van vrijheijd en rondtom met schoon nieuw vercierde sinnebeelden afgeschildert zijnde. Nevens het hoog verheven vrijheijdbeelt stonden twee pedestallen, in welke wierook bij menigte ontsteken wiert. Naerdat er eene langduerige redenvoering uijtgesproken was en ander solemniteijten gedaen waeren, teekenden eenige jongelingen op eenen grooten boek hunnen naem, aldus onder de nieuwe gendarmerije die er opgerecht wordt aenveert wordende, waernaer twee der zelve door de jonge maegden eene croon opgestelt wierden. T'eijnden welke de heele cavelcade als vooren langs de Philipstokstraete naer 't stadthuijs vertrokken, is des avonts door eenen bal die gratis in 't commediehuijs is gegeven, die zoo sotte als belaechelijcke feest, ter eeren van de jonkheijd opgerecht, geeijndigt wordende.

- fol. 50 - Naerdat nu de feest op de Mart geeijndigt was, den etat-major en de municipaele bediende in hunne gewone vergaederplaetsen vertrokken waeren, is de geheele militaire besettinge verselt met eenige maegdekens en gespel gegaen naer het hospitael van St.-Jan, waer gekomen zijnde zij hetzelve seffens zijn ingetrokken en gegaen naer eenen man die aldaer sedert eenige weken siek te bedde licht, welken zij eene kroon hebben op het hooft gestelt en eenige kroonstukken in specie gegeven hebben, welke onder eene groote alteratie van de nonnen geschiede, omdat zij op 't aenkomen van eene zoo gewaepende magt niet wisten wat er ging geworden. Zoo men daernae vernomen heeft, is d'oorsaeke deser pligtigheijd geweest omdat desen man geoordeelt wiert veel voor het vaderlandt te hebben verdient, omdat hij onlangs eenen Franschen overste hadde van de doodt bevrijt, die langs de Langereije met chaise en peert gereden komende en in 't water staende om ommegeslaegen - fol. 51 - te worden en met peert en man te verdrinken, door desen man in groot perijkel van zijn leven zelve, was van de doodt bevrijt geworden.

Op den theater waeren ook verscheijde gekweste met de cavelcade toegekomen, die of het leger of andere toevallen gewond en verminkt waeren, welke ook op den zelven theater t'eijnden de pligtigheijd zijn gekroont geworden door verscheijde van de maegdekens die op den zelven waeren. Zelfs was er den heer Emanuel Presie, prelaet van den Eechoutte gevraegt om op den theater de pligtigheijd bij te woonen en ook te worden gekroont, hoewel hij niet te voorschijn is gekomen omdat hij ook gerekent wordt veel voor het vaderland te hebben verdient, omdat hij, wanneer de Fransche over drij jaeren dese landen hebben moeten verlaeten, bedektelijk met zijn eijgen koetse eenige Fransche verkleet heeft weggevoert, die uijt vreese van de woede des volks zig in dese abdije verborgen gehouden hadden⁽⁴⁸⁾. Een liedeken zijnde als eene voorsing van 't toekomende mij ter hant gekomen nopens de plichtigheijd van heden, kan versaemeling sub N. onder de stukken gesien worden.

(48) Emmanuel Prisie (1737-1803) was in 1776 verkozen tot abt van de Eekhoutabdij. Onder zijn bestuur beleefde de abdij nog een relatieve bloeiperiode. Hij maakte de afschaffing mee van de abdij op 14 november 1796 en vestigde zich daarna in zijn geboortestad Poperinge. Het hier vermelde incident is nog niet opgenomen in de biografische notitie van N. HUYGHEBAERT, Abbaye Saint-Barthélemy de l'Eeckhout à Bruges, in Monasticon belge, III, vol. 3, Luik, 1974, p. 798-801.

[p. 130]

(31 maerte 1796)

- vervolg van fol. 49 - Op den 31 was aen 't gebouw van d'halle op de Mart in de ronde boven het beelt van O.L.V. waer het keijserlijk waepen gewonelijk gestaen heeft, voltrokken een werk waeraen men meer als twee maenden gewerkt heeft, verbeeldende de ronde de maegt van vrijheijd en rond dezelve zijn, de groote van waepens, in groote letters de naemen van de negen nieuwe departementen geschildert geworden. CCXIII gaset van 31 maerte.