Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

34.

Brief 16 januari 1939 aan Ir. J. Breyer, Amsterdam. Ik had mij eerst voorgenomen deze brief weg te laten.

Bij nalezen schiet ik telkens in de lach, terwijl ik ook geroerd word door zijn verlangen mij bij zich te hebben, door de moeite en de tijd die hij daaraan besteedde.

En ik moet lachen, als ik mij voorstel hoe deze brief is gelezen in één van de kantoren van de Mij Nederland, hoe men daarover misschien gedelibereerd heeft. Het diplomatieke, nietszeggende antwoord van Breyer maakte een eind aan onze speculaties.

Blimbing, 16 Januari 1939

Den Weledelgestr. Heer Ir. J. Breyer,

c/o N.V. Stoomvaart Maatschappij ‘Nederland’,

Amsterdam.

Weledelgestrenge Heer,

Mijn neef, Frans Schamhardt, is stuurmansleerling op de Poelau Laut, en heeft U voor het begin van de laatste reis verzocht om eenig langdurig verlof in Indië, teneinde dat verlof door te brengen bij mij, zijn oom. Wij hebben den indruk gekregen, dat Uw advies niet ongunstig is geweest, maar van het verlof is niets gekomen. Ik ben daarom zoo vrij U nog eens persoonlijk te schrijven, in de hoop, dat U misschien nog genegen en in staat bent hierin een invloed ten goede uit te oefenen. Het is voor ons n.l. van vrij veel belang, temeer daar mijn neef na enkele reizen weer in Nederland zal moeten blijven, o.a. voor de militie en voor het radio-diploma, en men niet met zekerheid kan weten hoe lang het wel kan duren eer hij weer eens hiertelande zal komen.

Ikzelf, geen ambtenaar zijnde, ben hier 23 jaar en niet in staat met verlof naar Nederland te gaan, hoewel mijn moeder nog leeft (79 jaar) en mijn broer en zuster evenzoo. De moeder van Frans Schamhardt is mijn eenige zuster. Frans Schamhardt zelf had ik natuurlijk nog nooit gezien, voor

[p. 327]

zijn komst hiertelande, en zijn verschijning heeft mij diep getroffen. Ook hebben wij elkander veel te vertellen, over verleden en heden, want Frans is een aardige, intelligente jongen en het is voor mij een genot met hem te praten. Wij hadden ons voorgesteld, dat het mogelijk zou zijn voor hem te Soerabaia achter te blijven voor ongeveer een week. Het schip komt meestal tweemaal te Soerabaia. Daartusschen ligt dan een korte kustreis van een week of zoo. Maar natuurlijk is het ook mogelijk ten allen tijde weer aan boord te gaan in een andere haven op een bepaalden datum. Langer dan een week hebben wij niet bedoeld.

De vrees bestaat voor het scheppen van precedenten. Maar ik geloof niet, dat men daarvoor zeer bevreesd behoeft te zijn. Den laatsten Zaterdagmorgen, dat het schip te Soerabaia was, bleek mij, dat het grootste deel der stuurmansleerlingen aan wal was gegaan. Mijn neef stond in het ruim en een ander stond te verven op den wal bij de valreep, in de felle zon temidden van de Madoereesche havenkoelies. Op mijn verzoek aan den 1sten stuurman mocht mijn neef met mij mee voor enkele uren en werd hij vervangen door den collega met de verfkwast, die erg blij was met de verandering, want het was fel heet en in het ruim was wat schaduw. Maar 's middags om 4 uur moesten wij weer terug zijn, want dien Zaterdagavond 5 uur ging het schip naar Tjilatjap. Ik behoef U niet te schrijven, hoe teleurstellend dit was, en evenmin, dat niemand van deze dingen de noodzakelijkheid inziet. Misschien ligt dit in het gevolgde systeem, maar zooveel is zeker, dat de stemming toch wel ten zeerste wordt bedorven. Men voelt er wel iets van in hoogere regionen, want in Tjilatjap stelde men hen in de gelegenheid een klapperoliefabriek te bezichtigen, die vijf minuten van den steiger was gelegen. Terwijl men te Tjilatjap tamelijk dicht bij den Boroboedoer en de Prambanantempels is!

Ik ben van beroep journalist en in staat met mijn neef een weinig rond te reizen door Midden- en Oost-Java, waarbij wij dan tevens gelegenheid zouden hebben elkander wat beter te leeren kennen en wat meer te spreken over die dingen, die ons belang inboezemen, en niet anders zijn dan

[p. 328]

familie-aangelegenheden. Deze jongen is naar zee gegaan ‘om wat van de wereld te zien’, maar dat valt natuurlijk tegen. Over 't algemeen zien zeevarenden maar weinig van de landen, die zij bezoeken, ook al meenen zij die landen te kennen, als men hen zoo hoort. De slotsom van mijn neef is nu b.v.: ‘Indië is een rommel!’ hetgeen gedeeltelijk en in zeker opzicht waar is, vooral omdat deze jongen ongeveer niets van Indië ziet dan de inderdaad rommelige kust en de rommelige havenplaatsen. Hij is echter wel een paar keer bij ons te Malang geweest, doch veel te kort om grootere tochtjes te maken, zoodat hij ook hier blijft stuiten op ‘den rommel’, en terecht, want de menschelijke bouwsels zijn afschuwelijk. Maar als wij een week tot onze beschikking hadden, zou ik in staat zijn hem Indië van een andere zijde te doen kennen en zou hij, over den rommel heen, iets mooiers te zien krijgen, dat blijft en beklijft in de herinnering. De indruk, dien deze stuurmansleerlingen van Indië krijgen, is inderdaad vrij treurig, behalve dan in een enkel geval, waar het betreft een in Indië geboren persoon, die volkomen genoeg heeft aan de steden.

Ik ben nochtans dankbaar voor de paar Zondagen, die hij bij mij heeft kunnen doorbrengen, ook al waren die voor hem en voor ons veel te kort. Ik kan ook wel voelen voor de bezwaren van officieele zijde tegen het maken van een uitzondering, c.q. het scheppen van een precedent, maar het komt mij toch voor, dat dit een bizonder geval is, zooals ik hierboven heb uiteengezet, en dat de Maatschappij met weinig opoffering van principes ons dit groote genoegen zou kunnen doen, vooral omdat het verzoek niet ten tweeden male zal worden herhaald.

Ik hoop van harte, dat mijn wellicht wat openhartige brief bij U in goede aarde moge vallen en dat het verzoek door U nog eens in overweging kan worden genomen, in dien zin, dat het besluit tot het verleenen van het verlof reeds voor de afvaart kan worden genomen in overleg met den kapitein of den 1sten stuurman. Deze zijn waarschijnlijk niet op de hoogte van de juiste omstandigheden en komen er dan zoodoende toe weinig gewicht te hechten aan het geval, vooral als men 1 dag te laat is of vreest te zijn, zooals op de laatste

[p. 329]

reis. (Het schip ging intusschen toch op tijd van Batavia, als ik mij niet vergis). Ik dank U bij voorbaat voor elke hulp, die U in staat mocht zijn ons te verleenen en verblijf intusschen, met de meeste hoogachting, Uw dw.; W. Walraven.

Amsterdam, 27 Februari 1939

Den Heer W. Walraven

Blimbing bij Malang,

Java

Als antwoord op Uw brief van 16 Januari jl. deel ik U het volgende mede.

Uw neef, stuurmansleerling F. Schamhardt, heeft na het behalen van zijn diploma B aan de Kweekschool voor de Zeevaart bij onze Maatschappij gesolliciteerd als stuurmansleerling en een plaatsing aan boord van ons ms. ‘Poelau Laut’ gekregen. Dit houdt in, dat hij de zeemansloopbaan heeft gekozen en van plan is om na één jaar dekdienst, hetgeen de wet voorschrijft naar gelang van zijn schriftelijk werk en kapiteinsrapporten, het diploma 3e-stuurman groote handelsvaart te krijgen of anders examen daarvoor te doen. De dekdienst omvat alle werkzaamheden het schip betreffende en het is daarom zaak, dat hij in dien wettelijk voorgeschreven tijd intensief en met lust daaraan deelneemt. Het nut hiervan wordt door beginnenden en menschen buiten het vak zelden ingezien, maar door een zeeman op ouderen leeftijd des te beter begrepen.

Van onze zijde juichen wij het toe indien de opvarenden in hun vrije tijd zich op de hoogte stellen en kennis nemen van de verschillende havens en landen, die zij bezoeken en zoowel aan boord als door ons wordt, indien de dienst het toelaat, hieraan medegewerkt.

Zoodra een schip Amsterdam verlaat, staat en blijft het onder commando van den kapitein, die in onzen geest den internen dienst regelt. Rekening houdende met de behartiging van alle belangen van het schip en van de S.M. ‘Nederland’ zal hij (en bij zijn afwezigheid de 1e-stuurman) moeten beoordeelen, of een langer of korter verlof aan een der opvarenden kan worden toegestaan.

[p. 330]

Hopende U hiermede voldoende te hebben ingelicht, teekent Hoogachtend,

Voor de N.V. Stoomvaart-Maatschappij ‘Nederland’

De Inspecteur, J. Breyer