Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

32.

Brief van 12 november. In deze brief zinspeelt Walraven op mijn bezoek aan hem, samen met D.M.G. Koch, in de gevangenis Soekamiskin. Er was voortdurend iemand van het gevangenispersoneel om ons heen. Het hinderde mij en het schokte mij ook Walraven in gevangeniskleren te zien. Zijn overgevoeligheid en achterdocht blijken uit zijn reactie op wat ik geschreven had, en waar hij Beb Vuyk verantwoordelijk voor wilde stellen. Maar Beb Vuyk stond hier geheel buiten. Ik kende haar toen nog niet goed en corresponderen deden we nauwelijks. In ieder geval heeft ze toen tegenover mij niets over Walraven gezegd of geschreven; wel daarvoor: dat ik hem moest opzoeken. Dr. Baudisch was directeur van de gevangenis, een genaturaliseerd Oostenrijker, zie zich met allerlei spirituele dingen bezig hield.

[p. 850]

Soekaboemi, 12 November 1941

Beste Nieuwenhuys,

Zoojuist ontving ik hier je briefje; ik ontving ook in Soekamiskin je briefkaart, die ik echter niet kon beantwoorden. Ik mocht maar 1 brief per week schrijven en ik moest die reserveeren voor Blimbing, zooals je begrijpen zult. Ik schreef in totaal maar 3 brieven in die dertig dagen.

Ik weet evenmin als jij, wat ik ‘tegen’ je zou kunnen hebben. Ook na onze ontmoeting, hoewel zeer kort, vind ik je een hoogst sympathieke kerel en mij ben je in geen enkel opzicht tegengevallen in die 10 minuten. Maar je briefkaart ergerde mij, omdat je begon met de verrassende mededeeling, dat mijn oogen trouwhartig waren gebleken en mijn stem zacht. Misschien ook in verband met de plaats, waar ik me bevond, ergerde dit mij, want ik dacht: Je hoeft niet te vragen, hoe ik ben afgeschilderd, behalve wat betreft het dieet van snert en zuurkool en de verdere ‘anecdoten’. Ook hier weer de lasterende invloed van Beb Vuyk, die zich ten aanzien van mij aan een vorm van huisvredebreuk schuldig heeft gemaakt, hoogst onrechtvaardig kritiek levert op mijn werk (zooals ze ook o.a. deed in de Ind. crt. op ‘Holland's Glorie’ van Jan de Hartog), hetgeen ik toeschrijf aan ordinaire vrouwenjalouzie. Mijn eigen moeder was (en is) zoo. Niet om mee te leven voor iemand als ik, die een krulletje meer vertoont dan een gewone varkensstaart! En het eenige middel er tegen is, als het althans mogelijk is, zulke menschen uit den weg gaan. Daar ik met Beb Vuyk geen vriendschapscontract op zegel heb, kan ik me dit veroorlooven, al moet het haar toevallig nogal bitter treffen, daar ik me te Soekaboemi bevind en aldaar aan een Chin. hotelletje de voorkeur geef boven haar ruime woning. Ook andere personen, o.a. haar vrienden in de Soekaboemische Opvoedingsgestichten, moeten mijn houding wonderlijk vinden, al heeft nog geen dezer menschen haar naam in mijn bijzijn genoemd. Een veelzeggend zwijgen, zullen we maar zeggen.

Soekamiskin heeft me meer getroffen, dan ik zelf wel bleek te beseffen. Wel viel het me op, dat het me al die dagen niet mogelijk was mijn gedachten te concentreeren op mooie dingen en betere dingen, zooals me dat altijd mogelijk is, als

[p. 851]

ik alleen ben. In plaats, dat ik me kon overgeven (zooals ik b.v. altijd doe op een lange eenzame wandeling of ook wel in slapelooze nachten) aan het reciteeren van de vele gedichten en prozastukken, die ik van buiten ken, aan zingen van oude liedjes en operafragmenten, aan het in mijn hoofd concipieeren van ‘kopij’ of rijmen, kon ik de schoonheid in dat alles daar niet goed meer voelen en maakte het me verdrietig. En in plaats daarvan voerde ik voortdurend strijd met vijanden van velerlei soort, soms heele oude, maar ook kersversche, die mij zelfs tot in mijn droomen vervolgden. Beb Vuyk zelf was daarbij een der voornaamsten, maar ook de huisbaas te Blimbing, mijn vrouw en sommige van mijn kinderen in sommige hunner aspecten, de lijkbidder en de koffiepropagandist uit den trein, de rechtbank, de ‘pionnen’ (bewakers) in de gevangenis. De sympathiekste mensch in de gevangenis was dr. Baudisch zelf, die zich op veel punten machteloos verklaarde (ik ben maar een uitvoerder van opdrachten, meneer Walraven!), maar die mij als publicist vrij goed bleek te kennen en mij erkende in mijn waarde als zoodanig, mij in elk geval geen oogenblik heeft behandeld als een ordinaire gestrafte. Hij bezocht me 6 maal in de cel, altijd alleen, en sprak met mij over allerlei, al was het maar kort. Hij poogde kennelijk mij te bemoedigen en gaf me zelfs te verstaan, dat ik hem na afloop om een interview mocht verzoeken, waarbij hij bereid zou zijn gebleken mij de werkplaatsen te laten zien, die ik nu niet heb gezien wegens mijn afzondering. Het is er niet van gekomen.

Ik ben eigenlijk ziek. Ik ben magerder geworden, mijn kleur is geel, ook het wit van mijn oogen. Mijn digestie was in de gevangenis goed, maar niet zoodra was ik in vrijheid, of het ging daarmee verkeerd. Niets smaakt mij, geen eten, geen tabak, geen bier. Ik heb voortdurend een gevoel, alsof ik een kater heb na een zware roes, terwijl ik toch kinderachtig weinig heb geconsumeerd.

Ik wrerd Vrijdagmorgen, 7 dezer, om 6 uur vrijgelaten. Mijn vrouw was aan de poort met een Opelette. Zij was den vorigen dag van Soekaboemi gekomen en had 's nachts bij de Kochs geslapen. Allereerst gingen we natuurlijk daarheen,

[p. 852]

waarbij ik voor het eerst den weg zag van Soekamiskin naar de stad: in de gevangeniswagen zie je niets en kun je zelfs geen idee krijgen van den afstand, die je aflegt. Na het ontbijt bij Koch - wat zijn het toch een paar goede, brave zielen! - heb ik me losgemaakt en ben met mijn vrouw de stad ingegaan, zeggende, dat we niet kwamen middagmalen. Ik moest praten en naar veel dingen vragen. Om half 5 kwamen we weer thuis en zijn niet meer uitgegaan dien avond. Den volgenden dag was het Zaterdag en De Kadt kwam al om 9 uur. 's Middags om 4 uur kwam Anna van Soekaboemi. Die logeerde ook al bij Koch, maar ook met haar zaten we van het station komende eerst een uur bij Bogerijen. Ze ziet er best uit en mevrouw Koch was dadelijk zeer met haar ingenomen, wat met de meeste menschen het geval is trouwens. 's Avonds zijn mijn vrouw en Anna naar een film (Virginia) gaan kijken, maar ik bleef bij Koch. D. de Vries kwam. Hij viel me tegen bij nadere kennismaking, lacht bijna niet, is hevig serieus als ‘een strijder voor de goede zaak’ en kijkt wat zeurig, meen ik. Den volgenden morgen zijn Itih en Anna naar De Clan te Tjimahi gegaan, maar ik kon niet mee, daar ik verplicht was naar enkele menschen te gaan om me althans te vertoonen, zooals de heer en mevr. Vastenhouw, die me in Soekamiskin hadden bezocht, en mevr, de wed. Slop, die ik niet kon laten gaan zonder een woord. Veenstra zag ik Zaterdags even; hij is adjudant, en broodmager geworden. Dien Zondagmiddag zijn we met ons drieën naar Soekaboemi gegaan, waar ik in het eerste het beste zindelijk uitziende Chin. hotel ben gegaan, dat ik zag, en waar ik nu nog zit, zonder eenig bepaald plezier te hebben gehad, behalve dan gesprekken met Anna, die echter den heelen dag in beslag is genomen door haar werk in het gesticht. Ze is daar zeer populair en blijkbaar zeer gezien. We zijn natuurlijk naar Soekaboemi gekomen om Anna en haar omgeving te zien. Maandag was er in het gesticht een bazaar van de huisvrouwen, dus werd ik verzocht Dinsdag te komen. Dinsdag toonde de directeur mij de heele inrichting, maakte ik kennis met personeel en met een groot deel van de kinderen, vooral de kleintjes op Anna's afdeeling. We waren er ook 's avonds, want Anna's verjaar-

[p. 853]

dag werd gevierd met een tooverlantaarn-voorstelling, snoep enz. Ik zag werkelijk een aardig stukje gestichtsleven, al waren er symptomen, die me aan Soekamiskin herinnerden, b.v. dat stil en gedwee in een rij naar bed gaan van de kinderen op een enkel woord van de juffrouw. Intusschen ebden mijn financiën en moest ik naar Soerabaia schrijven om nog f 50,-, die zooeven telegrafisch kwamen. Itih bracht me de boodschap mee, dat ik dadelijk moest terugkomen en aan het werk gaan. Zelfs Pelaboean Ratoe gaat niet door. Ze hebben me op Soerabaia noodig, ook al omdat er weer een groot voorschot is gefokt. Dus ga ik morgen terug met de snelste gelegenheid. Ik zei je al in Soekamiskin, dat ik niets vast kan beloven. Ik zou graag komen, als ik tijd had en ik me minder slap voelde en wat beter mijn geld kon missen. Maar laat me nu maar gaan, want ik wil niets liever dan naar huis gaan. Daar wachten me weer nieuwe problemen. Ik ben al 42 dagen van huis en Itih is ook al op 3 dezer van huis gegaan, 6 kinders achterlatende zonder veel verstand. Er moet een einde aan komen. Was ik hier alleen, ik zou er allicht nog een paar dagen voor Batavia afnemen, maar nu kan het niet. Ik heb ook groote verplichtingen tegenover de krant en ik kan niet opzettelijk hun wenken in den wind slaan.

Als ik thuis ben, schrijf ik nog nader, maar ik moet ook aan 't werk. Denk niet aan eenig antagonisme van mijn kant tegenover jou. Er zal zich wel eens een andere gelegenheid voordoen om langer samen te zijn en brieven kunnen altijd geschreven worden, zal ik ook schrijven. Groeten aan Mevrouw, de kleine baas en jezelf en van harte het beste hoor. Ik moet ophouden, daar we nog naar Anna moeten om afscheid te nemen. Als steeds, met een stevige hand, je

W. Walraven.