Op de grens

[p. 155]

Apologie

Walraven had in de krant een kritiek geschreven bij de 9de druk van ‘Mária Lécina’ (‘als ik het wel heb moet ik uitspreken: ‘Maaria Leecina’) die nogal scherp en spottend uitviel. ‘IJs op het hoofd en vasthouden,’ schreef hij, ‘dat is bij zulke zaken geboden. Over tien jaar spreken wij elkaar nader over Mária Lécina en zullen wij zien, wat er nog van haar over gebleven is in den tuin der letteren.’ En verderop: ‘...maar misschien ben ik teveel jaren onafgebroken in Indië, misschien heb ik teveel pijpen gerookt en teveel bier gedronken, misschien zelfs heb ik teveel saté kambing gegeten, dat alles is mogelijk.’

Tien jaar vóór ‘Dieuwertje Diekema’ schreef hij ook al een parodie:

‘De sambal is straf bij Saparóea,
en de pisang zacht bij Tjitjalengka,
maar straffer en zachter dan sambal en pisang is Mária
Pépita Lécina.
Pergi mana, Mária?’

Op deze kritiek moest hij in het weekblad ‘De Indische Post’ wat horen. De schrijver van de tegen-kritiek verbond aan zijn bezwaren enige algemene opmerkingen, die tot de conclusie leidden, dat Indië het artistiek experiment ‘als de pest’ schuwde en Walraven s onontvankelijkheid voor ‘Mária Lécina’ schreef hij toe aan een typisch Indisch proces van ‘afstomping’. Hiermee bood hij Walraven de gelegenheid één van zijn stokpaardjes te berijden. Ziehier:

De schrijver klaagt over de ‘geestelijke afstomping’ van menschen als Abraham Exodus, die de film ‘Dood Water’ niet kon bewonderen en van menschen als schrijver dezes, die op de vlucht slaat voor het ‘letterkundig experiment’. En hij schrijft die afstomping toe aan Indië. Nu ben ik straks twintig jaar onafgebroken in Indië; Abraham Exodus is er zeker langer dan twintig jaar, zij het niet onafgebroken. Doch geven wij blijken van afstomping, wij, die week aan week, of soms zelfs dag aan dag, onszelven uitschrijven over allerlei onderwerpen binnen en buiten Indië? Ik meen dat wij - en wij zijn de eenigen niet - onmiskenbare blijken geven van onverwoestbare vitaliteit.

Ik wil nog iets verder gaan en toegeven dat ik in Indië ben, tegen mijn persoonlijken wil. Ik word er eenvoudig vastge-

[p. 156]

houden door vele plichten, net als zoovele anderen waarschijnlijk. Maar ik heb in mijn langjarige Indische practijk ontdekt, dat er verschillende ‘Indië's’ bestaan en het is nu maar de vraag, welk Indië men kiest of cultiveert. Ook Europa is geen ondeelbaar geheel en als ik moest kiezen tusschen het platteland in Nederland en Indië, zoo koos ik onvoorwaardelijk Indië. Op het platteland in Holland zou ik nog meer ‘tegen mijn persoonlijken wil’ leven dan hier. Want in sommige opzichten is Indië voor mij een heerlijk land. Wanneer ik mij zorgvuldig verschans achter mijn klamboe of in de tot studeerkamer geïmproviseerde garage of desnoods in een leegstaande bediendenkamer, die voorzien is van een Aniem-lichtpunt. Wanneer ik mij daarin installeer temidden van obat-njamoek-geuren en met een pijp, in een zeer summier toilet, ‘dan laat de wereld mij zoo koud als ijs’, zooals het liedje zegt. En in dat eigenaardige en zeer comfortabele ‘Indië’ heb ik gelegenheid gekregen boeken te lezen, waartoe ik in Holland zeker nimmer zou zijn gekomen.

Juist mijn verzet tegen dat Indië ‘van de buitenkant’ heeft mij den strijd doen aanbinden tegen de sloomheid van den achtermiddag, tegen het gewauwel van de voorgalerij, tegen de conversatie van de glimlachende en handjesgevende menschen, tegen den sleurdwang van de bridgetafel, en tegen de luidruchtige, maar oppervlakkige hartelijkheid van de soos.

Inderdaad mis ik in Indië sommige dingen. Bijvoorbeeld een werkelijk goed geoutilleerde bibliotheek en nu en dan een verwante ziel. Alle verwante zielen worden overgeplaatst, of ze gaan trouwen, of ze zijn werkloos en moeten zich ergens opbergen voor den storm. Wat ik vroeger in Holland heb gezien met mijn oogen van twintig jaar, dat zou ik nu willen weerzien met mijn oogen van veertig en meer jaren. Bovendien zou ik willen zien wat ik vroeger heb vergeten of verwaarloosd of zelfs geminacht!

Maar ik heb geleerd te berusten en als ik het alles overzie, dan moet ik zeggen dat ik bij de obat-njamoek en achter het muskietengaas heb geleefd met boeken, waartoe ik in Holland vermoedelijk nooit zou zijn gekomen. Want inderdaad Holland zou mij gedreven hebben ‘in het experiment’, terwijl ‘Indië’ geen vat op mij heeft en mij laat mediteren.

De buitenkant van Indië is arm, rumoerig, oppervlakkig en snobistisch. Maar niet zodra komt men op een zijweg, eenigszins afgewend van den grooten heirweg, of men vindt de stilte en tevens zichzelf. Men wordt behoed voor de verstrooiing en

[p. 157]

men is in staat gedichten als ‘Maria Lecina’ nuchter en onbevangen te zien. Want het verhaal is immers oud, zeer oud, en het wordt telkens herhaald, ook in Indië.

Misschien staan momenteel de bladen vol van een dergelijk verhaal, althans voor hem, die oogen heeft om te zien, en rust genoeg om te peinzen over het oude, oude verhaal van den man en de vrouw.