Nederduitsch taalkundig woordenboek. M, N. O

[Moed]

MOED, z.n., m., des moeds, of van den moed; zonder meerv. De ziel des menschen, ten aanzien van hare begeerten en neigingen; eene reeds verouderde beteekenis, waarvoor men, thands, gemoed gebruikt. In dien zin schijnt het nog, bij Hooft, voortekomen: in voege, niemandt verneeme, dat u de toegedreeven' ongelijken in den moed steeken. Het gemoed, ten aanzien van deszelfs veranderlijke gesteldheid. In dien zin komt het in de zameng. woorden voor: demoed, hoogmoed. Wijders, voor de innerlijke gesteldheden des gemoeds, in het algemeen. Hierheen behooren de volgende spreekwijzen: kwalijk - wel te moede, blijd te moede zijn. Te moede zijn. Denkt, hoe ik was te moede. Poot. Los te moede.

[p. 122]

Poot. Met grammen moede iemand uitwerpen Vond. Goeden moed hebben. Ik ben er goeds moeds heengegaan. In evelen moede. Ten Kate. Zoo hij den wederstand in arren moed wou wreeken. M.L. Twee quanten, die in arren moede naa 't klooster straefden. Hooft. Dwazen, stilt uw' grammen moedt. Poot. Iemand in koelen moede vermoorden. In het bijzonder, wordt het woord voor eenige afzonderlijke gemoedsbewegingen en gesteldheden gebruikt; als, voor genegenheid, toestemming: iemands moed hebben, eene oude spreekwijs. Wijders, voor vrolijke opgewektheid, voordvloeijende uit de waarde van eene zaak, welke men bezit: moed op iets dragen. De moedt, gedraaghen op zoo vroome vassaalen enz. Hooft. Voor dien toestand des gemoeds, wanneer men voorgeziene hindernissen en gevaren, met vertrouwen op eenen goeden uitslag, te gemoet gaat; en, in engeren zin, de vaardigheid van dien toestand; in tegenstelling van moedeloosheid en versaagdheid: hij is volmoed. Moed hebben - nemen - krijgen hernemen - vatten - grijpen - scheppen. Houd moed! Hij trad met nieuwen moed. Hoogvl. Met dapperheit van moede. Hooft. Fieren moed houden. Met onverwonnen moedt uitstaan. Hooft. In dien jongeling steekt moed. Moed geven - moed inboezemen - inspreken - verschaffen. Anderen heeft de vertwijfeltheit den moedt verschaft. Hooft. Dies rees de moedt der wufte danseres. Poot. Laat uwen moed niet zakken - zinken - vallen - bezwijken. Dat deed hem allen moed verliezen. Dat men den moedt niet verlooren had te geeven. Hooft. De moed ontzinkt hem. Niets beneemt meer den moed. Eindelijk, beteekent het wraakzucht; doch slechts in de spreekwijs: zijnen moed aan iemand koelen. Reeds Otfr. zegt: thaz si gekualtin in daz muat. Bij Ulphil. is mods toorn, gelijk het zw. mod. In het ijsl. is moda, in het angels. modian toornig zijn. Van hier moedig, moedigheid, moediglijk. Zamenstell.: moedeloos, moedeloosheid. Bij Hooft vindt men nog moeddwangeloosheid, moedkoeling, moedmatiging.

Moed, hoogd. muth, neders. mood, (mood is, in het eng., eene luim) angels. mod, mode, zw. mod, deen. mod.