Nederduitsch taalkundig woordenboek. M, N. O

[Neder]

NEDER, bijv. n. en bijw. Nader aan het middelpunt der aarde dan een ander ding, laag, in tegenstelling van boven en hoog: van den nederen trappe des welspellens. Twespr. Dat ic verheven hebbe den nederen boem. Byb, 1477. De stellende en de vergelijkende trap zijn als bijv. naamw. geheel uit het gebruik. De overtreffende trap, nederst, wordt als bijv. gevonden in de Overz. van den Byb.: in de nederste deelen der aerde. Bogaert zegt ergens, naer 't nederste der stroome. En bij Vond. vindt men de allernederste. Kil. verklaart neder door humilis, inferus, depressus. Den stellenden trap gebruiken wij nog als bijwoord: hij liep de kamer op en neder. Eigenlijk, nogtans, komt het dus voor als een voorzetsel, dat, in zamenstelling, gebruikt wordt. Trouwens, het wordt, als een scheidb. voorz., bij vele werkwoorden gebruikt, beduidende dan, dat de handeling of beweging van zulk een werkwoord naar de oppervlakte der aarde gerigt is, als: nedersmijten, smeet neder, heb nedergesmeten. Deze zamenstelling behoort

[p. 246]

mede tot de oudste in de taal, daar zij reeds bij Kero voorkomt. Het wordt ook bij zelfst. naamw. gebruikt, als: nederland, nederlaag, enz. Bij bij v.n. als: nederslagtig, neerslagtig. Bij bijw., als: nederwaarts. Zeer dikwijls duldt het eene insmelting, als: neerlag (neêrlaag) neerstik, enz. In de zamenst. met werkwoorden scheidt men het ook wel geheel af, en plaatst er het voorzetsel ter voor, als: ter neder werpen, ter neder gooijen enz. Zoo zegt Bogaert: die met schieten ter neder raakten. Zoo stort somtijts een worstelaer ter neder. Poot. Sommigen hebben, om den uitgang er, dit woord als eenen vergelijkenden trap van een verouderd woord, ned, nede aangezien. Doch, daar de overtreffende trap eene r heeft, nederst, zoo blijkt, dat het woord neder, even als bitter, dapper, zuiver, duister enz., een echte stellende trap is. Voords, is van neder nederachtig, verouderd woord, voor nederig, - nederheid, armoedige en bekrompene staat: om dat hij de nederheijt sijner dienstmaegt heeft aengesien. Bybelv. Wijders nederen (waarvoor het zameng. vernederen in gebruik is): te nederne de Roomsche ghewelt. M. Stoke. - Nedering, hetwelk Kil. door delling, vallis, verklaart.

Neder, Otfr. nidar, Notk. nider, hoogd. nieder, neders. nedder, angels. neothor, eng. nether, zw. neder, ijsl. nedar. Het stamt af van het oude need, nede, hoogd. nied, dat in zwitserl. omlaag beduidt. Dit need behoort, zekerlijk, tot den wortel van neigen. Zie genade. Het is in het zw. ned, angels. neoth, eng. neath beneath. De hooge ouderdom blijkt uit het gr. νειοθι, νειοθεν, νερθε, ενερθε.