Nederduitsch taalkundig woordenboek. M, N. O

[Ont]

ONT, een voorzetsel, dat slechts in zamenstelling gebruikelijk is. Men plaatst het voor werkwoorden alleen, als: ontloopen, onterven enz.; en voor zulke naamwoorden, die van zoodanige werkwoorden ontstaan zijn, als: ontbijt, van ontbijten, ontzet, van ontzetten enz. In deze zamenstelling met werkwoorden, die zoowel onzijdig als

[p. 510]

bedrijv. kunnen zijn, is het altijd een onscheidbaar voorzetsel, als: ontkomen, ontkwam, hij is ontkomen, te ontkomen. Wat deszelfs beteekenis aangaat: dusdanige werkwoorden geven (1) te kennen eene beweging van eene plaats, als: ontduiken, ontloopen, ontglippen, ontgeven, ontwijken, onttrekken enz. (2) Eene zachtere strekking of lokking naar eene plaats, als: ontvangen, ontbeiden, ontbieden, ontgunnen enz. (3) Eene losmaking van iets, als: ontgespen, ontknoopen, ontbakeren, ontcijferen, ontdooijen, ontgelden, ontsluiten, ontluiken, ontbinden enz. (4) Eene berooving van iets, als: ontkleeden, onthoofden, ontmannen, ontedelen, onterven, ontheiligen, onthanden enz. (5) Een begin van iets, als: ontbijten, ontsteken, ontvlammen, ontbreken, ontdooijen, ontfermen, ontgraven, ontmoeten, ontroeren, ontstaan, ontslapen, ontwaken enz. Eindelijk (6) schijnt het eene versterking aan te duiden, als: ontblooten, ontledigen, ontschaken. In de vier eerste beteekenissen, is dit voorzetsel reeds oud. Bij Ulphilas vindt men zulke, met and en anda zamen gestelde werkwoorden, als ook bij de alemann. en frank. schrijvers, die daarvoor dan eens ant, int, unt, dan eens en en in, en, als een f volgt, inp of emp gebruiken. In het angels. luidt het aet, et, and, in het deen. und en inde, bij onze oude schrijvers dikwijls on, ook wel om, hoogd. ent, neders. unt. Door middel van dit voorzetsel, vooral wanneer het in de vier eerste beteekenissen voorkomt, kunnen nieuwe werkwoorden gevormd worden; en hier weten zich vooral onze dichters van den rijkdom der taal heerlijk te bedienen. In het vervolg zullen wij daarvan blijken zien. Ieder mag dit navolgen, zoo hij maar tegen den aard der taal en de regelen van gezond verstand niet zondige. In de dagelijksche zamenleving maakt men van allerlei naamwoorden, door middel van dit voorzetsel, een ruim aantal van zulke werkwoorden, die altijd eene berooving van die zaak aanduiden, die door het naamwoord wordt te kennen gegeven, als: dit heet de wet ontwetten - den mensch ontmenschen. Men kan dit tot duizenden uitbreiden. Eenigen slechts, die door een herhaald gebruik veel voorkomen, zal ik naar orde aanteekenen.