Nederduitsch taalkundig woordenboek. M, N. O

[Open]

OPEN, bijv. n. en bijw., opener, openst, schoon in een enkel geval slechts. Het tegendeel van gesloten en ingesloten, en, als bijwoord, staat het tegen toe over. Eigenlijk, aan eene of meer zijden niet toegesloten, toegedaan: hij voert eenen openen helm boven zijn wapen. Met eenen openen wagen rijden, die niet overdekt is. Hij slaapt met opene vensters. Mijne oogen pas half open, vielen weer toe. Van eenen nieuwsgierigen zegt men: hij stond met neus en mond open. Iemand met opene armen ontvangen, met uitgebreide armen, en oneig., met vrolijke bereidwilligheid. Nu gij uw' bijstand ons met opene armen bied. Feitam. Waerom hij u in d'opene armen nam. Moon. Het bloed stroomde uit de opene wonden. Een open veld, dat door geene bosschen enz. ingesloten is. En schep, langs 't open velt, eens ruimen aêm. Poot. Gij moet het vat in de opene lucht zetten. Hoe blaest ze een vrijen aêm in Edens ope luchten! Moon. Opene, onverzegelde, brieven. Van hier opene brieven, in de middele. literae patentes, waarvan het onduitsche patent. Met nadere bepalingen: dat kind heeft in geen drie dagen open lijf gehad. Open lijf houden, voor den stoelgang zorgen. Mijn huis en hart staan altijd voor u open, gij hebt tot mijn huis altijd eenen vrijen toegang, en deelt in mijne gunst. Oneigenlijk, onbemuurd, onbewald: Eene opene stad. Bebouwt met hondert vijftigh oopene vlekken. Hooft. Niet waargenomen, niet bezeten: zoo lang dat kerkelijke ambt open stond. De jagt is al open, men mag al op de jagt gaan. Open tijd bij Kil., waarin de kerkwetten het trouwen en de bruiloftvermaken toelaten. Voor openlijk, voor aller oog: langs de opene straat naakt loopen. Open hof houden. Opene, vrije, tafel houden, waar elk spijzen kan. Openbaar gemaakt: opdat hun last u open werd' geleid. Feitam. Zich open geven, zich bloot stellen: die zich niet open geeft voor 't vrouwelijk geweld. G. Bidloo. Hij heeft een open gezigt, men kan de gevoelens zijner ziel, die niets bedekt houdt, in het ongeveinsde gelaat ontdekken. Ik zal met een open hart tot u spreken, vertrouwelijk met u omgaan. In dezen zin alleen lijdt het trappen van vergrooting. Met eene opene kaart spelen, overdr. voor de

[p. 703]

vuist handelen. Een open wind, die vlak voor het zeil is en met eene frissche koelte waait: waar langs wij nu met een openen wind heen stevenden. Bog.

Open wordt ook als een zelfst. naamw. van het onz. geslacht. gebruikt. Eigenlijk eene opening: was die stadt door 't zelve open ingenomen. Hooft. Zoo 't barbarisch graf 't gelauwert hooft een open gaf. Poot. Oneig. beduidt het eene zich aanbiedende gelegenheid, om eene zaak te bekomen, om eene zaak wel uit te voeren; eene goede uitkomst: en dan ontmoet hij nogh geen open. Poot. De zege alleen geve aan ons alle een veilig open. S. Feitam. Die den aerdboom oit een padt en veiligh open tot den verzoenden Hemel geeft. Poot. Zoo zie ick eenigzins een open in mijn' zaken. De Deck.

Als bijwoord plaatst men het bij verscheidene werkwoorden, als: open doen, open gaan, open liggen, open leggen, open luiken, open maken, open rukken, open slaan, open staan, open trekken enz. Voor dit open, bij werkwoorden gebezigd, wordt ook dikwerf op gebruikt, als opbreken, opmaken, oprukken, voor open breken enz. Zoo ook opdoen. voor open doen; doch niet altoos. Verkeerdelijk zegt daarom Vond.

Aen d'Aemstel en aen 't Y daer doet zich heerlijk open

Zij, die als Keijzerin de kroon draeght van Europe.

Zoo ook geeft open luiken eigenlijk te kennen voor de eerste maal zich openen, en opluiken, na verslapt te zijn zich weder ontsluiten, frisch worden, en verder opwassen. Gelijk in haeren bol een bloem, eer ze open luickt. Vond. De regen doet de bloemen opluiken. Het kind begint weer op te luiken. Als de bloemen loken op, niet open. Maar hebben wij dusdanig werkwoord, in dien zin genomen, niet in gebruik, men zegge open: ik zag de deur open. Opzien voor open zien is niet in zwang. Ondertusschen, zoodra er eene figuur plaats grijpt, zette men open voor op: de deur blijft op; maar: mijn hart blijft voor alle braven open. Elk overwege, hier, de duidelijkheid: deze alleen schrijft ons, in deze zaak, hare wetten voor.

Voorts komt van open het naamw. openheid, oneig.: de gulste openheit van 't harte. Overz. v. Herv. - Openlijk. Zamenstell.: openborstig, openborstige gemeenschap, waarbij niets bedekt blijft. Hooft. - Openhar-

[p. 704]

tig: openhartigh (gul, opregt, vrij) schrijven. Poot. - Openhartigheid, openhartiglijk.

Open, bij Otfr. en Willer. offan, hoogd. offen, neders. apen, angels. open en yppe, eng. open, deen. aaben en aabent, zw. oppen en ijppen. Het stamt van op af.