Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Roede]

ROEDE, roe, z.n., vr., der, of van de roede; meerv. roeden. Verkleinw. roedje. Eigenlijk genoegzaam hetzelfde als rijs, eene dunne, buigzame boomspruit. Deze beteekenis heeft het woord voornamelijk in de zamenstell.: berkenroede, hengelroede, spitsroede, vogelaarsroede, wigchelroede, enz. Op zich zelf beteekent roede dikwijls eenen maatstaf van eene bepaalde lengte: wanneer zal hij met zijne roede komen, om die turf te meten? De uitgestrektheid, welke door zulken maatstaf beslagen wordt: er zijn zes en twintig roeden turf. Dat stuk lands is niet grooter, dan vierhonderd vierkante roeden. Twee tegen elkander overstaande wieken van eenen molen: er schijnt aan die molen eene nieuwe roede te moeten wezen, dat is, een stuk houts, 't welk door de as gestoken twee wieken vormt. De staart van eene komeet: een staartstar, die haare roede uit het Weste naa het Ooste strekte. Hooft. Het mannelijk teeldeel van menschen en beesten; een riem, die bij Kil. roede en roeder heet; en verschillende soorten van houten, ijzeren, koperen, en andere staven; zoo als eene tooverroede: Circe sloeg den Koning met haar gouden roede. Vond Het teeken van den provoost is eene roode roede. Die van de pest hersteld waren moesten zes weeken agter een met een witte roede in de hand gaan. Wagen. Witte gordijnen aan koperen roedjes. Bedroede, glasroede, gordijnroede, vensterroede. De roode roede wordt somwijlen in plaats van den provoost gebruikt: de roode roe vangt alle stroopers op. Eindelijk is roede een geesel uit eene enkele roede of uit eenige zamengebondene rijzen, bestaande: de roede ende bestraffinge geeft wijsheid. Bijbelv. Het kind kreeg wat mee de roe; en over-

[p. 217]

dragtelijk alle tuchtiging: die uwen arm bevolen heeft de roede. D. Deck. Was een magtigh geweldenaar zijne roede nooit ontwassen? Vollenh. De roede kussen is, zich aan de tuchtiging onderwerpen. De zondaer kust de roe. Vond. Van hier roeden, of roeijen, roedmeester, of rooimeester, erfscheider, roeder, nu roer, enz. Zamenstell., behalve de reeds opgenoemde: geeselroede, meetroede, molenroede, tuchtroede, enz. roedrager, roedrig, enz.

Roede, hoogd. ruthe, Notker. ruota, ruoto, neders. rood, rode, eng. rod, hung. rud, finl. ruode, schijnt ons geenszins zoo verwant aan rijs, als Adelung beweert.