Nederduitsch taalkundig woordenboek. T-U. V

[Vader]

VADER, z.n., m., des vaders, of van den vader; meerv. vaderen en vaders. Verkleinw. vadertje. In de gemeene volkstaal, ja oulings ook bij geachte schrijvers, vaar, gelijk in eene oude berijming der psalmen: lieve vaer, tegen God gezegd wordt: wilt mij bewaren, lieve vaer, van een soo fellen boosen schaer. Sout. Liedek. Even als men moer in plaats van moeder vindt. En, gelijk als men oulings moeder in den tweeden naamval, voor een z. naamw., waarvan die naamval afhing, niet verboog; blijkens: om onser moeder bede. M. Stok. Zire moeder broeders. Walewein; zoo deed men zulks ook niet ten aanzien van vader. Zie Inleiding, bladz. 86. in de aanteek. Nu is vader, eigenlijk, een teler, verwekker: wie is de vader van al die kinderen? Ook wel eens van dieren: mijn hond is de vader van den zijnen; maar toch meestal slechts van menschen. In eene ruimere beteekenis, evenveel als, voorvader, stamvader: ghij sult tot eenen vader van menichte der volckeren worden. Bijbelv. Zoo handelden onze vaderen geenszins. Ook begroet men eenen stiefvader en schoonvader met den naam van vader, en geeft men denzelven aan den opziener van een weeshuis, een armenhuis, of ander gesticht, en aan elk, die door voorzorg, toezigt, enz. de plaats van eenen vader vervult: hij is mij tot eenen vader. Godt selve, die mij tot Pharaos vader gestelt heeft. Bijbelv. Bijzonderlijk noemt men God den vader der menschen, omdat hij zoo wel met eene vaderlijke goedheid voor hen zorgt, als hij hun het aanwezen geeft; den vader van alles, omdat hij alles voortgebragt heeft; en den vader van Jezus, uit hoofde van de kinderlijke betrekking, waarin deze bij uitnemendheid tot hem staat. Voorts is de vader van eene plaats, in den Statenbijbel, meermalen derzelver stichter: Maon was de vader van Bethzur. Bijbelv. De vader van alle die harpen ende or-

[p. 11]

gelen handelen, is, in denzelfden Statenbijbel, in navolging van het hebr., de eerste uitvinder van die speeltuigen. Een vader van alle, die gelooven, is, derzelver voorganger. Gij zijt uijt den vader den Duijvel, is, gij aardt naar hem, als kinderen naar hunnen vader. De vader der leugen, is, de voorstander daarvan. Hemsterhuis was de vader van regelmaat in de behandeling der taalkunde, beduidt, dat hij de eerste invoerder daarvan was. Een vader des vaderlands, is, een teederhartige voorstander van deszelfs geluk. Overigens geeft men den naam van vader aan evenveel welken ouden man: kunt gij nog zoo ver gaan, vader! Welk een oud vadertje! En aan zulken kloosterling, als men anders pater noemt; zie pater. Oul. gaf men aan vader ook eenen vrouwelijken uitgang, en schreef men vaderin, voor moeder. Van hier gevader, vaderachtig, vaderlijk, vaderloos, zonder vader, vaderschap, enz. Zamenstell.: vaderaard, vadererve, Kil., vadergek, vaderhart, vaderland, vaderlief, vaderliefde, vadermoord, vadermoorder, vadernaam, vaderslagt, vaderstad, enz. Aartsvader, armenvader, bestevader, biechtvader, binnenvader, buitenvader, burgervader, gasthuisvader, grootvader, huisvader, kerkvader, landsvader, oudvader, rasphuisvader, schoonvader, spinhuisvader, stiefvader, voorvader, weesvader, enz.

Vader, of vaar, neders. vahr, deen, zweed. fader, angels. faeder, eng. father, Kero. fater, pers. pader, ital., sp. padre, fr. pêre, lat. pater, gr. ποτηϱ, komt, gelijk sommigen meenen, van het oude fodan, föden, zweed. föda, gr. φυτευειν, telen, verwant aan het lat. futuere, aan het deen. fode, baren, aan sodrein, ouders, bij Ulphilas, en aan ons voeden, neders. föden. ten Kate brengt het tot het oude vaden, bezorgen, bestieren. In het moesog. beduidt fads, of fats, in achterlassing, een bezorger; zoo is brudfaths, een bruidegom, thusundifads, een overste over duizend. Zoo dat vader, noorw., deen, en zweed. faeder, eigenlijk de opperste bestierder van den huize zou zijn, als ziende op het bewind, dat tot den man, en niet op de voortbrenging, dat tot de ouders te zamen behoort. Wachter zoekt den oorsprong in het kinderlijk stamelen, hebr. ab, chald. en

[p. 12]

sir. abba, perz. pâder, gr. αππα, παππα, lat. pater, zoo veel als papater, zijnde ter slechts een uitgang. De Franschen en Italianen hebben hun papa, de Hottentotten hun bo, de Amerikanen in de antillische eilanden hun babâ. Wanneer deze afleiding de ware is, dan hebben onze voorouders, bij dialektverloop, de b of p, in f of v veranderd.