Nederduitsch taalkundig woordenboek. W-Z

[Zoo]

ZOO, bijw. en voegw. Als bijw. is het van eenen betrekkelijken aard, en slaat het, of op iets, dat voorafgegaan is, of daaronder verstaan wordt, of op iets, dat volgt, en beteekent eigenlijk op deze, of zulk eene wijze, in dezen, of zulk eenen graad. 1. Op iets, dat voorafgegaan is, en wel eenigzins aanwijzend, dewijl men de zaak, waarop het betrekking heeft, als met den vinger aanwijst; in welk geval het den klemtoon ontvangt. Ik maak daar juist zoó veel werk niet van. Zij waren met hun zoó velen. Zoo moet het niet gaan. Zoo, lieve vriendin! gij verdedigt mij meesterlijk. Zoo had ik het niet gemeend. Ik had wel gedacht, dat het eindelijk zoo komen zou. Hiertoe behoort ook het verwondering uitdrukkend vraagwoord zoo? op deze wijs? is het mogelijk? Zoo? Hij heeft mijne dochter dan op de spraak willen brengen? Wel zoo? heeft zij dat gezegd? Insgelijks het in den vertrouwelijken spreektrant gebruikelijke zoo en zoo, zoo; ook zoo wat, om iets twijfelachtigs, iets bedenkelijks, of iets middelmatigs aan te duiden: het is nu zoo; wat kan het helpen? Hoe maakt hij het thands? Zoo, zoo. Dan dus, dan zoo, dan op deze, dan op eene andere wijze. Zal zij van deze ziekte geheel hersteld worden? Dat is zoo wat; waarschijnlijk zullen de gevolgen daarvan haar nog lang, en misschien altoos, bijblijven. Verder behoort hiertoe het in het gemeene leven gebruikelijke zoo een, voor zulk een. Hebt gij mij voor zoo een vergrijp vatbaar gehouden? Met zoo een been kan ik toch niet op het bal verschijnen. Somwijlen heeft het meer van het betrekkelijke, dan van het aanwijzende; in welk geval het den klemtoon niet ontvangt: gesteld, het ware zoo, als te voren gezegd is. Ja, het is zoo. Dikwerf bekomt het, bijzonder in den vertrouwelijken spreektrant, allerlei kleine bijkomende beteekenissen: gij hebt zoo geheel geen ongelijk. Zoo naauwkeurig heb ik er juist niet op gelet. Zoo terstond kan ik niet komen. Hij spreekt zoo tamelijk fransch. Ook wordt zoo van dat

[p. 408]

gevolgd: ik ben zoo moede, dat ik wat moet rusten. Gij loopt zoo schielijk, dat ik u niet volgen kan. In de meeste dezer gevallen (welke echter ook door eene uitlating kunnen verklaard worden) schijnt zoo eene zin versterkende beteekenis te hebben, welke in andere gevallen nog meer kenbaar is: ik ben zoo dikwerf daar geweest, d.i. zeer dikwerf. Hij zal zoo schielijk niet terug komen.

2. Even zoo dikwerf heeft het betrekking op iets, dat volgt, om den aard en de wijs aan te duiden, welke in het vervolg nader bepaald wordt: zijt zoo goed en doe het. Ook met als, om eene vergelijking aan te duiden: zoo helder als de zon. In eenige gevallen kan zoo hier ook verzwegen worden: schoon, als de godin der liefde. Dikwerf kan als insgelijks hier weggelaten worden: zoo dra ik kan, zal ik komen. Zoo hoog de hemel is boven de aarde. Zoo veel mijne omstandigheden toelaten. Zoo meester, zoo knecht, d.i. zoo als de meester is, zoo is de knecht. Zoo gezegd, zoo gedaan, d.i. het werd besloten, en terstond uitgevoerd. In den gemeenzamen spreektrant wordt zoo ook als een bijw. van tijd, in den toekomenden en verleden tijd gebezigd: ik zal zoo (zoo aanstonds) wederkomen. Hij is zoo (zoo eventjes) uitgegaan.

Als voegwoord, wordt zoo gebezigd, om verscheidene deelen der rede aan elkander te knoopen. Voor indien, wanneer: zoo God met ons is, wie zal tegen ons zijn? Soo sijn sone hem soude bidden om broot. Bijbelv. Zoo ik hem wel kenne, is hij een man, wien men alles toevertrouwen kan. Ik zal het doen, zoo gij het begeert. Wijders, als het gevolg eener voorgaande rede: zoo ga nu heen in vrede. Zoo is het dan niet waar? Soo is dan de sone des menschen een heere oock van den sabbath. Bijbelv. Naardien de zaak reeds overal bekend is, zoo behoeft men daarvan verder geen geheim te maken. Zoo wordt ook bij toch geplaatst, voor echter, evenwel: schoon een geest geene plaats beslaat, zoo bevindt hij zich toch ergens. En al bleve hij tegen dat huwelijk, zoo zou het ongetwijfeld toch voortgang hebben. Zoo wordt ook voor schoon, alhoewel, gebezigd: ik kan mij, zoo oud ik ben, nog wel met kinderlijke spelen vermaken, d.i. schoon ik reeds oud ben. Ook met als: zoo arm als ik ben, zou ik mijn stuk brood toch met zulk eenen ellendigen deelen. En voor

[p. 409]

gelijk, gelijk als: de Keizer zal, zoo ik hoor, dit jaar nog in Holland komen. Van hier zoodanig.

Zoo, hoogd. so, in de oudste tijden reeds so, sam, sus, sunst, eng. insgelijks so, zweed. sâ en som, angels. swa, pool. toc. Dat dit woord uit het oude bijvoegel. voornaamw. so, sa, su, dezelve, in het zweed. nog som, ontstaan is, is hoogstwaarschijnlijk. Het lat. si en sic is daarmede verwant. De voorheen ingevoerde onderscheiding van zo voor indien: zo gij het begeert, enz., en zoo voor eene vergelijking: zoo groot als, zoo heb ik het niet gemeend enz., is ongegrond en willekeurig.