Greep naar de macht

Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945

3.5 De Belgische koningen

De eerste maal dat de Vlaams-nationale parlementsleden zich lieten opmerken na de stichting van het vnv was naar aanleiding van de installatie van koning Leopold iii, na de dood van Albert I. Bij de bespreking van het rouwadres dat de Kamer aan de nieuwe koning stuurde, vroeg Hendrik Borginon bij motie van orde het woord. Hij maakte van de gelegenheid gebruik te verklaren dat de overleden koning niets had gedaan voor de rechten van de Vlamingen. Vanzelfsprekend veroorzaakte dit de nodige commotie. Minister Frans Van Cauwelaert beet Borginon toe dat zijn interventie schandalig was en dat zij getuigde van miskenning van wat de koning voor de Vlamingen had gedaan¹³. De katholieke voorman zal wel beter hebben geweten. Bij de aflegging van de grondwettelijke eed door de koning voor de verenigde Kamers bleven de Vlaams-nationale parlementsleden afwezig.

De partij was ten zeerste verheugd over dit radicale optreden van de Vlaams-nationale parlementsleden. De Voorwacht publiceerde een verklaring van de Kamergroep waarin de afwezigheid bij de eedaflegging werd gemeld. Het Leieland plaatste er de veelzeggende kop boven: ‘De tijd verslindt de steden, geen tronen blijven staan [...]’¹⁴.

Parlementsfractie en partij hadden eensgezind gereageerd. Dat was niet meer het geval toen een anderhalf jaar later koningin Astrid overleed. De fractie besliste de begrafenis bij te

13 Parlementaire Handelingen. Kamer van Volksvertegenwoordigers, 22 februari 1934, pp. 1071-1072.

14 De Voorwacht, 25 februari 1934; Het Leieland, 25 februari 1934.

[p. 183]

wonen. Hendrik Elias en Jeroom Leuridan - twee partijmannen - verzetten zich hevig tegen dit voornemen. Toen zij bakzeil haalden, namen zij ontslag als lid van de Vlaams-nationale Kamergroep. Leuridan wilde dit kenbaar maken via De Schelde en eiste een optreden van de partijleiding tegen de andere leden van de groep. Staf De Clercq reageerde pragmatisch. Het artikel van Leuridan werd niet gepubliceerd. De hele zaak werd in de doofpot gestopt om de onenigheid niet te laten uitlekken naar de buitenwereld¹⁵.

De vnv-partijpers sloeg weliswaar geregeld een vrij forse toon aan tegenover de Belgische koningen, maar men wilde de kwestie toch ook niet op de spits drijven. De monarchie op zichzelf werd niet ter discussie gesteld. Men treft nergens republikeinse standpunten aan. Evenmin werd vaak naar de Oranjes verwezen als de legitieme vorsten van Vlaanderen, hetgeen vanuit de Grootnederlandse opstelling logisch zou zijn. Men heeft de indruk dat het vnv dit onderwerp liever onaangeroerd liet.

Toen Leopold iii zich voorstander verklaarde van een koersverandering in de Belgische buitenlandse politiek, was dit een reden te meer om de geprononceerde anti-koningsgezinde houding achterwege te laten. Nadat de koning zich eind 1934 in een rede had uitgesproken voor een internationaal statuut van België ‘bevrijd van elke voogdij’, blokletterde de vnv-weekbladpers: ‘Z.M. Leopold iii stelt de Vlaams-nationalisten in 't gelijk’. Het debat over de heroriëntering van de Belgische buitenlandse politiek herstelde de verhouding tussen het vnv en de monarchie.

15 ara, ka, Bundel 942. Correspondentie Jeroom Leuridan - Staf De Clercq - Karel Peeters, 3-17 september 1935.