Greep naar de macht

Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945

4.5 Besluit

Het vnv was van in den beginne een partij met een revolutionaire dimensie: de vernietiging van de Belgische Staat en het democratische regime. Tegelijk wilde de partij voorlopig binnen de Belgische wettelijkheid blijven om een botsing met het staatsgezag uit de weg te gaan. De voorbereiding van de revolutie moest tot op het moment dat ze kans van slagen had, beperkt blijven tot het klaarstomen van de geesten. Spoedig moest de vnv-leiding haar eigen geradicaliseerde achterban temperen. Een propaganda die het voortdurend in martiale termen had over de strijd en de vernietiging van de vijand, over de verovering van Groot-Nederland, over een compromisloze zegepraal leidde onvermijdelijk tot hoge verwachtingen.

De martiale stijl van het vnv en de revolutionaire gedrevenheid van zijn militanten was moeilijk in overeenstemming te brengen met een pacifistisch ideaal. De Vlaamse Beweging en het Vlaams-nationalisme tijdens het Interbellum worden vaak vereenzelvigd met antimilitarisme en pacifisme. Meestal wordt daarbij verwezen naar de strijd tegen het Frans-Belgisch militair akkoord. In het zog van vos was het vnv actief in de mobilisatie van het verzet tegen dit akkoord. Van een principieel pacifisme was er bij de vnv-leiding geen sprake. Zij wenste het pacifisme alleen maar te kanaliseren tegen de Belgische staat. Naar buiten uit liet ze om propagandistische redenen de dubbelzinnigheid bestaan, ook al omdat ze besefte dat in haar eigen achterban verdeeldheid heerste. Vooral bij de oudere generatie

[p. 201]

Vlaams-nationalisten had de ervaring van de Eerste Wereldoorlog geleid tot een authentiek pacifisme. Tijdens de parlementaire toespraken kwam dat duidelijk aan het licht. Sommige Vlaams-nationalistische mandatarissen, niet toevallig oud-strijders, namen pacifistische standpunten in. Anderen namen afstand van het principieel pacifisme. De jonge Reimond Tollenaere noemde het pacifisme ‘tragisch belachelijk’.

De strijd tegen het Frans-Belgisch militair akkoord was voor het vnv tevens een uitstekende gelegenheid om de anti-Franse agitatie aan te wakkeren. Op het internationale forum werd vooral de relatie met Duitsland belangrijk. In de schoot van de partij brandden al vlug discussies pro en contra het nationaal-socialistische Duitsland los. Het waren in de eerste plaats discussies over de ideologische lijn van het vnv; over de vraag of het vnv wel of niet ijverde voor een ‘modus localis’ van het regime in dat land. Al vlug slaagde de partijleiding er niet meer in de discussies binnenskamers te houden. Vooral het dagblad De Schelde ontpopte zich tot een kritiekloos bewonderaar van het nieuwe Duitsland. Dat had ook te maken met het feit dat de hoofdredacteur er financiële steun zocht en vond. De krant bruuskeerde voortdurend de voorzichtige politiek die de vnv-leiding in deze aangelegenheid voorstond. Niet alleen was haar achterban verdeeld over de kwestie, bovendien riskeerde de partij door een openlijke steunbetuiging aan Duitsland in een politiek isolement te geraken.

Herman Van Puymbrouck voer niet alleen inzake de buitenlandse politiek een eigenzinnige koers met De Schelde. Staf De Clercq kon niet tolereren dat een krant die doorging als een partijkrant níét onder de controle van de vnv-leiding viel. Daarom heeft hij van in den beginne geprobeerd de krant in eigendom te verwerven. Hij geraakte daardoor betrokken in een internationaal politiek en financieel kluwen. Waarschijnlijk kwam hij zo in contact met het door het Duitse Propagandaministerium gefinancierde bureau van Robert Holthöfer en misschien ook met de Abwehr, diensten die belangstelden in de anti-Franse agitatie in België. Deze geheime contacten hadden voorlopig geen concrete resultaten, behalve dat ze een weg aanwezen die de vnv-leider perspectieven bood. Hij wilde het vnv voorbereiden op een internationale crisissituatie, een moment waarop het revolutionaire potentieel van zijn partij operationeel kon worden.