Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Greep naar de macht (1994)

Informatie terzijde

Titelpagina van Greep naar de macht
Afbeelding van Greep naar de machtToon afbeelding van titelpagina van Greep naar de macht

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (9.22 MB)

XML (3.21 MB)

tekstbestand






Genre

non-fictie

Subgenre

non-fictie/geschiedenis/Tweede Wereldoorlog
non-fictie/politiek


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Greep naar de macht

(1994)–Bruno De Wever–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945


Vorige Volgende

8.5 Besluit

Tijdens het laatste bezettingsjaar kreeg de vnv-leiding het steeds moeilijker om een coherent beleid te voeren. Hendrik Elias wist door zijn gesprek met Heinrich Himmler, begin 1944, dat er voor zijn partij geen heil meer te halen was van collaboratiepolitiek. Het vnv was toen niet alleen met handen en voeten aan de bezetter gebonden, de partij stond compleet geïsoleerd van de bevolking en was het doelwit van politiek geweld. Bovendien groeide de onrust in de eigen rangen. De vnv-leider is er in die omstandigheden niet in geslaagd een strategie te ontwikkelen om zijn partij uit het slop te halen. Het vnv ging verdeeld, belaagd en stuurloos ten onder.

De Grootnederlandse oppositie in en aan de rand van het vnv kon niet gesust worden met de redevoering van 14 augustus 1943. Ze kwam te laat en ging niet ver genoeg. In clandestiene pamfletten werd Elias en zijn medewerkers gebrek aan doortastendheid verweten. Ze lieten het hek te zeer aan de oude stijl hangen. Toen Elias op 17 oktober 1943 dan toch het dubbel lidmaatschap vnv-DeVlag verbood, verbond hij daaraan een verbod op het lidmaatschap van de dissidente Grootnederlandse groepen. Echt hard optreden kon hij niet want hij wist dat de dissidente groepen steun genoten van vooraanstaande vnv'ers. Het effect van de dissidenties bleef beperkt. Alleen in de nsjv ontstond een zware crisis die uiteindelijk de jeugdbeweging ontwrichtte. Alle dissidenties in en aan de rand van het vnv droegen een Grootnederlands etiket maar waren verder weinig homogeen. Hun kritiek was vrijwel uitsluitend nationalistisch getint, met soms ook godsdienstige accenten. Fundamentele kritiek op de collaboratie met een nationaal-socialistische bezetter is er vrijwel niet.

Wegens het uitblijven van een openlijke reactie van Himmler, stond Elias na 14 augustus 1943 nog altijd even ver. Hij was er nog steeds van overtuigd dat een overeenkomst met de ss moest worden nagestreefd. Aangezien de confrontatiepolitiek geen resultaten opleverde, koos hij opnieuw voor de toenadering. In een gesprek met Richard Jungclaus, 8 december

[pagina 595]
[p. 595]

1943, verklaarde hij ervan overtuigd te zijn dat zonder de ss in Vlaanderen geen oplossing kon worden bereikt. Elias was bereid zich te onderwerpen aan de wil van de Reichsführer-SS, ook als hij zijn aftreden en de ontbinding van het vnv zou eisen. Elias verklaarde niet te geloven in de mogelijkheid van een Grootnederlands Rijk. Hij verzekerde dat hij zijn Grootnederlandse achterban in de hand zou kunnen houden indien de Reichsführer-SS hem garandeerde dat Duitsland geen verduitsing nastreefde en dat de culturele en volkse eenheid van de Vlamingen behouden zou blijven. Op die voorwaarden stond niets een samenwerking tussen het vnv en de ss nog in de weg. Berger was tevreden toen Jungclaus hem verslag uitbracht over het onderhoud. Hij concludeerde dat Elias capituleerde en dat een fusie van de DeVlag met het vnv onder leiding van de ss mogelijk was geworden. Het viel anders uit.

Op 28 en 29 februari 1944 vond het langverwachte gesprek plaats. Elias had er grote hoop op gesteld. Men vraagt zich af waarop Elias zijn hoop stoelde. Meende hij werkelijk, na al wat hij had meegemaakt, de Reichsführer-SS van zijn standpunt te kunnen overtuigen? Het lijkt zo te zijn. Het gesprek draaide uit op een fiasco voor de vnv-leider. Het begon al toen Elias te horen kreeg dat hij Himmler niet onder vier ogen zou kunnen spreken. Hij kreeg het gezelschap van Jef Van de Wiele. Ten overstaan van zijn rivaal stelde Elias aan de Reichsführer-SS de eis tot liquidatie van de DeVlag en van de Hitlerjeugd-Vlaanderen. Elias vroeg verder een plechtige verklaring van Duitsland dat de Vlamingen in het toekomstige Europa erkend zouden worden. Himmler was alleen bereid het bestaan van de Nederlandse taal te erkennen. Hij liet er geen twijfel over bestaan dat Vlaanderen door Duitsland zou worden geannexeerd. Himmler ging niet in op het voorstel van Elias het vnv te ontbinden. Elias kreeg de raad de strijd niet op te geven.

Elias kwam thuis met lege handen. Hij kende nu het standpunt van de man die van Hitler het monopolie had gekregen over de Germaanse politiek. Er kon dus geen twijfel over bestaan dat de Himmler-politiek ook de politiek van Hitler was. Elias stond dus voor een dilemma. Het was duidelijk dat de collaboratie van het vnv geen steunpunt meer had. Het enige houvast was immers het blinde vertrouwen in de Führer. Elias heeft niettemin de collaboratie voortgezet tot het bittere einde. Hij stelde zijn volgelingen verder ter beschikking van de Duitse oorlogvoering. Na de oorlog zei de vnv-leider dat hij geloofde dat er een vrede door vergelijk zou komen en dat het vnv dan het machtsvacuüm had kunnen opvullen, samen met de Belgische soldaten die trouw bleven aan de koning. Zo zou het vnv een belangrijke rol kunnen spelen in het naoorlogse België. Daarom moest het vnv een sterk en gesloten geheel vormen. Ondanks de onrealistische uitgangspunten is het mogelijk dat Elias aan zo'n scenario heeft gedacht. Het lag trouwens in de lijn van zijn vroegere standpunten. Het neemt niet weg dat hij een wanhoopspolitiek voerde waarin bijzonder weinig lijn zat. Aan de ene kant vroeg hij aan Himmler om het vnv te mogen ontbinden, aan de andere kant wilde hij het vnv handhaven als openbare macht.

Elias' politiek was niet alleen onsamenhangend, hij was ook nog gebouwd op pure speculatie. Van enige concrete afspraak tussen het vnv en koningsgezinde groepen was er geen sprake. Elias kluisterde wat hem restte aan volgelingen aan Duitse militaire formaties waarop hij niet de minste vat had. Eén na één zag hij de hefbomen waarmee hij zijn invloed op die formaties meende te kunnen handhaven, verloren gaan. De militaire slagkracht van het vnv was een mythe. Hetzelfde gold voor de zgn. bondgenoten van het vnv. Men stelt bovendien vast dat Elias de open confrontatie met het verzet, die toch besloten lag in de derde hypothese, uit de weg ging. Ondanks alle verbale krachtpatserij heeft Elias lange tijd gerekend op de bezetter en op een deel van de Belgische rijkswacht en politie om het vnv te beschermen tegen de aanvallen van het verzet. De roep om represailles werd vanaf 1943 harder toen vnv'ers bij tientallen werden vermoord. Elias schrikte terug om het wapen van de tegenterreur te hanteren. Hij bepleitte en verkreeg wel de inzet van vnv'ers-Hilfsfeldgendar-

[pagina 596]
[p. 596]

men voor de bescherming van partijgenoten en mocht de vnv-leiders van wapens voorzien. In Limburg was de situatie niet meer in de hand te houden. De geweldplegingen tegen vnv'ers waren er dagelijkse kost. Toen midden 1944 een vnv-arrondissementsleider werd neergeschoten, besloot de vnv-leiding terug te slaan. De inzet van de dm/Politie die daar het gevolg van was leverde weinig resultaten op. Het verzet werd er nauwelijks door geraakt. Er vonden toen al enkele apolitieke afrekeningen plaats waardoor de tegenactie ontspoorde. Hendrik Elias heeft tot het eind van zijn leven de verantwoordelijkheid voor de inzet van de dm/Politie afgewezen. Toch zou de politiek-van-de-derde-hypothese precies tot een veralgemening en het intensifiëren van de Limburgse toestanden hebben geleid. Het lijdt weinig twijfel dat het vnv als kleine en gehate minderheid dan een nog veel zwaardere tol zou hebben betaald.

Hendrik Elias wist al sinds zijn gesprek met Heinrich Himmler dat de collaboratiepolitiek op een dood spoor zat. Zijn volgelingen zouden tijdens de laatste bezettingsmaanden met de neus op de feiten worden gedrukt. Op 12 juli 1944 nam Adolf Hitler de langverwachte beslissing over het politieke lot van België. Hij kwam op geen enkele manier tegemoet aan het vnv. De twee doelstellingen van de vnv-collaboratie werden volkomen genegeerd. Vlaanderen werd een Reichsgau onder leiding van de Duitser Joseph Grohé. Grohé zou voortaan samenwerken met de DeVlag, waarin zowel Himmler als Hitler hun vertrouwen hadden gesteld. Van een politiek monopolie voor het vnv was dus geen sprake. Veel praktische gevolgen heeft de instelling van een Zivilverwaltung niet meer gehad. Anderhalve maand later moest de bezetter België verlaten. Er kwam meteen een einde aan elke collaboratiepolitiek in België.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken