Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

[p. 121]

III.
Een Tafelspeelken van twee personagien, eenen Man ende een Wijf, gecleet up zijn boersche.

dwijf, van buten, met eenen zac up den hals, beghint.

 

Waer zijdy, Han Hannen¹?

de man, van buten met eenen eyerpaendere².

 

En hannent niet vele.

wijf.

 

Comt, men licht hier de cannen.

 

Waer zijdy Han Hannen?

man.

 

Ic wilde ghy waert ghebannen;

 

Versmachten moet u kele.

wijf.

 

Waer zijdy Han Hannen?

man.

 

En hannent niet vele;

 

Of zeghdijt in spele? ,, Hoe stady en tiert!

 

Roept niet zo luyde.

1 Han Hannen, dat is, Han zoon van Han. Het woord heeft meer dan eene beteekenis: Hanne is Jan, is een roetaert of ekster, eene henne en eindelyk een laffe vent, in welken laetsten zin het hier voorkomt, gelyk ook by P. Gheschier, in zyn Werelds proefsteen, Antwerpen 1643, in-4^o, bladz. 27:

Dese, dul en sonder sinnen
Gaet soodaenigh wijf beminnen,
Die daer, in den echten staet,
Haren man ghedurigh slaet,
En die voorder, daer beneven,
Wil dat hy sal voor haer beven,
En ghestaegh, in vreught oft pijn,
Als een rechten hannen sijn.

2 Eyerpaendere, eierkorf. Dit paender, zoowel als het fransche panier, komt van het middeleeuwsch panarium, broodkorf.

[p. 122]

wijf.

 

Wat deze loeten¹ versiert!

 

Sijdy al bebiert? ,, Wat zuldy hier brouwen?

 

En heetty niet Hannen?

man.

 

Hannen? neen ic, in trouwen,

 

Hannen en was noynt mijn rechte name.

wijf.

 

Tes ooc waerachtich, twaer voor u een blame;

 

Want Hannen es een zot, met curten verhale.

man.

 

Een Hans es een duutssche, een hackino² een wale.

 

Hoe zal ic dan heeten? ic en weets niet, by lo.

wijf.

 

Een Hanneken es een kint, en Jan wyo³;

 

Dies mueghdy wel Jan heeten, up elc termijn⁴.

man.

 

Wat es wyoe te zegghen?

wijf.

 

Cuendy gheen latijn,

 

Zo en zuldy dat woordeken niet verstaen:

 

Dat ghy zo zult.

man.

 

Ic latijn cuenen? swa neen⁵, ic waen⁶.

 

Zoudic latijn in den coestal gheleert ,, hebben?

 

Ic mach altemet den harijnc ghekeert ,, hebben.

wijf.

 

Waer, int cloostere?

1 Loeten, lompaert. Zie Kiliaen.

2 Hackino, waerschynlyk een vrouwen kwaeddoener; van het waelsche werkwoord haguigner of hoguiner. Volgens Menage was hoguineur een sobriquet van die van Arras. Zie Hecart, Dictionnaire Rouchi-français, p. 251.

3 Wyo, horendrager, fr. cocu. Men noemde de Doornikkers les Wyos d'Tournay, ‘parce que (zegt Hecart, l.c. pag. 491) les Tournesiennes étant assez généralement belles femmes, sont fort recherchées.’

4 Up elc termijn, op elken tyd, op elk uer.

5 Swa neen, zoo waer neen; waerlyk neen.

6 Ic waen, naer ik denk.

[p. 123]

man.

 

Ke neen, up eenen roostere.

 

Waer keert menne anders? ha, sufte ghye?

wijf.

 

En als ghy twee butten cocht ghy brochter drye¹:

 

Dus moester proffijt in u huus ghewerden.

man.

 

Hoe es datte mueghelic?

wijf.

 

Ghy waert den derden;

 

Want ghy zijt al buttachtich, zoot mach blijcken.

man.

 

Mijn heren, zy wilt my by eenen but ghelijcken!

 

Eyst niet jent² dat zy met haren man gaet gecken?

 

Maer de vrouwen moeten altoes ane becken,

 

En tlaetste behauwen van der tale.

wijf.

 

Ghy spreict quaet vlaemsch, al en zijdy gheen wale.

 

Secht: de mans willen altijts de vrauwen duercaerden.

man.

 

Wa jen³? zy en willen. De vrauwen draghen zom baerden;

 

Daeromme willen zy boven binden⁴, zonder ontvlien.

wijf.

 

Draghen zy baerden?

man.

 

Ja zy, ic hebt ghezien.

 

Eyst wonder dat de werelt gheheel gaet verdraeyt!

1 Namelyk twee botten (botvisschen) en gy, die ook bot zyt.

2 Jent, lief, fr. gente. Het woord wordt in Vlaenderen nog veel gehoord.

3 Wa jen, een uitroeping; als boven bladz. 112 Wey.

4 Boven binden, de bovenhand hebben, een spreekwyze van het bannier binden ontleend; als of men zeggen zoude: de bovenste kleur overtreft de andere. Hiervan komt de kreet: Oranje boven!

[p. 124]

wijf.

 

Ke zwijcht, stopt uwen bec! hoe stady en craeyt!

 

Ic hoore wel, ghy meent u dijnghen int vuile.

man.

 

De vrauwen draghen baerden an haer nuyle¹:

 

Es datte vuil? laet varen u snaterijnghe,

 

Ic zout doen blijcken.

wijf.

 

Welke taterijnghe!

 

Hebben de vrauwen nuylen? waer sijn u sinnen?

man.

 

En hebben zy gheen mulen, die cattinnen,

 

Daer zy baerden an draghen, in reynder vauwen²?

 

Ic wedde ja zy.

wijf.

 

Sijn de cattinnen vrauwen?

 

Wat caut es my datte? spreict by manieren.

maf.

 

Tzijn de vrauwen van de caters, by gans bieren³!

 

Blijckt niet in de maerte? tesser al te verhoene⁴:

 

Elc wilt een vrauwe hebben.

wijf.

 

Wat heift men te doene

 

Met zulcken caut? tschijnt dat ghy al zot ,, zijt.

man.

 

Fy, Clemme, my dijnct dat ghy al besnot,, zijt.

 

Vaecht uwe nueze af: zuucht het zoch.

wijf, tastende naer hare nueze.

 

Wat ghebreict u an mijnen nueze?

1 Nuyle, voor muyle (bakkes).

2 In reynder vauwen, rein uit gezeid.

3 By gans bieren, verdraeide vloek, voor by St-Jans viere! Zie myne Verhandeling over de oude vloeken.

4 Verhoene, verhoeden. Een meisjen verhoeden is haer trouwen (in hoede nemen).

[p. 125]

man.

 

Ja, tes waer, ghy hebten noch.

 

Stonde dien nueze niet u caken ontrent,

 

U schoon aensicht ware met allen gheschent.

 

Tes eenen schoonen blusscher, meerder dan zom¹.

wijf.

 

Wat ghebreict u an mijnen nueze?

man.

 

Stonde hy niet stom,

 

Ic en zouden niet gheven om eenen ducaet.

wijf.

 

Kijct, welc eenen fraeyen nueze dat daer staet!

 

Ic hadde my liever zulc eenen nueze ghezact².

man.

 

Al es mijnen nueze gerompelt, hy lach ghepact

 

Even in de mande als wy eerst overquamen³.

wijf.

 

Hy is swinters al blau; ic soude my schamen

 

Zulc eene nueze te draghen; want hy te snode ,, es.

man.

 

De vrauwen prijsen altijds dat root ,, es.

 

Hy wert root als ic drijncke crabbeleere⁴.

wijf.

 

Waen, Jan ghy zijt een aerm brabbeleere.

 

Ghy hebt altoos in uwen nueze, zo ic zeye.

man.

 

Wat hebbic in mijnen nueze?

1 Meerder dan zom, grooter dan sommige andere blusschers (dompers).

2 Ghezact, tot vernietiging gedoemd; van sacken, iemand tot den zak verwyzen, dat is, in eenen zak steken en verdrinken.

3 Over quamen, ter wereld over kwamen.

4 Crabbeleere, waerschynlyk de naem van eenig vlaemsch bier. Volgens Kiliaen verstond men in Holland door krabbeler een zekeren penning of kruisduit. Misschien is 't hier een scheldnaem: gy krabbelaerster.

[p. 126]

wijf.

 

Inu¹ de papeye²,

 

Van dat ic u eerst te trauwen begoeste.

man.

 

En ghy zijt deerlic gequelt van den schaephoeste.

 

Van achter niesdy, dats meerderen roy³.

wijf.

 

Al waerdy met uwen nueze noch zo moy,

 

Den mijnen es genter⁴, ic wilt betoghen.

man.

 

Dats waer, Clemme, haddy gheen verkens ooghen

 

Ghy warlicht veil claerder dan een tijncken⁵.

wijf.

 

Mijn ooghskens zien claerder dan een vijncken,

 

Ja veil claerder dan een cauken⁶ van een craeyken ,, ziet.

man.

 

Ic wedde om een zesken, ghy en ziet dat draeyken ,, niet:

 

Eyst wit of zwart? willet my accorderen.

wijf.

 

Deis⁷, sente Loys temptatie zal my tempteren.

 

Tes ghenoech; tes beter dat wy thuiswaert gaen.

man.

 

Ic hebbe mijnen gughelroc⁸ just anghedaen;

 

Dies moet ic wat ghuchelen, dats verloren.

wijf.

 

Mijn heren, en wilt u niet stooren:

 

Hy en es van den wijsten niet, tblijct an zijn vijte⁹.

1 Inu, ei nu.

2 Papeye, de pip, het slymvocht, pituita.

3 Roy, plaeg, van roede; doch als geeselroede te verstaen.

4 Genter, fraeier.

5 Tyncken, zekere visch, tinca, fr. tence, die zeer blikkert (weerlicht).

6 Cauken, de hals, de krop van een vogel.

7 Deis, uitroeping, eertyds deus, nu djus.

8 Guchelroc, guichelrok, guicheltasch.

9 Vyte, leven, levenswyze, vita.

[p. 127]

man.

 

Holla, hoe gaepty alzo? zuldy my bijten?

 

Ghy hebt emmers een gente backtreye¹;

 

En daer mede zijdy ooc wacker, ghije:

 

In uwen mont en zal gheen coppe ghespin ,, wassen.

wijf.

 

Hoe zoude ment connen naer uwen zin ,, passen!

 

Haddic Godt gheweest ghy zout de vrou al anders maken sien.

man.

 

Tzou zonder twijfel zo gheschien.

 

Waert dat ic God ware, verstaet de reden saen,

 

Ic zou de braen stellen daer de schenen staen,

 

Zo en zoude men zo veel blauwe schenen niet steken

 

An stoelen en bancken.

wijf.

 

Hoort dien man spreken!

 

Heeft hy niet van Kieribus nepen², waende?

man.

 

Ende de buucken zoudic maken opengaende,

 

Al met cnoppen, hoort mijn ontpluuc ,, care³,

 

Ende alsser rammelijnghe in den buuc ,, ware,

 

Zoo zoude ment met een clotken⁴ cuusschen.

wijf.

 

Mijn heeren, hoeren ruusschen⁵

 

Van zulk een clap! twaer beter gheswegen,

 

Dan alzoo te rasen.

man.

 

Ende jeghen den reghen,

 

Die de luden dicwils comt verdooft ,, quellen,

1 Backtreye, bakkes, aenzicht; van bakken, de kaek.

2 Kiribus nepen, zotte knepen. Er zyn verscheiden spreekwoorden van Kieribus. Zie, onder andere, Mone's Uebersicht der Niederländischen Volksliteratur älterer Zeit, bl. 146.

3 Hoort mijn ontpluuc, care, eilieve, hoor wat ik u ontvouwe.

4 Clotken, klots, vaegklos.

5 Hoeren ruusschen, hoor-hem rammelen, geruisch maken.

[p. 128]

 

Zoudic elc mensche een bordessche¹ up dooft ,, stellen,

 

En achter zoudic een cave² noort of zuit ,, drieghen,

 

Om dat den doom van den biere zoude uut ,, vliegen:

 

Zo en zoude dbrein zo vullic³ niet zijn versmoort.

wijf.

 

Dats emmers wel zottelick verzint.

man.

 

Ende voort

 

Moet ic u noch zegghen int platte ,, calle⁴,

 

Dat ic van elcx mont [soude maken] een ratte ,, valle,

 

Zo en dorftmen⁵ gheen catten daer toe hauwen,

 

Noch ratten cruut coopen.

wijf.

 

By mijnder trauwen,

 

Ghy waert weerdich ghesmeten met vurte sleteren⁶,

 

Zoude ghy Gods werken willen verbeteren?

 

Wa, willecom cochuut, wech, cust den brandere⁷.

man.

 

Tes daeraf ghenouch; nu up een andere.

 

Tes my leet hebbic messeght, tzy groot of cleene.

wijf.

 

Nu wel, twerdt varijnc hoogh tijt van scheene⁸;

 

Dus dat wy ghijnghen, twaer wel mijnen wille.

man.

 

Kenne boeye⁹, wy moeten noch gaen naer Bentille:

 

Tes daer kermesse, laet ons derwaert poghen.

1 Bordessche, voordak in planken, zoo als er eertyds boven deuren en vensters hingen, elders ook eene loove (waervan luifel) genoemd.

2 Cave, schouw, rookgat.

3 Zo vullic, zoo spoedig.

4 Calle, schoon lief! Kiliaen stelt op het woord pulchra, formosa.

5 Dorft men, behoeft men.

6 Vurte sleteren, rotte sletsen.

7 Den brandere, het brandyzer.

8 Nu t'is wel, t'is genoeg; weldra wordt het tyd om te scheiden.

9 Kenne boeye, bode, ik kenne - zoo antwoordde men aen den gerechtsbode, die een citatie deed, om te zeggen dat men van zyn aenzegging kennis nam. In Braband gebruikt men gewoonlyk de samentrekking boo of boei, voor bode.

[p. 129]

wijf.

 

Twaer schande zouden wy ons hier vertooghen

 

Zonder een present te gheven dees heeren verheven.

 

Schuelter niet in den curf?

man.

 

Daer es wat bleven.

wijf.

 

Nu zegt my watter inne es, up rechter minnen.

man.

 

Watter inne es?

wijf.

 

Ja.

man.

 

Tjan, daer es een hinne.

wijf.

 

Een hinne, zechdy?

man.

 

Hoe, meendy dat ic lieghe?

wijf.

 

Haut den curf toe, dat zy niet uut en vlieghe!

 

Ic meende waerlijck dat zy ter maerct vercocht was;

 

Maer tes noch [wel datse] tot hier ghebrocht es:

 

Wy zullender, hopic, de eere mede bewaren.

man.

 

Ygo¹, dat peynsdic ooc.

wijf.

 

Rasch, zonder sparen,

 

Groet dit lieve gheselschip, jonstich verweten.

man.

 

Gans mierrentant², ic hebbe mijn sprake vergeten.

 

Groetse ghije, ghy kuenet wel ter kuere³.

1 Ygo, uitroeping, verbasterd van ei God.

2 Gans mierentant, wederom een uitroeping of verbloemde vloek, van Sint Jan.

3 Ter keure, keurig.

[p. 130]

wijf.

 

Moet ic altoos ghequelt zijn met dezen luere!

 

Ghy heeren, en belcht u niet van tsotte ghemoetsele¹.

 

Wy bieden u al tsamen een minnelic groetsele,

 

En brijnghen u, zonder yemant te stooren,

 

Een goede vette inne, om te smoorne²,

 

Ende bidden u wiltse in dancke ontfanghen.

man.

 

Wacht, willicse uut trecken?

wijf.

 

Wacht, laetse my langhen.

 

Ontbeyt, hoe sta ic aldus en babbele!

 

My dijnct dat ic niet dan hoy en grabbele:

 

Dees hinne es te gheven en niet te coope.

man.

 

Siet wel toe dat zy u niet en ontloope;

 

Want ic zouder om zijn een beschaemt catijf.

 

Vatse wel.

wijf.

 

Mijn hand bernt an mijn lijf;

 

Ic en vintse niet, eyst niet wel een plaghe!

man.

 

Daer es nochtans een inne.

wijf.

 

Ic wildicse zaghe,

 

Of ghevoelde, zo ware ic der zake vastere.

man.

 

Laetse my tasten.

wijf.

 

Nu tast, hinne-tastere,

 

Ghy en zullet niet bet dan icke duergronden.

1 Ghemoetsele, ontmoeting.

2 Smoorne, versmachten, dood doen.

[p. 131]

man.

 

Ey wijfken, lacht, al vonden, al vonden.

 

Siet wat ic hier hebbe, en maect gheen gheschrey.

wijf.

 

Es dat een hinne?

man.

 

Neent, tis een ey.

 

Hau ziet, dit zijn vremde miraculen.

 

Zoude de hinne gheleyt hebben sonder cakelen?

 

Ic en hoorde mijn dagen noynt vremder clute.

wijf.

 

Daer was een inne, maer nu eysser ute:

 

Een ey wasser inne, nu hebbic tverstant.

man.

 

Daer was een inne,

wijf.

 

Maer twas een ey, mijn quant,

 

Dees ey esser van (een waer woirt, niet gheloghen!).

man.

 

Nu moeten wy de duecht van den eye betoghen,

 

Of wy zullen hier teenegaer blijven in schande.

wijf.

 

Een ey maect veil spijse.

man.

 

Jaet, menegherande:

 

Men maecter me goe supenen, gheswollen met sap

 

En wittemoes.

wijf.

 

Ja, en goede appelpap;

 

Ooc dienet zy zeer wel in taerten, in vlaën.

man.

 

Een wafelken up den rooster ghebraën,

 

Curt gheyert, en es niet te vermulene¹.

1 Vermulene, verachten; by Kiliaen, stomachando amittere.

[p. 132]

wijf.

 

De vadden¹ hoe beghinnen zy te huulene²

 

Als zy wel gheeyert zijn: men zoudeze zoucken.

man.

 

Sghelijcx de craustelijn³.

wijf.

 

En deyer coucken

 

Daer en zijn gheen graten in, ghezeyt goet ront.

man.

 

Een eyken ghebraden en es ooc niet onghesont,

 

Alst men heit up zijn hollansche, metten botere.

wijf.

 

Van ghedopte eyers en crijch men niet den snotere:

 

Men v......er wel af, dats dat ic prijse.

man.

 

De eyers dienen bycans tot alle spijze,

 

En men cocse menichsins, sout an den treyn gaen⁴.

wijf.

 

Men cocse met booccruit⁵,

man.

 

Ja, en met reyn vaen⁶;

 

Maer dats ieghen de vloeyen, vul van ghequelle.

wijf.

 

Men roerse metten ingune⁷, en metter pecelle:

 

Dan maect men appeltasseyen⁸ metten mostaerde.

1 Vadden, zeker soort van meelkoeken.

2 Huulene, heulen, verkieslyk zyn.

3 Craustelijn, korstelyn, verkleinwoord, van het fransch croustille, lat. crustula.

4 Sout an den treyn gaen, indien men vrolyk wil wezen (en train).

5 Booccruit, lees boecweit.

6 Reyn vaen, rein varen, wormkruid.

7 Ingune, ajuin.

8 Appeltasseyen. Kiliaen geeft er aldus het recept van: ‘Tas-eye, moretum: libum ex lardo, pomis, pyris, herbis, superadditisque ovis confectum.’

[p. 133]

man.

 

O de eyers zijn puicgoet van aerde.

 

De schippers, als zy hebben den hongher bijstere

 

Zo maecken zy van eyers eenen vijstere¹,

 

Inne baken vleesch² ghebacken in de panne.

wijf.

 

Maer als zy dan te zeer lichten de kanne,

 

Zou zouden zy wel schieten om te naest

 

Den coc van vranckerijcke³.

man.

 

Duufkens met eyers ghefaest⁴

 

En zijn ooc niet quaet, dats goet te ghevroene.

 

De eyers plegen de lieden te voene:

 

Eenen sangher van eyers gheentijts heesch es.

wijf.

 

Men zecht dat een ey bloet en vleesch es

 

Binnen dry daghen, zo ic ghepresen las.

 

Sghelijcx ooc Christus ghebenedijt verresen was

 

Binnen dry daghen, tes een schoon exempele.

man.

 

Hy hadde gheseyt: breict dezen tempele,

 

En binnen dry daghen zal ic hem verwecken.

wijf.

 

Int uitterste oordeel, up diversche plecken,

 

Zal van den menschen gheropen worden menich ey!

 

Deen met blijdschap ende dander met gheschrey.

 

Leert hier up dijncken, o menschelicke zinnen!

man.

 

En leert Christus uwen Zalichmaker beminnen,

 

Die ons met zijn precieus bloet ghecocht ,, heift.

1 Vijstere, omelette soufflée.

2 Baken vleesch, spek.

3 Den franschen haen, het wapen van Frankryk.

4 Eyers ghefaest, met dooreengeslagen eieren. Zie boven de aenmerkingen op bladz. 111.

[p. 134]

wijf.

 

Goede jonste, die ons tot hier gebrocht ,, heeft

 

Hadde noch wel vonden ons presentatie.

man.

 

Nemet doch danckelijc, dat jonste ghevrocht heeft,

 

En blijft bevolen Gods moghende gratie.

P.S. Het bier crabbeleere, vermeld op bladz. 125 is ook te Gent nog bekend.

J.F. WILLEMS.