De Lantaarn voor 1798

[p. 68]

X. Van de voordeelen welke de revolutie van 87 der Republiek had kunnen aanbrengen; en wat verder vertoond zal worden.

'Er zijn 'er, welke zich niet kunnen verzadigen aan de historiën der oude Grieken en Romeinen. Zommigen deelen nog huiden ten dage in de lotgevallen van Ulysses van AEneas , als of 't hunne naaste bloedverwanten waren. Zo is 'er eenige kans, dat de geschiedenissen van onzen tijd, beschreeven door een onpartijdigen, door een belangeloozen, met eenige deelneemingen geleezen zullen worden.

De duurzaamheid der Aristocratische regeeringsformen hangt af, zegt Voltaire , van de gematigdheid, waarmede de regenten hun gezag uitoefenen. - Maar ook Voltaire was een spreekend voorbeeld, hoe 't ligtste is, wijs te zijn voor een ander; en onze veorvaderlijke regenten behandelden dikwerf 't publiek bestier als hun bijzonder erfgoed: een gezegden 't welk nog leevenden voor 1748 ondervonden, toen de vaders en voorstanders der burgers en ingezetenen 'er de stiefvaders en verdrukkers van waren. Geen wonder! de helling in ieder regeering is van de schepping der regeering tot die van 't directoire incluis, na de uitbreiding van gezag, zo als die der geregeerden is zich tegen deeze inkruipingen te verzetten.

[p. 69]

De opmerkzaame lezer der Vaderlandsche Geschiedenissen zal in die onzer onlusten, de bron deezer laatsten ontdekken in de ontevreedenheid des volks over 't willekeurig en buffelächtig bestier zijner regenten. Wanneer de kerfstok van verdrukkinge vol was, plagt de natie tot 1748 toe den Stadhouder interoepen, om de reekening aftedoen; die dus bij ieder revolutie hunne verheffing dank te wijten hadden aan de gunst des volks, 't geen men zomtijds de eer aandeedt een weinig na de oogen te zien.

Dusdanig was de staat van zaaken tot dat 't stadhouderschap erflijk gemaakt was. Zedert heeft de burger-oorlog hier te lande eene andere gedaante aangenomen.

Bij mijne andere gebreken eens aannaderenden ouderdoms, komt de zwakheid van geheugen. Doch 't zoude mij bijster ontgaan, zo ik te onrecht begreep; dat de onlusten, welke zedert ongevaer 1780 mijn Vaderland verdeelen, gesprooten zijn uit eene twist tusschen de Regenten en den Ex-Stadhouder; zo als onze vorige troubles gebooren zijn uit 't gegraauw der regenten tegen 't volk, en 't gekijf van 't volk met zijne magistraaten.

De historie van 't Vaderland maakt ons bekend met eene stad, waarin ('t oppergezag in handen zijnde enkel van de magistraaten; dat is in stadhouderlooze tijden) de heerschzucht der regeeringe gaerne de wet gaf aan de provincie

[p. 70]

van Holland, zo als Holland gaerne (en ook niet geheel te onrecht) het hoogste woord voerde in de Unie.

Deezen duldden ongaerne een schoolmeester, waarvan zij zelve liefst de rol speelden. Niet zodra zagen de zodaanigen omstreeks 1780, hoe Willem de Vde, een man van eene stroohalmige fermeteit, de plak uit de hand liet vallen, of zij zogten 'er zich van te bemeesteren; en men moet 't bekennen, dat zijne beuzel-achtigheid en kleinigheid dapper in de hand werkte de bemoeijingen zijner antagonisten, welke geene kunsten spaarden, om hem bij de natie hatelijk te maaken. En hier moet ik, in 't voorbijgaan, vraagen, zo nu de natie hem eindelijk verfoeide, wie toch kan hem beklaagen, of de natie veroordeelen, daar hij zo veele, zo eenvoudige, zo zekere middelen in de hand hadt, van den burger-oorlog een einde te maaken, om van den vijand des volks éénsklaps zijn vriend te worden-

Niets, zegt men, is meer geschikt, om een mensch wijs te maaken, dan tegenspoed. Helaas! waarom gaf 't noodlot ons een hoofd, geheel zonder harsens! Iemand voor wien deeze kragtige remedie kragteloos was!

Wanneer ik mij voorstel al 't goede, al 't voordeelige, 't geen 't Vaderland hadt kunnen raapen uit 't gebeurde van 80 tot 87, bijaldien de Ex-Stadhouder enkel met eene burgerlijke

[p. 71]

portie van dageliksch menschen-verstand, met de nodige portie van burgerachtigheid (civisme) bedeeld was geweest, hoe veele onheilen zoude deeze onnozele man mijn Vaderland en zich zelven bespaard gehad hebben!

Ik beroep mij op de ondervinding van den huidigen dag. Geen eerlijk man zit 'er in de Nationaale Vergadering, die, tot zijn innig leedweezen, niet ondervonden heeft, hoe zijn beste wil, zijne vaderlandlievendste bemoeijingen verlamd geworden zijn door de tegenspartelingen van stijfhoofden, harrewarren, domöoren en intriguanten. Ware het mogelijk - hoe wenschelijk? - dat enkel deeze voortreflijke weezens, voor een ogenblik alleen, de helm van Staat in handen hadden; om ons huishoudelijk gehaspel eens te zien eindigen.

Dergelijk was of hadt kunnen zijn 't geval met Willem Den Vden, toen, ten schande onzer Jaarboeken, in 1787, de Republiek was overheerd door vreemd geweld, en de oppermagt voor dat ogenblik was of konde zijn alléén in zijne handen.

Helaas! waarom waren deeze handen niet bestierd door goeden wil en goed beleid!

't Is mostaert na den maaltijd. 't Is te vergeefsch, doode koeijen uit de sloot te haalen. Nogtans lust 't mij eens luchtig over te zien, de vruchten, welke de natie en hij die toen aan haar hoofd stondt, had kunnen raapen uit de toenmalige gesteldheid van zaaken. En mogt dit, om

[p. 72]

's Hemels wille, de frivoolste aller discussiën zijn!

Voor en omstreeks 87 was de Republiek verdeeld in drie factien, die des Ex-Stadhouders, die der Aristocraaten, die des Volks. (De bedoelingen der beiden eersten zijn kenbaar, dan welk 't preçiese oogmerk van de massa des volks - behalven dat van te kijven - geweest zij, is mij, bij mijne toenmalige uitlandigheid, niet wel gebleeken).

Hadt nu Willem De Vde alleen eene zo kleine portie dagelijksch menschen-verstands bezeeten, om den toenmaligen zamenhang van dingen in te zien, zo veel gevoeligheid van hart, om wrevelig te worden over 't kwaad, het geen de aristocratische regenten hem gezogt hadden te berokkenen, hij zoude, zich wreekende over zijne vijanden, zich gevoegd hebben bij de partij des volks; hij zoude der natie eene portie invloeds op de aanstelling haarer Regenten toegekend hebbende, het gezag zijner vijanden gekortwiekt hebben, en des volks vriend geworden zijn.

De partij der Aristocraaten nu in 't hembd zittende, noch door 't volk, noch door 't hof geruggesteund, zou verdweenen hebben, als 't kaf voor den wind, en alle burgertwist was ten einde!

Willem Den Vden nu, de Washington der Republiek geworden, zou voortaan niets

[p. 73]

belemmert hebben, om der Natie het plan eener goede, vrije regeeringsform voorgelegd hebbende, 't zelve in 't enthusiasmus der crisis te doen aanneemen; en 't tegenspartelend gekraai van regenten, hun voordeel vindende bij de oude abuisen, zou geweest zijn als de stem eens roependen in de woestijnen!

Van zo veel goeds hadt de revolutie van 87, na eene pijnelijke zwangerheid, kunnen in de kraam komen: maar 't is, zo als Amurath elders zeide: de Stadhouders beschouwden immer, de Republiek als eene patient, die zij van haare corruptiën konden geneezen, doch dewelke bestendig in de kuur te houden zij 't meenden meer hunne reekening te zijn.

Eene goede constitutie behelst al 't goede, 't geen eene natie genieten kan. Deeze ons te bezorgen, met eene allergemaklijkste verlossinge, heeft de Ex-Stadhouder in de hand gehad. Dit niet gedaan hebbende, beschouw ik hem als den auteur van al 't ongeluk mijns Vaderlands.