Cyrurgie

Cap. 8.
¶ Die leri(n)ge va(n) bulen gevalle(n) of geslegen of gew(or)pe(n). of va(n) wonde(n) optie bulen.⁴⁾

Het gevalt menech werf datmen .1. mensce slaet met stocken ende met colven. of met steenen werpt. of [datmen van hoghen G] valt grote wonden int hoeft. ende niet en brect therssenbecken. Ende sonder wonde so datter grote bulen siin entie moru of hart. Daer wonden siin daer sceert ierst thoeft⁵⁾. ende daer na wiecse. welke wieken siin genet int wit van eye of gemanc⁶⁾. of in den doder [allene G]. also die tijt vanden jare wijst. ¶ Ten .3. dage.

4) C: Van bulen ofte gaten ghesleghen met stocken in dat hooft. G: Vanden houde (hovede) daert hersebecken gheheel es. L: Van bulen of gaten ghesleghen met stocken int hoeft.

5) C: daer sceeret dat haer of met eener scersse Fig. IV.

6) G: ghemengt

[p. 22]

es daer grote sweringe int hoeft. so legt die plaester alse roelant ⁺wijst bi der leringen van rogerine om die sweringe te benemene¹⁾. ¶ Nemt soffraen ende legget in watere ende latet daer in liggen so lange dat dwater gevarwt wert. [ende dan siet doere eenen douc C] ende daer in doet .1. luttel bloemen van tarwen. ende siedet te gadere so dat .1. luttel dicke [si] ende legget omtrent die wonde

⁺hetere dan lau. dit sacht zere ⁺die wonde²⁾. ¶ Ende wildi hebben ⁺dragende³⁾ die wonde. so nemt sap ⁺van adecke ende sap van apiën. was ende smout van swinen. olye van oliven ende wiin elx even vele. dit doet al te gadere spelen⁴⁾. ende daer na mincter in tarwen bloeme also vele alst bedarf. dat si also dicke si alse zeem. ende dit legt optie wonde die sweret. Maer wacht dat gijt niet en legt optie wonden die in leden siin of in zenuwen⁵⁾. ⁺Want die vetheit⁶⁾ mochte die stede te zere vertten ende verrotten. Maer op thoeft. of op vleeschen steden so legget coenlike⁷⁾ ende dat heeter dan lau. dit wijst roelant ende het heylt wel. ¶ Of nemt dit plaester also lancfranc wijst dat gi nemt olye van oliven .1. deel ende .2. deel waters. ende tarwen bloeme also vele als u goet dunct. ende dit ziedt over een dat si .1. luttel dunre dan deech. ende legget warm optie wonde. dit sal dien wonde doen dragen⁸⁾. Ende als die fritsieringe⁹⁾ uut gedragen es. daerna so dwaetse met warmen wine. ende daerna so legt der op swertte zalve. die wonde tierst gewiect met pluckelingen van witten linen cleede¹⁰⁾. Ende emmer sijt vroet oft therssenbecken si [ge]quetst. eist gequetst so esser die plaester quaet op. want die wonde es vet gnouch vander vetheit vanden herssenen al en leide men niet daer op olie of ander vetheit

¶ Aldus maect men swerte zalve¹¹⁾. Nemt olye van oliven ende⁺ wederen roete¹²⁾ van elken .1. ℔ ende scip pec .s. ℔. ende griex pec dats colofonie. 3. Ʒ. was in den zomere .3. Ʒ. in den winter .2. Ʒ.⁺ mastic. olibanum. galbanum. armoniacum. serapinum. oppopanacum. terbentine van elken .s. Ʒ. geconficiëert aldus. Nemt die olye ende dat roete ende dat scip pec. ende dat was metten gommen die men⁺ niet en mach pulveren. alse galbanum. armoniacum. serapinum. oppopanac in een verloodt vat. [of pot die wel gheloet is L] dit salmen altegadere smelten op .1. cleine vier. ende alst wel gesmolten es. dan nemt dat mastic ende olibanum ende dat griex pec wel gepulvert ende minget metter oliën

+ †

1) L: om die sweringhe gaen doen sitten

+ B 111a.

+ G 11c. L 149b.

2) C: Dit saft (sacht) ende soet de wonden. G: want zij schoent ende zachtet

+ †

3) C: draghende. L: droghende.

+ C 9c.

4) L: ende dit siedet te gader

5) L: op zenuachtich wonden.

+ †

6) C: verscheit

7) C: stoutelic.

8) L: droghen

9) L: quetsure

10) G: witte line hoeftdoecken die zuver sijn. L: plocken van lijnwade

11) C: Onguentum fuscum

+ L 149c.

12) G: scapen ruet. L: ruet

+ C 9d.

+ G 11d.

[p. 23]

ende metter andren dingen altoes roerende metten spatule. Ende dits teken dat genouch es. laet .2. dropel druppen op .1. merbersteen. houdet wel te gadere ende het cleeft an den vinger sondeer versceden. so eist genouch. so settet van den viere ende mincter in die terbentine. Ende alst wel geminct es. so ziet dore een geruum¹⁾ gedraet linen of campen cleet. ende dan bestadet tote gijs te doene hebt. Ende dese zalve es goet tallen nuwen wonden. Si doet goet ⁺vleesch wassen si doet comen etter ende trect uut ende heilt de wonde.

⁺¶ Of doet alse teoderijc dede. ⁺ende wijst alse .1. man gewont was in thoeft of eldre. hi nam suvere linen stoppen²⁾ sonder leemen ende hi maecte daer af .1. plaester ende nettet in warmen wine ende duwet [wat L] ute ende leidt al warm optie wonde. ende leider op daerna .2. poluwe³⁾ van stoppen op elke side der wonden enen. ende bant also met .1. scroeden. so dat die ⁺.2. poluwe⁴⁾ daden die wonde te gadere luken also wel in den bodem alse boven. ende vant hi etter daer in. so dwoech hi die wonde met wermen wine ende drogese⁵⁾ daerna. ende leider op siin plaester alsoet vorseit es. ende aldus genas hi sine wonden. ¶ Ende alse die wonden swoeren so leide hi daer op dit plaester. Hi nam pappelbladere ende zootse in borne. ende daerna leide hise op .1. bert⁶⁾ ende liet uut lopen haer water. ende cappese [met enen messe G] dan al te stucken. ende daerna stampte hise al te stucken in .1. mortier. ende dan dede hise in ene busse. Alse hise wilde besegen⁺ tere plasteren⁷⁾ temperde hise met wine ende deder toe also⁺ vele gestampts gruus ende wel cleine gesicht also vele alser papplen was. ende deet te gadere dat was also dicke als deech of zeem. ende dat leide hi optie wonde. also warm alse die gewonde gedogen mochte. Dit plaester benam die sweringe in die wonde. ende alse die sweringe gestelpt was. so genas⁺ hise voort alsoet vorseit es metter plaesteren genet in wine. ¶ Ende eist datter siin geslagen bulen sonder wonde. so legter tierst op dwit van eye niet geslagen. ende dies derds dages legter op dit plaester also warm als die zieke⁸⁾ mach gedogen maer thoeft ierst gescoren van den hare daer boven Nemt droge bayen⁹⁾ van laurie[r]s gepelt comijn. anijs gesuvert wel. elx .3. oncen. dat anijs ende dat comijn wel gedroget in .1. scerf. ende hier af maect cleine pulver altegadere gestampt in .1. mortier ende gesicht dore .1. teems. Noch nemt mastic ende wierooc van elken .1. Ʒ. dit pulvert wel cleine ende bestadet in .1. busse daert niet geperst en wert dat niet te gadere en cleve. Dierste .3. pulvere ziedt te gadere in wine ende luttel. daerna nemt ende stroyt daer op tpulver van den mastike ende van den wieroke altoes roerende. daerna hebt gestampt gruus .2. Ʒ. ende

1) G: wijt

+ †

+ B 111b.

+ G 12a.

2) C: werc

3) C: pullekine

+ †

4) C: pulwekin

5) C: droegdese

6) C: bort

+ L 149d.

7) C: orberen te eenigen plasteren

+ C 10a.

+ G 12b.

8) G: geslegene

9) G: blayen. L: bakelaer

[p. 24]

minget der met het sal te bat ⁺cleven te gadere. Daerna nemt

⁺zeem .1. deel ende minget der ⁺met dat si also dicke alse deech. ende dan spreidet op .1. cleet ende legget op thoeft also heet alst die gewonde mach gedogen. ende latet ⁺daer op liggen also gebonden .3. dage. ende dan doet af. Ende dan hebt gereet .1. ander plaester dies gelike ende bindet daer op alsoet vorseit es. Ende doet dit also lange alst geswollen es of swert of moru es¹⁾. ¶ Ic meester Jan yperman genasser met vele lieden. dat andre meesters wilden hebben gesneden [ende ic ghenasse ⁺sonder sniden L.] Macer seit dat venkel gestampt met aysine ende daer af .1. plaester gemaect. ende geleit op thoeft dat gebuult es dat geneest. Ende of thoeft es geswollen sonder vele belémmertheiden. so doet thoeft ierst [thaer of L] sceeren²⁾. dan nemt papple ende alsene ende ziedtse in watere. entie legt optie swillinge. dit saelt sachten ende slanken. Dit seggen ⁺die .4. meesters in hare gelose op roelandine [ende op rogerine L].

+ G 12c.

+ B 111c.

+ C 10b.

+ L 150a.

1) L: of alst zweert

+ †

2) C: mit einen schaerse aldus: Zie fig. V

+ †