Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(I, 7) [De joodse secten]

[N]u ghemeerct dat hier vooren wat verclaert ende ghescreven staet vander diversiteyt der kerstenen, zo sal hier naer inder ghelijcken wat ghescreven worden vanden onderscheede der joden, houdende de wet van Moeyses, de welke onder de heydenen vele meer ghehaedt ende versmaedt zijn dan wij kerstenen. Ende hoe wel dat alle die de wet houden van Moeyses, int generale joden ghenoumt zijn oft Hebrey, nochtans (45v) hebbense onderlinghe diverssche manieren ende oec in sommeghe pointen wat differencien, ende in een generael houdense dat God lichamelic es. Zij zegghen dat Christus, dats Messias dien zij verwachten, puer meinssche wesen zal, ooc dat hij noch niet commen en es. Item zij loochenen de Drie vuldicheyt ende en ghelooven niet vanden vaghevier met allen, ende zegghen, wat ghepeinsen de meinssche metter herten peinst zonder meer, en mach daer an gheen sonde doen; van wouckere en makense gheen weerc. Item zij zegghen ooc dat de meinssche in gheene erfzonden ontfanghen en wart, ende dat zij hem te dien waer omme niet en doen besnijden, maer alleene ten onderscheede der anderen meinsschen. Zij houden dat haer Messias, die noch commende es, hemlieden zal weder restitueren alle huerlieder landen ende possessien. Zegghen ende houden Onzer Liever Vrauwen gheen maecht wesende, daer an zij valsschelic lieghen, ende houden vele andere pointen te lanc om scriven.¹⁴³ Inden eersten zijnder joden die onder hemlieden ghenaemt werden Moristey, alzo ghenaemt omme datse de scriftueren onderscheeden, ende en gheloeven oec niet de prophecien.¹⁴⁴ Item daer zijn noch andere joden diemen noumt Sadusey, de welke zegghen dat als de lichame steerft, dat dan de ziele mede steerft, ende en houden gheene verrisenesse.¹⁴⁵ Dese houden de vijf boucken van Moyses ende versmaden alle andere prophecien.¹⁴⁶ Daer zijn andere joden die ghenaemt werden Essey, die zeere wonderlic zijn van abstinencien.¹⁴⁷ Item men vindt daer noch joden die ghenaemt zijn Morboni ende maken principalic de meeste duecht int vieren.¹⁴⁸ Item daer zijn (46r) oec andere joden die ghenaemt zijn Senistey, hem zegghende alleene commen zijnde vanden gheslachte van Abraham.¹⁴⁹ Item daer zijn joden diemen seyt Samaritanen; dese en ontfanghen oec gheene propheten,¹⁵⁰ ende zijn frissche personen beede mannen ende vrauwen, de scoenste, bevallicste ende zuverlicste van draghene diemen in alle dien landen van over zee vinden mach. Zij en huwen nemmermeer onder andere nacien dan onder haerlieder nacie, ende als de mans steerven zo en moghen de vrauwen nemmermeer huwen, maer als de vrauwen steerven zo moghen de mannen verhuwen up dat zij willen. Item daer zijn ooc joden die-

143 Uitgezonderd de eerste zin is deze hele passage een getrouwe navolging van Von Breydenbach 88v-89r. Het hierna volgende overzicht van de verschillende joodse secten is ontleend aan Isidorus, VIII, 4.

144 Isidorus, VIII, 4, 5: ‘Meristaei appellati, eo quod separent scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse’.

145 Isidorus, VIII, 4, 4: ‘Sadducaei (...) corporis resvrrectionem negant, et anima interire cum corpore praedicant’.

146 Isidorus, VIII, 4, 4: ‘Hi quinque tantum libros Legis recipiunt, Prophetarum vaticinia respuunt’.

147 Isidorus, VIII, 4, 5: ‘Essei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos omnem abstinentiam’.

148 Isidorus, VIII, 4, 6: Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in omni re sabbatizare’. Andere hss. hebben i.p.v. ‘Masbothei’ ‘Marbonei’ of ook ‘Morboni’. Cf. de desbetr. noot in Lindsay's uitgave van Isidorus' Etymologiae, alsook Migne, P.G., 20, 382, n.22.

149 Isidorus, VIII, 4, 7: ‘Genistaei dicti, eo quod de genere Abrahae esse se gloriantur (...)’.

150 Isidorus, VIII, 4, 9: ‘Samaritae dicti, quod Legem solam custodient, nam prophetas non recipiunt’.

[p. 40]

men noumt Rabanij.¹⁵¹ Ende noch esser eene andere maniere die ghenoumt zijn Varrini,¹⁵² al wat differencien hebbende deen buuten den anderen. Dese voorseyde joden, van wat manieren zij zijn, woonen alle onder tribuyt verscheeden ende dispers onder diverssche princen, draghen hemlieden ghemeenlic van abituacien zo de lieden doen vanden landen ende provincien daer elc woonachtich es. Maer die over zee woonen onder de heydenen, die draghen alle an thooft gheluwe dwalen, zonder alleene de Samaritanen de welke draghen an thooft roode dwalen; den waeromme en can men daer niet vernemen noch gheweten, anders dan men seyt dat zijt van overdien ende groetmoedicheden doen.¹⁵³

151 Waarschijnlijk een corrupte lezing. Noch bij Isidorus, noch bij de anderen die de joodse secten besproken hebben (Eusebius, Hieronymus en Epiphanius) staat deze naam vermeld. Wél noemen zij nog de groepering der Hemerobaptistae. Ook hs. K.B., hs. Namen en de boekuitgave hebben: Rabani.

152 Eveneens waarschijnlijk corrupt. De enig overgebleven secte die Isidorus nog vermeldt (afgezien van de Herodiani, maar zie de desbetr. noot in Lindsay's uitgave van Isidorus' Etymologiae) is die van de Farizeeën. Zie Isidorus, VIII, 4, 3. Ook hs. K.B., hs. Namen en de boekuitgave hebben: Varrini.

153 De mededelingen in deze laatste zin van dit hoofdstuk zijn wellicht ontleend aan Jan van Mandeville, kol. 92.