Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(II, 3)

[T]er stont de patroen ghebesongiert hebbende inde voorseyde stede van Jara, zo schiet hij vander selvere, seilende ter zee waert in ghenouch met eenen verbolghenen winde, ende als hij gheseilt hadde onttrent twee of drie hueren, zo quam hem up een zo groot storem ende ongheweerte, dat alle die int scip waren ghemeent hadden te verdrinckene, ende moesten tscip zo bijden winde legghen, over en weder loverende, dat te vele waerften de baren vander zee gheheel daer over liepen, dwelc de patroen dede ende avontuerde omme dat hij altoes zijnen wech voorderen zoude, want hadde hijt laten loepen voor winde zo hem den wint propice was, hij hadde binnen corten tijden weder te Venegen ghesijn. Dus in dit loveren over ende wedere, als nu an dlant van Slavonien, over dander zijde wat nakende den conincrijcke van Napels, zo lijdtmen voor bij diverssche steden ende plaetsen over beede zijden der voorseyder zee gheleghen; onder dandere zo lydtmen voor bij eender schoender steercker steden, over de luchte hand int land van Slavonien, ghenaemt Sibbenico ende es ooc (49v) een bisscopdom vander welker Lucas de legaet, die meneghe jaren haerwaerts over verkeert heeft, bisscop es;²⁰ daer leyt begraven de heleghe maecht Sancta Heufemia,²¹ ende heeft een zeer goet poort ende havene voor scepen. Men lijdt ooc voor bij een proper stedekin over de slincke zijde, in Slavonien gheleghen, ghenaemt Spalato, inde welke begraven leit dlichaem van Sente Doymo, die daer vele schoender mierakelen doet.²² Daer bij leit ooc eene proper stede, ghenaemt Traon,²³ gheleghen in zeere goede vruchtbareghe maertse, ende es bicans ronts omme ommerijnct vander zee, ende over de zijde ten lande waert zo eist tpassaige duerhauwen door de rootsen toot eender dieper, wijder vesten, zo dat dwater vander zee somwijle inde grave comt, ende es eene wonderlicke steercke plaetse. Item zij seilden ooc voor bij tween propren cleenen heylandekins, lanc ende smal wesende, deen bijden anderen gheleghen, oec over de slincker zijde, wanof deen ghenaemt es Leesina ende dander dat naest den lande gheleghen es, gheheeten Labrassa, ende zijn beede bewoont van kerstenen, elc hebbende eene goede stede.²⁴ Zij seilden ooc voor bij noch eenen propren heylandekin, ligghende over de zelve zijde, ghenaemt Corsela, inghelijcken bewoont van kerstenen, int welke staet een zeer proper stedekin.²⁵ Ter welker plecken ende daer onttrent men vanct diverssche visschen, onder dandere zo vanctmer visschelkins

20 Bedoeld is Luca of Lucas de Dalmatiër die in 1463 door Pius II naar Frankrijk werd gezonden om na te gaan of de condities voor een kruistocht tegen de Turken inderdaad - zoals hem was bericht - gunstig waren. Vanuit Frankrijk trok Luca naar het Bourgondische hof, om Philips de Goede te bewegen tot het inlossen van zijn belofte op kruistocht te gaan. Na een verblijf van enkele maanden werd Luca met bemoedigende, maar weinig concrete toezeggingen terug naar Rome gestuurd (Zie hierover: Aeneas Sylvius, Commentarii, XI-XII-XIII). Volgens Hierarchia Catholica medii aevi II, 236 is deze Luca vanaf 1468 of 1470 tot aan zijn dood in 1491 bisschop van Sebenico geweest.

21 Ook Bernhard von Breydenbach, 22v en 142v, plaatst de grafstede van St. Eufemia, die onder Diocletianus in Chalkedon de marteldood stierf, daar in de buurt. Of ook het feit dat zich op het eilandje Ugliano, bij de haveningang van Zadar, een gehucht met de naam S. Eufemia bevindt (zie Enc. Italiana, s.v. Zara) tot deze voorstelling van zaken heeft bijgedragen, blijft onzeker.

22 Bedoeld is de H. Domnius, de eerste bisschop van Salona, die de marteldood stierf onder Diocletianus. In de 7^e eeuw is Domnius' gebeente naar Split (Spalato) gebracht (Lexikon für Theologie und Kirche, s.v. Domnius).

23 Trogir (Trau).

24 Wel op Hvar (Lesina/Lessina) ligt een - gelijknamig - stadje, niet (meer?) echter op Brač (Brazza).

25 Korčula (Curzola), met daarop een gelijknamig stadje.

[p. 53]

ghenouch ghelijc den sprotte²⁶ ende es eene goede provande; men voertse te coope alle die maertsen duere; ende achter dit voorseyde heylandekin ten vasten lande waert an zo leit eene schoone, steercke stede onder vele groots gheberchs (50r) maer en es niet zeer hooghe, ghenaemt Narenta.²⁷ Item niet verre van Corsela voorseit leit noch een cleen heylandekin, ghenaemt Lagousta, toebehoorende den paus, maer de singnourie van Ragoussen²⁸ houdent ten cheynse, ende daer bij leit noch een ander heylandekin, omtrent dertich milen lanc maer niet breet, ooc toebehoorende den paus, dat de voorseyde singnourie ooc in cheynse houden, ende rechts jeghens over desen voorseyden heylandekins, ghenouch ten halven der voorseyder Zee Adriana, zo leit een cleen steenrotskin, zeere belemmert ronds-omme met steen schorren ende rotsen, zom onder dwatere, zom heffens dwater, zom boven dwatere, daert zeer quaet onttrent seilen es, ghenaemt Lapelagosa;²⁹ dat es de zelve plaetse daer Sente Jeronimus vele jaren zijne penitencie dede; ende rechts jeghens over in Poelgen, niet verre van Sente Nicolaus in Baren,³⁰ daer staet eenen beerch, den welken men daer naemt Gorgano; men seit dat daer Sente Michiel dinghel hem eerstwaerf vertoochde int harnas ghewapent, ende gheviel int jaer vier hondert een ende tachtentich, daer bij staet de stad ghenaemt Sepontus, die eerst ghenaemt was van Dyomedes, in welke stede tanderen tijden ghestaen heeft den tempel van Pallas, daer langhen tijt bewaert waren inden zelven tempel de wapenen ende zweerden vanden voorseyden Dyomedes,³¹ ende daer staet in een keercxkin met trappen nedergaende oft eenen crocht ware. Aldus wel acht daghen gheseilt hebbende met grooten aerbeide ende vreesen, als up eenen tijt loverende metten grooten stoorme, als up eenen anderen tijt ghe[no]uch in caelmten ende bonassen ligghende, ende (50v) oec int hende seilende met eenen redelicken vaerwedere, ende alle dese voorseyde plaetsen voor bij gheseilt zijnde, zo quamen zij int Colf van Ragoussen, daer zij anckerden voor eene groote steercke stede, Ragousen ghenaemt. Ter welker steden de voorseyde patroen uutstellen moeste viere of vive cooplieden die hij te Venegen bevracht hadde. Voorsach hem oec ter zelver plaetsen van versschen watere ende andere saken, ende mach verscheeden zijn van Jara onttrent vier hondert milen. Dese voorseyde stede es ghenouch gheleghen in eenen conckel tusschen tween hooghen ghebeerchten, ende es een vanden steercsten plaetsen van situacien, van muragen ende van allen anderen fortificacien diemen vinden mach in alle die maertsen; men seit datse plochte te heetene in ouden tijden Molosa, inde welke Serberus ende Pluto rengneerden, welke Pluto ontscaect hadde Proserpine, huusvrauwe van Orpheus den harper, ende de zelve Proserpine wart verlost bij Hercules, zo daer af diverssche istorien, rethorisienen ende zommeghe poeten vele schoender saken scriven. Dese voornoemde stede es eene heerlichede up hem zelven, ghehouden vanden kerstenen, ende maken eenen douse oft prince zo de Venissianen doen.³² In alle hare saken zijn zij zeer voorsienich, ende wonderlicken rijcke van coopmanscepen, maer houden lettel lands. Zij hebben zeer vele scoonder scepen, ende daer es een zonderlinghe goet, schoon poort ende havene; zeer qualic zoudemen de voorseyde stede moghen met bussen oft engienen beschieten, dan van eenen heylandekin, dwelc leit recht in midden vander voorseyder havene voor de stede, maer de voornoemde singnourie (51r) heefter doen maken zo steercke fortificacie van mueren, torren

26 Bedoeld zijn de sardines, die voor de Dalmatische kust in grote scholen voorkomen. Sprot en sardine zijn beide haringachtigen en van ongeveer gelijke grootte.

27 Waarschijnlijk een vergissing. Niet een stadje, noch een gebergte heet Narenta; wél een rivier die aldaar in zee uitmondt: de Neretva (Narenta).

28 Ragusa (Dubrovnik) kende een Maggior Consiglio, bestaande uit 100 man, en een Minor Consiglio. Deze Kleine Raad van 12 leden, de zogeheten Signoria, had de uitvoerende macht. (Enc. Italiana, s.v. Ragusa). De twee eilandjes die Ragusa van de paus gepacht had, waren Lagosta (Lastovo) en Melada (Mljet).

29 Palagruza (Pelagosa).

30 Het gebeente van de H. Nicolaas, bisschop van Myra, was in 1087 naar Bari overgebracht.

31 Deze mededelingen over St. Michiel en over Sipontum (Manfredonia) zijn ontleend aan Bernhard von Breydenbach, 141v.

32 Aan het hoofd van de Minor Consiglio, de Signoria, stond de Conte die vanaf 1236 formeel voor twee jaar gekozen werd (Enc. Italiana, s.v. Ragusa).

[p. 54]

ende bolleweercken, datter gheen bussen oft engienen up winnen en moghen. In dese stede zijn twee schoone cloesters, deen vanden frereminueren ende dander van Sente Dominicus ordene; daer es ooc eene schoone keercke, ghewydt inde eere van Sente Blasius.³³ Item dese voorseyde stede paelt ghenouch metten eenen hende te lande waert up an dlantscip ende conincrijcke van Bossene, dat al te schoen, vruchtbaerlic ende uuterlic een land es, rontomme omrijnct met hooghen ghebeerchten, zeer nauwe ende zware passaigen, in midden vele planuren vul van steden, casteelen, dorpen, zeer wel bewoont; men vindt daer zelver, thin, loot ende coper ghenouch.³⁴ Maer nietjeghenstaende zijnder steercheden de Tuerc lest overleden³⁵ hevet al in ghenomen, domineret ende esser heere af, uuteghedaen eeneghe steden die de coninc van Hongherien ende andere heeren daer onttrent gheleghen als noch houden met foortsen. Ende int hende ende confinen vanden voorseyden landschepe van Bossene zo neemt hende de dominacie vanden zelven Tuerck, die zo vele landen gheconquesteert heeft, dadt schade, jammer ende zonde es, ende naer toverdincken inder waerheit, zonder plaghe der sonden der voorseyder landscepen, ghemerct der steercker, vromer lieden ende der grooter menichte, en ware niet moghelic dat de zelve Torck meester daer af gheworden zoude hebben, god betert. Hij conquesteerde in zijnen tijden dland van Albanien, Lamorea,³⁶ Servia, in welc land hertoghe Jan ghevanghen was vanden Torck, vele heeren met hem, ende onder dandere mer Claeys Uuten (51v) Hove, de welke daer bleef zeven jaer als ghevanghen, ende daer thenden quam hij noch tsijnen huuse, zomen daer af breedere in Vlaenderen wel weet te sprekene,³⁷ ooc Laromania, Bossina, een deel van Vallakijen, de Zee van Marmajor met Latana, Caffa in Tartarien, tkeyserijcke van Trepesonde, ende al dlant daer onttrent, een deel van Sercassien, tkeyserijc van Constantinopolen met gheel Griecken,³⁸ dat een zeer groot onsprekelic land es.

33 Deze twee mededelingen over Ragusa (Dubrovnik) verschaft ook Bernhard von Breydenbach 23r.

34 De exploitatie van de Bosnische en Servische mijnen nam men in de 13^e eeuw ter hand; de gewonnen metalen werden vanuit Ragusa (Dubrovnik) en Spalato (Split) naar Italië verscheept (Pounds, 330-331).

35 Mohammed II (1451-1481). De opsomming van zijn veroveringen die de schrijver in de rest van dit hoofdstuk geeft, stemt vrij nauwkeurig overeen met de werkelijkheid: alleen het zuidelijk-centrale gebied van Klein-Azië is ten onrechte onvermeld gebleven.

36 De Peloponnesos, in 1460 door Mohammed II veroverd.

37 Jan zonder Vrees ging in 1395 op kruisvaart en werd in 1396 met honderden anderen gevangen genomen. Alleen hij en een paar metgezellen ontkwamen de doodstraf in ruil voor een enorm losgeld dat grotendeels door de Vlaamse steden betaald werd. Over een van die metgezellen, Claeys Uuten Hove, geeft Hendrik van den Keere in zijn boekuitgave nog wat nadere informatie: ‘Mer Claeis uiten Hove, Heere van Markem, de welcke daer bleef seven jaer als ghevangen, ende daernae quam hi noch tsinen huise te Ghent, ende leyt begraven te Markem’. Bedoeld is de Westvlaamse gemeente Merkem.

38 een deel van Vallakyen: nl. Zuid-Walachije. de Zee van Marmajor: de Zwarte Zee. Latana, Caffa in Tartarien: de steden Taman (aan de toegang tot de Zee van Azov) en Kaffa (op de zuidkust van de Krim) veroverde Mohammed II in 1475 op de Genuezen. tkeyserijcke van Trepesonde: dit gebied aan de zuidoostkust van de Zwarte Zee veroverde hij in 1462. een deel van Sercassien: waarschijnlijk bedoelt de schrijver het Chanaat van de Krim (ten noorden van het eigenlijke Tsjerkessië) waar de stad Tsjerkessië ligt. tkeyserijc van Constantinopolen: het minieme overblijfsel daarvan (Constantinopel met een klein gebied ten westen van de stad) viel in 1453 in Turkse handen. gheel Griecken: wel zo op te vatten, dat met de verovering van Euboia (1470) heel Griekenland (op enige kleine gebieden na: Modon, Butrinto, Lepanto) in het bezit van Mohammed II was gekomen. Zie voorts aant. VIII, 62.