Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

[p. 322]

[Boek VII Perzië]

(VII, 1) [Door het Armeense bergland naar Perzië; Jesus' brief; Harran; de Tigris]

(313r) [H]ier beghint den zevensten bouc, roerende van eenen grooten voyage ooc ghedaen bij eeneghen edelen mannen ende andere, van Alapen naer tland van Perssen ende Meden,¹ ende omme dadt zo sorghelic ende dangereus es inde voorseyde landen te reysene, zo es van noode goeden raed ende advijs te nemene met den cooplieden aldaer woonende up kennesse, oft anders en waert niet wel moghelic van doene. Dus acht oft neghen daghen in Alapen ghesejourneert hebbende, spraken de voorseyde met eeneghen cooplieden up kennesse raed vraghende hoe zij best zouden moghen commen inde stede van Tauris, omme van daer voort te reysene naer theylant ende conincrijc van Ormes,² ende van daer naer Abassien daer de Pape Jan domineert ghelijc vooren gheseit es. Up twelke de cooplieden andwoordden, dadt zeere sorchelic ende aventuerlic was in dien landen (313v) te treckene. Nietmin seiden dat zij gheerne spreken zouden met anderen cooplieden van Tauris gheboren, haerlieder groote vrienden, alle jare een reyse of twee doende te Tauris, maer rieden dat zij nemen zouden eenen man die de tale conste, oft anders en zouden duer dlant niet gheraken. Dit hoorende de voorseyde voyagiers, baden den cooplieden zo te willen doene ende hemlieden an eenen ghetrauwen trousseman te helpen, twelcke zij daden. Ende versamende metten cooplieden van Tauris die hemlieden beloofden goet ende ghetrauwe gheselscip, rieden de zelve dat zij voyagiers hem cleeden zouden up de Persaensche maniere ghelijc den cooplieden, also zij deden, ende alle ghereetschepe ghemaect hebbende, orlof ghenomen ande cooplieden, de heydensche cooplieden haer goet ende alle hare coopmanschepe ghepact hebbende, de carevane ghereet zijnde ende ghesloten, zo vertrocken zij alle te samen van Alapen naer Tauris, dat wel dertich dachvaerden verscheeden es, oft emmer naer datmen zeere oft zoetelic reist. Dus vertreckende comt men eerst teender schoonder plecke daer vele fonteynen ende wateren omtrent zijn, daer ooc een schoon doorp es, ghenaemt Bier,³ ende alte schoon een chaen, wonderlicken groot ende steerc boven anderen. Te desen chane logieren altijts de carevanen den eersten nacht die van Alapen naer Tauris trecken, verbeidende deen den anderen. Item van danen scheedende ende voort rijdende ghenouch eene maertse ghelijc den lande van Artois, zo comtmen (314r) an een aerm keytivich doorp daer ooc een chaen staet, ghenaemt Heylhaer.⁴ Dat latende ende voort reysende eenen verren wech, voor bij lijdende ter eender zijden ende ter andere vele steden ende doorpen dat alte schoone plaetsen gheweest hebben, als Corbesel, Barandel, Rangula, Soraghen, Samosaten, Arab, Byese,⁵ ende onder dandere eene plecke, ghenaemt Miletenen, dat wijlen alte schoone eene stede plocht te zijne, toebehoorende eenen prince uut Hermenien wiens dochter Boudewijn van Bullion traude⁶ als hij tland daer omtrent conquesteerde, alle gheleghen onder tgraefscip van Roes,⁷ zo comtmen dweers up eene schoone riviere wel also groot ende snel loopende als Nilus daer vooren af ghesproken es, ghenaemt Eufrates oft Elfora,⁸ eene vanden vier rivieren oorspronc nemende uuten eerdschen paradijse,⁹ welverstaende nochtans dat zoe onsprekelicken verre commen moet gheloopen onder deerde tooter plecken daer zij bij schoonen fonteynen

1 In het hs. zijn nergens de titels van de hoofdstukken of die der boeken ingevuld; wel is overal de ruimte daartoe opengelaten. Ook hier is dat gebeurd, maar toch lijkt de kopiist zich vergist te hebben: de titel van het zevende boek is (deels?) in de tekst ingeslopen.

2 Tauris: Tâbriz in Noord-Perzië. Ormes: zie aant. IV, 51.

3 Bira, op ong. 30 km ten oosten van Aleppo.

4 Misschien Et Tell el-Ahmar, op ong. 100 km ten noordoosten van Aleppo?

5 Turbassel, Barak, Raqqa, Sürüc, Samsat, 'Arab Punari, Besni. Al deze plaatsen - m.u.v. Raqqa en 'Arab Punari - liggen in het huidige grensgebied van Turkije.

6 Zie aant. I, 128.

7 Het graafschap Edessa (1098-1144).

8 Al Furât, de Arabische naam van deze rivier.

9 De andere drie rivieren waarvan men dit aannam, waren Nijl, Ganges en Tigris (Isidorus, XIII, 21, 7-10).

[p. 323]

uutspruudt, ghelijc dat Petrus de Alyaco seit int bouc De Ymagine Mundi, alligierende Salustium,¹⁰ dat de riviere van Tigris ende Eufrates tsamen hueren eersten meerckelicken oorspronc nemen uut schoonen fonteynen staende ande beerghen van Armenien, ende loopen, deen dat es Tigris zuut zuutoostwaert, ende dandere dat es Eufrates zuud zuudwestwaert, toot dat zij weder in een versamen ende zo tsamen inde Zee van Perssen vallen. Item al dlant ligghende tusschen Tigris ende Eufrates wart ghenaemt Mesopotanien, int welke gheleghen zijn de landen van Assirien ende van Caldea, die in tijden voorleden conincrijcken gheweest hebben, (314v) ghelijcmen daer af leest ten boucke vanden Coninghen in vele capitelen. Ooc in dit zelve land van Mesopotanien hebben voortijts ghestaen vele machtegher steden, als Ninive, Hur Caldeorum ende Aram, daer voortijts Abraham plocht te woonene met al zijnen gheslachte, eer dat hij bijden bevele Gods quam woonen int land van beloften, also daer af gheroert staet ten boucke van Genesis inde xi^e ende xiii^e capitelen.¹¹ Int zelve land heeft voortijts ooc eene stede ghestaen, ghenaemt Seleucia. Noch eene andere vermaerde stede zuutwaert af, ghenaemt Baldach oft Baudas, dat ooc Babilonien gheheeten es zo eeneghe zegghen, inde welke dat de caliphe vander machometaenscher wet - dat es ghenouch haerlieder paus - plocht voortijts zijne residencie te houdene,¹² maer nu ter tijt alle dat land van Mesopotanien es gheheeten Perssen, mids dadt als nu onder den coninc van Perssen ghedomineert es, zo dat van Albier¹³ nederwaert bijder rivieren van Eufrates scheeden de heerlicheden vanden souldaen ende vanden voorseyden coninc. Item angaende der riviere van Eufrates zo seit Strabo int zestiende bouc van zijnder Geographia,¹⁴ dat Eufrates ooc alle jare pleecht te wassene van watere int beghinsel vanden zomere, als de snee beghint te smeltene vander hitten der zonnen, zo datmer dan in eeneghe plecken jeghens dijcken moet, zoot den Nilus doet, oft anderssins vele huusen, dorpen ende landen zouden schade lijden. Men seit daer dat gheen souldaen ghecoren en werdt, hij en moet ter (315r) stont zijn paert wateren ende doen drijncken uuter voorseyder riviere, ende dese souldaen die nu es, die dede zijn paert daer in swemmen, zegghende: ‘Ic zal meer doen dan andere’. Ende omme breeder te sprekene vander voorseyder rivieren, zo seitmen daer datmense eerstwaerf verneemt commende gheloopen uuten berghen van Armenien, ende zo voor bij eender schoonder stad, noch toebehoorende den souldaen, ghenaemt Auroucchalla, in zulcker wijs dat de ghone die in Perssen wesen willen uut Satalien, Turckien, Toucato oft Angourij, commen meest aldaer, ende zo naer eene stede in Armenien gheleghen, Aersingan gheheeten,¹⁵ eer zij inden meesten wech commen. Maer de voorseyde stede van Aersingan was corts te vooren, eer de voorseyde daer int land quamen, versoncken van upwatere, dat alte groote schade es want eene zeere schoone stede plocht te zijne. Van daer comt zoe voort gheloopen voor Albier, voor een stede ghenaemt Gesier,¹⁶ ende zoe naer zeer vele dachvaerden weeghs comt zij te Babilonien, scheedende onder weghen Arabia Deserta vanden lande van Mesopotanien, ende valt zo hendelinghe metter riviere van Tigris inde Zee van Perssen.

10 Zeebout blijkt aan de bedoelde passage bij Pierre d'Ailly, Ymago Mundi, I, 56 het een en ander te hebben toegevoegd: ‘Salustius autem autor certissimus asserit Tigrim et Eufratem uno fonte manare in Armenia qui per diversa euntes longius dividunt spacio medio relicto multorum milium. Terra tamen que ab ipsis ambitur mesopotamia dicitur’. De desbetr. uitspraak van Sallustius staat in diens Historiae, 4, 77.

11 Deels onjuist, want het in Genesis. 11:31 genoemde Haran komt in Gen. 13 niet meer ter sprake; wél in Gen. 12.

12 De vermelding van Bagdad en Babylon als een en dezelfde plaats én als residentie van de kalief heeft Zeebout kunnen aantreffen bij Ludolf van Suchem, cap. 32.

13 De stad Birecik in Turkije, aan de rechteroever van de Eufraat (Ar. El Bîra).

14 Strabo, XVI, 1, 9.

15 Auroucchalla: Erzurum. Satalien: Antalya. Toucato: Tocat. Angourij: Ankara. Aersingan: Erzincan.

16 Qatâa, aan de uitmonding van de Khâbir in de Eufraat.