Mey-spel op verovering en herovering van de Schenkenschans

Rederijkers vieren overwinningen

Al in een redelijk vroeg stadium van de tachtigjarige oorlog hebben diverse de rederijkers een bijdrage geleverd om de vreugde van een overwinning op de Spanjaarden te vieren. Van vele refreinen, tableaux vivants en meispelen zijn teksten (nog) niet teruggevonden, niet gedrukt of verloren gegaan. De optredens van vele rederijkerskamers zijn daarentegen grotendeels wel te traceren doordat vooral de Haagse archieven nog al wat materiaal daarover herbergen.

In het rijk gevulde Retoricaal Memoriaal⁺ worden betalingen aan diverse kamers vermeld voor het bejubelen van verschillende hoogtepunten in de vrijheidsstrijd. Zo heeft de oude Haagse kamer (De Corenbloem) het 'vertreck van de Spaanse vloot in 1588 met tableaux vivants gevierd, ⁺ ook de inname van Breda ⁺ en in 1591

't overgaen van de stadt Nimmegen' ⁺ werden door rederijkers bezongen. Na het Twaalfjarig Bestand verminderden hun bijdragen, maar in 1627 bleek de verovering van Grol weer een toneelstuk waard, maar een uitgave ervan is niet overgeleverd. ⁺

Bij de uitkering hiervoor van 12 pond werd nog vermeld, 'dat zy ten tyde van de victorije van Grol op 'tstadthuys mette rethorikers met verscheyde instrumenten hebben gespeelt, blyckende by ordonnantie ende quitantie.' Mogelijk heeft de Corenbloem ook de victorie van Frederik Hendrik op 's Hertogenbosch gevierd, maar de concurentie lag op de loer. Een nieuwe rederijkerskamer bleek actief: de Ionge Batavieren, met als devies 'Jeught neempt aen'. Zij vertoonden onder meer tableaux vivants, samengesteld door de factor van deze nieuwe kamer, P. Nootmans: "Verthoningen over de heerlycke, en noyt voor desen verkrege victorie van 's Hertogen-bosch (...) op 20 September 1629' (Delft 1629). ⁺ In 1632 speelden zij het debuut van de Haagse dichter Izaak Burchoorn, Bataviersch mey-spel. Dit allegorische stuk, bedoeld om op de kermis opgevoerd te worden, diende Frederik Hendrik te stimuleren het vredesproces verder in gang te zetten. ⁺ De door Burchoorn gebruikte toneelpersonages, mythologische iconen zoals Mars, Pallas en daarnaast Batavia, vinden wij ook in Zoets Mey-spelterug.

Een door Keblusek niet genoemd aspect in de naamgeving van de nieuwe rederijkersgroep en personen in toneelstukken is de impliciete verwijzing naar de zogenaamde Bataafsche mythe. Deze betreft de reeds eeuwenoude veronderstelling dat er al voor de middeleeuwen een machtig rijk, Batavia, heeft bestaan, dat zich voortdurend heeft moeten verdedigen tegen aanvallen van de Romeinen. In de zeventiende eeuw heeft vooral Hugo de Groot deze mythe geactualiseerd in zijn Tractaet vande Oudheyt vande Batavische nu Hollandsche Republique'(1610),⁺ want een vergelijkbare situatie deed zich nu voor in de opstand tegen de Spaanse overheersing. Holland (=Batavia) moet opnieuw zijn vrijheid verdedigen. Met de gekozen namen als Batavia en Batavieren is de stellingname van diverse dichters en het jonge rederijkersgezelschap in de onafhankelijkheidsstrijd overduidelijk.

Dit gezelschap heeft na enkele andere toneelspelen in 1636 een stuk opgevoerd om

de overwinning op de Schenkenschans luister bij te zetten. Het Retoricaal Memoriaal vermeldt daarbij, 'Die van de nieuwe camer van rhetorica de somme van dertich

ponden, soo over verschoten (=voorgeschoten) wagevrachten als over hetgene sy

gespeelt hebben ten tijde van de triumphe over de reductie van Schenckengans (sic)

blyckende by ordonnantie ende quitantie. Dus hier 30 pond.' ⁺ Hoewel de naam van de auteur niet genoemd wordt, zal ongetwijfeld ZoetsMeyspelbedoeld zijn. Of andere schrijvers zich ook de moeite hebben getroost deze belangrijke overwinning literair te vieren is niet bekend. De beloning van het stadsbestuur voor deze opvoering was de laatste die de Jonge Batavieren ontvingen. Na diverse problemen die zich al in 1636 voordeden, hebben zij nog maar een enkele keer van zich laten horen.⁺

+ Retoricaal memoriaal, Bronnen voor de geschiedenis van de Hollandse rederijkerskamers van de middeleeuwen tot het begin van de achttiende eeuw. Samengesteld door F.C. van Boheemen en Th.C.J. van der Heijden.1999.

+ Retoricaal memoriaal, p. 322.

+ Retoricaal memoriaal, p. 322.

+ Retoricaal memoriaal, p. 323.

+ Retoricaal memoriaal, p. 330, Van Hummelen, p. 280.

+ Retoricaal memoriaal, p. 330.

+ Keblusek p. 199-200.

+ Kampinga 1917/80 p. 56-83 e.v. Overzichtelijk samengevat door M.de Haan.

+ Retoricaal memoriaal,p. 332.

+ Keblusek, p. 201. Over de rol van de factor zie ook Cordes, p. 32 e.v.