Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands (1987)

Informatie terzijde

Titelpagina van Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands
Afbeelding van Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws NederlandsToon afbeelding van titelpagina van Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (1.76 MB)

XML (0.58 MB)

tekstbestand






Genre

sec - taalkunde


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Cursus zestiende- en zeventiende- eeuws Nederlands

(1987)–A. de Korne, T. Rinkel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
Regelnummers proza verbergen

2 Olifanten

In 1657 verscheen te Leeuwarden een anonieme bewerking van de Naturalis Historia van de Romeinse schrijver Gaius Plinius I (23-79 na Chr.) getiteld Des wijdt-vermaerden Natuurkondigers vijf Boecken. Handelende van de Nature. De bewerker van dit boek presenteerde zich met de letters T.V.D die staan voor de naam Theo van Domselaer. Deze bewerker voorzag de klassieke tekst van enkele kritische noten en aanvullingen. Hij baseerde zich daarbij op reisbeschrijvingen van onder andere Jan Huyghen van Linschoten (1563-1611) en Johannes de Laet (1581-1649). Bovendien heeft hij in Amsterdam een aantal uit verre streken overgebrachte dieren kunnen observeren.

Na een fragment uit het voorwoord laten we Van Domselaer aan het woord over olifanten.

[pagina 95]
[p. 95]

1Aen den nauw-keurigen Leser.

 

2Dat Plinius, Aristoteles en meer andere oude Schrijvers (in desen 3 Boeck aenghewesen) somtijts eenige misslagen (in 't beschrijven 4 der natuurlicke dingen) gehadt hebben, bevinden wij door 5 d' ervarentheyt, dit is geschiedt door onkundigheyt der dingen, 6 ofte door quaet bericht van andere aen haer gedaen, want wij 7 bevinden door onse loffelijcke Scheep-vaerten, over de gantsche 8 werelt, sommige dingen heel anders als sy schrijven. Wij hebben 9 dan in desen Druck het oude in sijn wesen ghelaten, en van het 10 gene wij anders bevonden hebben of onderricht zijn, als mede 11 het geen daer de Oude niet van geweten hebben, (ghelijck 12 het meeste deel van Oost-Indien en gheheel West-Indien by haer 13 noch onbekent was) dat hebben wy hier by ghestelt, met de 14 Autheuren die het schrijven, zijnde met een andere letter 15 gedruckt.

 

16T.V.D.

 

17Des Winters worden de Olyphanten tochtigh, ende dan zijnse als 18 dol ende rasende, en niet te bedwingen, daerom wordense dan 19 buyten de Stadt aen Boomen gebonden met dicke ysere Ketinghen 20 aen haer beenen, daer wordense ghevoedt, ende blijven onder den 21 blaeuwen Hemel soo langh als de Dolligheydt duurt, het welck 22 is van April tot September, doch eerse noch heel volkomen dol 23 zijn, ende maer half ende half, latense die wel vijf ofte ses 24 daghen in 't wilde om de korts-wijl loopen. Alsulcken half 25 dollen Olyphant quam eens op de Marckt loopen, daermen het Groen 26 ende Warmoes verkocht, een yeder hem siende komen, packten haer 27 aen een kant; een Warmoes-wijf mede in Huys gheloopen zijnde, 28 hadde door verbaestheydt haer Kindt vergeten, 't welck in een 29 Mande op de Marckt by haer lagh; Dese vrouwe was gewent dien 30 Olyphant somtijts als hij op de Marct quam, wel wat Groen voor 31 te smijten, hy stiet en wierp al om verre waer hy by ende ontrent 32 quam, ende dit Kint eyndelijck siende, noch in sijn dolligheyt 33 ghedachtigh wesende de weldaden van dit Kints Moeder, 't welck 34 hy noch kende, nam het sachtelijck met sijn Snuyt van de Aerde, 35 ende leyde het op een Leuyffen daer ontrent ghemackelijck 36 neder, sonder eenigh leedt te doen, en daer mede wederom in sijn 37 rasernye voort-varende. Dus verre Linschoten.

Olifanten

Vragen

1 nauw-keurigen =
2/4 Benoem Dat ... hebben redekundig.

[pagina 96]
[p. 96]

2 Wat wordt bedoeld met oude?
Hoe moeten de haakjes in de regels 2/3, respectievelijk 3/4 in de vertaling worden weergegeven (zie hfdst. 3)?
2/3 Is de participiumconstractie in ... aenghewesen absoluut of conjunct (zie par. 6.6.)? Vertaling:
4 Wat voor genitivus is der natuurlicke dingen (zie par. 6.1.2.)?
Wat wordt hiermee bedoeld?
gehadt =
5 Welk klankverschijnsel doet zich voor in ervarentheyt (zie hfdst. 4)?
Hoe moet de komma na ervarentheyt weergegeven worden in de vertaling?
2/5 Dat ... ervarentheyt: wat wordt hier gezegd?
Waarnaar verwijst dit?
Wat voor genitivus is der dingen?
6 quaet =
van =
Wat wordt bedoeld met andere?
Waarnaar verwijst haer? Benoem haer taalkundig (zie par. 5.1.4.).
Is de participiumconstructie van ... gedaen absoluut of conjunct?
Vertaling:
7/8 over ... werelt: is dit een zinsdeel of een deel van een zinsdeel?
9 dan =
Druck =
9/10 Benoem het gene taalkundig.
Los de samentrekking op in van ... zijn (zie par. 6.8.1.).
9/15 van het gene...gedruckt: leg uit dat er sprake is van een anakoloet (zie par. 7.4.).
11 daer [...] van =
ghelijck =
11/3 Hoe moeten de haakjes rond ghelijck ... was weergegeven worden?
13 Waarnaar verwijst dat?
14/5 Waarbij sluit de participiumconstructie zijnde ... gedruckt aan?
   
17/37 Geef aan hoe de leestekens uit dit gedeelte in de vertaling moeten worden weergegeven.
17 Wat voor genitivus is Des Winters (zie par. 6.1.2.)?
tochtigh =
als =
18 Vertaal dol ende rasende.
20 Benoem haer taalkundig (zie par. 5.1.4.).
21 Wat is het antecedent van het welck?
22 van April tot September: hoe is deze tijdsaanduiding te rijmen met de aanduiding Des Winters in r. 17?
22/3 Los de samentrekking op in eerse ... half. Is het voegwoord hierbij juist samengetrokken (zie par. 6.8.1.)?
23 (het eerste) ende =
maer =
Vertaal -se (zie par. 5.4.1.).
Waarnaar verwijst die?

[pagina 97]
[p. 97]

24 om de korts-wijl =
17/24 Des ... loopen: wat wordt hier gezegd?
24 Benoem Alsulcken taalkundig.
24/5 Verklaar de -n in Alsulcken en dollen (zie par. 5.1.4.).
25 Vertaal quam ... loopen.
25/6 het Groen ende Warmoes: geef aan op welke plaats in het WNT de passende betekenis van het Groen te vinden is. Vertaal deze woordgroep (zie par. 7.1.).
26 packten: waarom is hier een enkelvoudige persoonsvorm te verwachten? Welke twee verklaringen zijn er te geven voor de slot-n (zie par. 6.5.1. en 6.5.3.)?
Benoem haer taalkundig (zie par. 5.1.4.).
26/7 Vertaal een yeder ... kant.
27 Is de participiumconstructie mede ... zijnde absoluut of conjunct?
Vertaling:
28 door verbaestheydt =
29 lagh: met welke tijd moet deze verleden tijdsvorm vertaald worden?
29/30 Benoem dien Olyphant redekundig.
30 Beschrijf wat in de woordgroep wat Groen de kern is en wat de bepaling (zie par. 6.1.2.).
Wat valt er op te merken met betrekking tot de flexie in die woordgroep (zie par. 5.1.1.)?
31 stiet komt van het werkwoord...
al =
Vertaal by ende ontrent.
32 eyndelijck =
noch =
32/4 Zijn de participiumconstructies dit ... siende en noch ... kende ondergeschikt of nevengeschikt ten opzichte van elkaar?
Verklaar je antwoord.
33 Geef de binnenbouw van de woordgroep dit Kints Moeder (zie par. 5.1.3.). Wat voor soort verbuiging komt daarbinnen voor (zie par. 5.1.1.)? Waarnaar verwijst 't welck?
34 Vertaal kende.
35 Leuyffen: ‘afdak van een huis’/‘luifel’.
Benoem daer ontrent redekundig.
ghemackelijck =
36 Welke nevenschikking brengt en tot stand? Laat je antwoord tot uitdrukking komen in je vertaling.
37 Dus verre Linschoten: wat ontbreekt in deze zin? Hoe heet een dergelijke constructie (zie par. 7.3.)?
Linschoten: Nederlands reiziger en auteur van reisbeschrijvingen; zijn gegevens over onder andere de zeeroute waren een belangrijk hulpmiddel bij de eerste scheepvaart naar Oost-Indië.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

  • over Des wijdt-vermaerden natuer-kondigers vijf boecken, handelende van de nature


auteurs

  • over Tobias van Domselaer