Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 1

[Allamand, Jean Nicolas Sébastien]

ALLAMAND (Jean Nicolas Sébastien), geb. te Lausanne 18 Sept. 1713, gest. te Leiden 2 Mrt. 1787, studeerde in zijn vaderstad in de theologie en werd er toegelaten tot den predikdienst. Niet lang na den dood van Boerhaave naar Holland gekomen, werd hij daar huisonderwijzer bij verschillende families en 2 Sept. 1740 te Leiden ingeschreven als stud. jur. Hier vertrouwde 's Gravenzande hem de opvoeding zijner beide zonen toe; in de omgeving van Newton's vereerder ontwikkelde zich A.'s aanleg voor de beoefening der natuurkunde, waartoe hij ook zelf een aantal hulpmiddelen verzamelde; hun wederkeerige achting kan blijken uit het feit, dat na 's Gravenzande's overlijden op 28 Febr. 1741, A. uitvoerder was van zijn laatsten wil en sinds 1742 verschillende geschriften van zijn leermeester voor den herdruk

bewerkte. In 1745 kwam A. met Nic. Heineken in aanmerking voor prof. phil. te Deventer, terwijl wellicht door de beschrijving zijner met Musschenbroek te Leiden in 1746 gedane electrische proeven, o.a. met de pas uitgevondene ‘leidsche flesch’, waarover A. ook met Nollet te Parijs correspondeerde, de aandacht van zijn landgenoot Koenig te Franeker op hem werd gevestigd om du Bois op te volgen. Aanbevolen o.a. met de Joncourt, met wien A. weldra eene vertaling van het boek Job publiceerde, werd hij daar 3 Mrt. 1747 aangesteld tot prof. phil. en er 3 Apr. 1748 honoris causa tot phil. dr. bevorderd. Nog vóór het houden zijner inaugureele rede werd A. echter 1 Febr. 1749 benoemd tot de voordeeliger betrekking van prof. math. et phil. te Leiden, waar hij 30 Mei d.a.v. zijn intrede hield met een rede de Vero philosopho (Lugd. Bat. 1749), grootendeels tot lof van zijn leermeester 's Gravenzande. Daar het onderwijs in de mathesis, astronomie en physica uitstekend werd gegeven door Joh. Lulofs en Musschenbroek, bepaalde hij zich reeds terstond tot het onderwijzen der natuurlijke historie, de eerste hier te lande, die daarin afzonderlijke lessen gaf; in het bijzonder doceerde hij de zoölogie. Aanvankelijk ten gevolge van een geschenk aan de hoogeschool van mineraliën en andere voorwerpen, waarvan in 1751 aan A. de rangschikking en beschrijving werd opgedragen, werd hij door dit kabinet, dat meer en meer uitbreiding verkreeg en hulpmiddelen bood bij zijn onderwijs, de grondlegger van het leidsche museum. Ook na 1753, toen le Francq van Berkhey met de materiëele zorg werd belast, bleef aan A. het wetenschappelijk toezicht toevertrouwd. Een tijdgenoot noemde hem ‘einen der gegenwärtig berühmtesten Philosophen’. Vóór en in 1756 gaf A. ook lessen in de philosophia theoretica en bewerkte tot handleiding een van 's Gravenzande's geschriften. Zijne verzameling natuurkundige instrumenten, afkomstig van 's Gravenzande, schatte hij op 11 of 12000 guldens en was grooter dan die van Musschenbroek; vóór diens dood op 19 Sept. 1761 gaf hij dan ook wel colleges in de physica experimentalis, hoewel hij eerst na dat tijdstip als hoogleeraar daarin werd aangesteld. Ten behoeve van die in de zoölogie bewerkte hij op doelmatige wijze de rangschikking van Brisson, een bewerking door dezen zelf zeer gewaardeerd. Rector is A. geweest in 1760, toen hij 8 Febr. sprak de Philosophia recentiore; bij het tweede eeuwfeest der academie in 1775 hield hij een, ook gedrukte, toespraak bij de ‘promotie met de kap’ van Ant. van der Heim tot dr. phil. Bij het klimmen der jaren werd hem in 1773 le Francq van Berkhey als lector toegevoegd; ook toen bracht hij nog hulde aan de nagedachtenis van 's Gravenzande door de uitgave van diens verspreide of onuitgegeven geschriften, voorzien van een levensbeschrijving. Met behulp der collectie van den stadhouder, onder bestuur van Vosmaer, verrijkte hij een nieuwe uitgave van de Buffon's Histoire naturelle met aanteekeningen en bijvoegsels. Intusschen had hij in 1784 zijn emeritaat verworven. Sinds de oprichting in 1754 was hij lid geweest van de Holl. Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem; in 1755 was hij dat ook van de Royal Society te Londen. Zijne afbeelding bevindt zich geschilderd door J. Palthe (1751) in de Senaatskamer te Leiden; in plaat gebracht is zijn portret door J.G. Prestel. Overeenkomstig zijn uitersten wil werden zijne natuurkundige instrumenten en voorwerpen door zijne weduwe, Magdalena Crommelin, aan de universiteit overgedragen. Indien Frederik A., geb. te Lau-

sanne ± 1735, 23 Oct. 1749 als stud. en nogmaals 15 Nov. 1793 als med. dr. te Leiden ingeschreven, een zoon van hem is, is dat vermoedelijk uit een eerste huwelijk.

Ongedrukte briefwisseling van A. berust op de leidsche un. bibl. o.a. met J.S. Bernard te Amsterdam en Prosper Marchand, na wiens overlijden in 1756 A. de uitgave van de Dictionnaire historique (la Haye 1758-59) voortzette. Als brief zijn gedrukt de oorspronkelijke geschriften over de uitvinding der leidsche flesch in de Histoire de l'académie des sciences pour l'année 1746 (Par. 1747); een Mém. contenant diverses expériences d'électricité in de Blbl. Brittannique XXIV (la Haye 1747) 406-437 (vertaald Leiden 1748); over de aardbeving van 1755 in de Nederlanden in de Transactions of the Royal Society XLIX: 1 (1756) 379 en XLIX: 2 (1757) 512, 545. Met Musschenbroek en A. Eden gaf hij een afkeurend advies in de Gedrukte stukken over de watermachine van L. de Genneté (Leiden 1754), schreef voorts een Diss. sur les bouteilles de Bologne (Medical Transactions ns. 477, art. 3) en verschillende opstellen in de Verhandelingen der Holl. Maatsch. van Wetenschappen I (1754) 489 vv., II (1755) 93 vv., 372 vv., 380 vv. Daarbij sluiten zich aan zijn uitgave van A.D. Brisson, Regnum animale (L.B. 1762) en diens Ornithologia (L.B. 1763, 2 vols); de 3e uitgaven van 's Gravenzande's Phil. Newtonianae institutiones (L.B. 1744, herdr. ib. 1766), en Introductio ad phil. metaphysicam et logicam continens (L.B. 1756), diens Oeuvres philosophiques et mathématiques (Amst. 1774, 2 vols), benevens wat van hem voorkomt in dl. IV en V van het supplement tot Buffon's Hist. naturelle (Amst. 1778 en 1785). Hij vertaalde gedeeltelijk Le livre de Job traduit du latin de M. Schultens (Leid. 1748), voorts Boerhaave's Eléments de chimie (Amst. 1752, 2 vols.), Oliver, Diss. sur les comètes (1777) en eenige kleinere geschriften op natuur-historisch gebied. De catalogus van de verkooping zijner boeken (Leiden 1791) is in de bibliotheek der Vereeniging v.d. boekhandel te Amsterdam.

Zie: Algem. Konst- en Letterbode I (1788) 13; de monografie van Suringar in het Nederl. Tijdschrift voor geneeskunde II; 3 (Amst. 1867) 65-84, aangevuld door Boeles, Frieslands Hoogeschool II (Leeuw. 1881) 504-7 met de daar aangegeven bronnen en Bijdr. en Meded. Hist. Gen. XXXI (1910) 464-5, 479, 486, 489.

de Waard