Geschiedenis van de Nederlandse taal

8.3. Samenvatting

De laatste driekwart eeuw van onze taalgeschiedenis vertoont, dunkt ons, als opvallende kenmerk het streven naar een algemeen beschaafd Nederlands en een aanvankelijke teruggang van de dialecten. De convergentie naar een algemene standaardtaal heeft echter gaandeweg plaatsgemaakt voor een divergentie en de hernieuwde levenskracht van de dialecten. De vijf bezettingsjaren hebben weinig of geen directe invloed op de Nederlandse taal gehad. Een uitgesteld effect van de oorlogsjaren is pas veel later, in de late jaren zestig en daarna, merkbaar geworden. Onvoorspelbaar is vooralsnog de invloed van de vele allochtonen in Nederland, evenmin als te overzien is wat het gevolg van de migratie en mobiliteit van de Nederlandse bevolking zal zijn. Vernieuwingen van de laatste decennia zijn stellig de jongerentaal en de vergaande invloed van de audiovisuele media (zie ook Van Sterkenburg 1989). Allereerst is dat in de woordenschat te merken: met zekerheid zijn woorden als hamvraag, hersengymnastiek, jeugdsentiment, regelneef, vertrossing en veel populaire uitdrukkingen afkomstig van radio en televisie (Van Gelder 1993).

Ook de verbreiding van de zogenaamde Gooise r is hierop terug te voeren.

Streven naar regelmaat, eenvoud en efficiëntie zijn factoren die naar ons gevoelen opvallend zijn in de Nederlandse morfologie van de laatste vijftig jaar. De aandacht die we in paragraaf 8.2.2. daaraan besteed hebben is vooral op materiaal uit de laatste decennia gebaseerd, niet alleen omdat uit die periode meer gegevens beschikbaar zijn, maar ook omdat de meest spectaculaire ontwikkelingen zich in die tijd schijnen voor te doen. Syntactisch verandert het Nederlands nauwelijks merkbaar. Zeker is de invloed van informele taal en dito constructies opmerkelijk, maar een spreektaalverschijnsel als de herhalingsconstructie is nooit zichtbaar in geschreven taal. We hebben in dit geval te maken met een algemeen voorkomend verschijnsel, waarop door verschillende taalkundigen de aandacht gevestigd is in de hier behandelde periode, maar graag zouden we willen weten hoe lang die constructie al in onze taal voorkomt. De onachterhaalbare tijd maakt veel interessants echter ontoegankelijk.

Ook een verklaring van taalveranderingen stelt ons voor moeilijkheden. We komen er niet wanneer we de vervanging van de woordgroep ter plaatse door het algemeen gebruikelijk geworden ter plekke in de jaren zeventig of de onnodige vervanging van plaats door locatie aan mode toeschrijven. Immers, hoe is die mode dan weer te verklaren? Zo blijven we met veel vragen zitten en niet alleen op lexicografisch gebied. De verbreiding van de Gooise r is begrijpelijk, het ontstaan ervan niet. De verzuchting van de beoefenaars van de historische taalkunde dat we zoveel niet weten en ook nooit zullen weten, geldt evenzeer voor de beschouwer van het eigentijdse Nederlands. Het zij zo.