Van Brabant die excellente cronike

¶ Dat .xxxij. capitel. Vanden vromen Henric den eersten hertoge van dien name die die wapen bi hem gefigureert aen nam. Ende hoe die Soudaen theylighe lant weder conquesteerde, ende vanden groten cruysuaet gheordineert op die sarasinen, met meer ander

DEse Henric deerste hertoge van dien name nam weder aen dye eerste wapene van Brabant, te weten den schilt van sabele met die gulden leuwe. Omtrent dese tijt .te weten int iaer xi.C.lxxxvij. so wan Saladijn die soudaen oft coninc van Babilonien de stadt van Jherusalem ende wert bi gods ghehingen dat heylich lant wter kersten handen weder genomen daert omtrent lxxx. iaren onder gheweest hadt van Godeuaerts van Billioen tijde Twelc god gehingde ouermits die ouerulodicheit vanden sonden die vanden kerstenen int heilich lant geschieden onder waerlike ende geestelike. Dese soudaen als hi doot was ende men hem ter aerden brochte, hadde hi aen een glauie doen hangen een swart cleet, ende dair ginc een voor mit een horen blasende ende roepende Die bedwinger van Asien wt alle zijn landen en draecht niet met hem dan dit cleet Ons kersten tot een exempel dat wi ons tijtlic goet niet mit ons dragen en sullen.

[fol. 112v]

¶ Daer na inden iare ons heren .M.C. ende .lxxxviij. Clemens die paus van Romen die .iij Frederic die keyser van Romen die eerste hebben gheboden ende in geset een generale cruysuaert om weder te recupereren ende in te winnen die heilige stadt van Jherusalem Ende seynde tot Mens opten Rijn een legaet genoemt Henric die tvolc in duytslant soude vergaren. Van welcker heyruaert de principael capiteynen ende princen geweest sijn, Frederick deerste van dier name keiser van Romen, Philips coninc van vrancrijc Rijchaert coninc van Engelant. Die hertogen van Beyeren ende van Sassen Coenraet hertoge van Oostenrijc. Frederic hertoge van Swauen Henrick hertoge van Lothrijc ende Brabant. Philips graue van vlaenderen. Floris graef van Hollant. Dirck graue van Cleue Otto graue van Gelre, met veel ander vorsten ende princen Comende in calabrien vraechde die keiser den abt ioachim die seer geleert was ende begauet met den geest der prophetien, hoe dye cruysuaert voleynden soude. Hi antwoorde aldus Op dit pas en sullen die kersten niet veel proficeren int heilige lant, ende ghi keyser sult verdrencken eer ghi weder om comet Die keyser dit horende maecte zijn reyse mitten heren voornoemt door bulgarien ende tooch bouen sinte Joris arm omme na theilge lant Ende nam crachtelijc in vele steden ende sloten totter woestinen Sur genoemt mer die heylige stadt van Jherusalem en mocht hi niet crigen Waer om dat hi beleide den stercke stadt van egipten geheten Damiaten, gelegen opter riuieren vander Nile, om altijt een hauen te hebben int heylige lant te comen Mer want de stadt seer sterck was van toornen ende bisonder op die hauen int ancomen vander stadt, want dair ysere ende sware metalen raexen onder dat water gingen van dene toorne totter andere, mits welken de hauen ende stadt onwinlic was, ende die burgeren des te stouter So heeft ten lesten Willem graef Floris van hollant ander sone mit die van haerlem eenen nieuwen raet geuonden ende dede maken onder aenden rugge van sijn scip een stalen sage mit scarpe tanden ende verwachte den wint ende stroom, ende quam crachtelic gezeylen op die raexen vander hauen, ende ouer mits den groten last van tscip borsten de raxen an stucken, ende brochten also alle der kersten princen schepen in die hauen vander stadt van damiaten De keyser aenmerckende dat alsulken swaren ende onwinliken stat door cloecheit ende wijsheit Willems graef floris soon ingenomen was begaefde hi hem mit keyserlike giften, ende maecte hem ridder ende beual den princen ende grauen van hollant onder des keysers banier te rusten ende te staen. Voort gaf hi den vromen poorters van Haerlem totten .iiij. sterren die si in hoer schilt voerden een silueren swaert Ende de patriarck van Jherusalem gaf hem daer toe dat cruys, om dat si hem also cloekelic ende vroom gehadt hadden int innemen vander stadt van Damiaten

¶ Daer na inden iare ons heren M C. ende xc. geschiedet dat die keyser inden somer alst seer heet was ende hi vermoeyt was inden wege, ginck in eenen riuier om hem vanden swete te reynigen ende te dwaen ende hem wat te vercoelen, ende verliet hem daer op dat hi wel swemmen conde ende quam inden stroom die so groot viel dat hi den keyser werp tegen een clippe onder dat water, dat hi verdrencte als die heremijt ende abt Joachim voor geseyt hadt Ende wert met groter rouwen begrauen in sinte Peters kerck inder stadt van Antiochien.

[fol. 113r]

¶ Die voorscreuen hertoge Henric nam te huwelick vrou Machtelt des grauen Matheus dochter van Bolonien oft Bonen daer hi .vi. kinderen aen wan alst Henrick die na hem hertoge bleef ende Godeuaert diemen heet van louen, een dochter die Marie heet ende troude den vierden keyser Oto, die ander troude graue Otto van gelre, die derde die troude die graue van Aluerne in vrancrijcke Ende die vierde dochter geheeten Machtelt troude die palsgraue opten Rijn ende daer nae troudese graue Floris van Hollant. Ende graef Willem van Hollant haer sone wert nader hant gecoren coninc van Almanien die verslagen wert vanden vriesen Haer ander sone heet Floris die de vlamingen te westcappele verwan., ende hadde een dochter die wert grauinne van Henegouwe. Vanden voorscreuen hertoge Henrick daelde ooc Henrick van Herstal. Jnt tweede iaer van hertoge Henric so destrueerde hi dat casteele van Duras inden gront ende dair maecte hi dat weder int .vi. iaer Doe voer hi met groter heyrcracht tegen graue Gheraert van Loon verbarrende ende des truerende sijn lant Waer af de sake was de voochdije van Sintruyden, welcke stadt hi belach ende beuacht seer vromelic

¶ Jtem int .xviij. iaer van sinen hertochdom vinc hi graue Otte van Gelre, twelck Dieric graue van Hollant qualic nemende om dat graue Otte sijn goede vrient was, stac alle sijn macht te samen van vele goeder mannen ende quam daer mede voor Tshertogenbossche, dair hi mit geweldiger hant in quam opten .vi. dach van September, ende vinck aldaer Willem den eersten here van Parwijs ende henric van Cuyck des hertogen van Brabants broederen mit somige ridderen ende knechten, ende meende mit die geuangen in hollant te trecken. Hertoge Henric werts gewaer ende versaemde haestelic een grote macht van sinen volcke, ende is den graue van Hollant geuolcht om hem sinen geuangen weder te benemen. Als graue dirc dit vernam dat hem die hertoge aldus veruolchde, dede hi van grootmoedicheit sijn banieren ontwinden ende vertoefde hem in een dorp dat Hoesden heet ende sette hem daer te were, mer int einde creech de hertoge victorie ende die graue van Hollant wert daer geuangen. Mer hi was hem genadich den leeuwe gelijc die ouer die verwonnen goedertieren is, ende daer wert pays gemaect tusschen den hertoge ende den graue van Hollant, ende die graue gaf den hertoge voor sine schade die hi hem gedaen hadde .ij.m. marc siluers. Ende die graue van Gelre creech te wiue des hertogen dochtere

¶ Jn desen tide waren die werelt verlichtende die heylige sinte Dominicus veruolger der heretijken ende began die ordene vanden predicaren Ende die vuerighe sinte Franciscus dye began die ordene vanden minrebruederen

Jtem corts daer na in stelde Albertus patriarck van Jherusalem die ordene van onser vrouwen broederen inden berch van carmelen. Ende Guillelmus van Parijs die ordene vanden Agustinen. Jtem die orden vanden duytschen heren van Pruyssen, ende die orden vander heyliger drieuoudicheit begonsten alle in dier tijt

Oock leefde in dien tijden sinte Maria van oyguies ende meester Jacob van Vitry, daer int eerste boeck af geseyt is.

[fol. 113v]

¶ Hoe dat hertoge Henrick met vele ander heren wonnen die grote stadt van Baruth, ende daer na Constantinopolen. etcetera.

ENde int iaer .xi C.xciiij. nam hi dat cruce aen onder den derden paus Jnnocentius ende track met Coenraert den eertsbisschop van Mens ende met veel anderen te Jerusalem waert, ende was capiteyn vanden kerstenen ende hy hielp beuechten ende winnen de machtige stadt van Baruth, so dat die heyden vlieden mosten. ende daer na hielp hi winnen Constantinopolen Ende graue Boudewijn van Vlaenderen ende van Henegouwen wert dair gemaect keyser van Griecken alsmen screef .M.CC. ende .iiij. DaerHH na keerde hertoge Henrick weder te lande

¶ Jtem in sijn .xxviij. iaer alsmen schreef xij.C. ende .xij. opten heyligen Ascentie dach te Tercie tide wan hi die stadt van Ludick, ende quam daer in met grooter machte, ende grote manslachte geschiede daer, ia veel vrouwen ende kinderen werden daer ghedoot ende verdroncken vrouwen ende maechden werden geuioleert. Veel nochtan religose ende duechdelike maechden ende vrouwen werden bi groter miraculen daer af behoet, also onse here openbaerde sinte Marien van oyguies. etcetera. Groten roof geschieder ouer geestelike ende waerlike personen also dat die kercken ooc niet ghespaert en werden, ia den outaer van sinte Lambrecht was geuerwet met bloede Als dit geschiet was so hielt bisscop Huge van Ludic een sente ende vergaderinge

[fol. 114r]

vander clergien in die stadt hoeye ende daer dede hi hertoge Henric swaerlic inden banne om der voorscreuen misdaet wille Maer lange daer nae werdet pays gemaect tusschen den bisscop ende den hertoge die der kercken grote beternisse dede. Jnt iaer na dat hi Ludic wan so destrueerde hi Tongeren ende stichte roof ende brant daer omtrent. Mer int wederkeeren tusschen Montenaken ende Landen opt velt te Seps wet hi van den voorscreuen bisscop van Ludic ende vanden graue Lodewijck van Loon belaecht die met groten heyre op hem quamen ende versloeghen wel twee duysent mannen van sijnen volcke die meesten deele waren van Louen ende Liere. Ende veel werden daer geuangen, so dat die hertoge met luttel lieden most de vluchte nemen Twelc so men meent de wrake gods was ouermits der voorgaende misdaet, sonderlinge gedaen tegen die heylige kercke. Daer nae trocken die bisscop ende die graue tot Leeuwen ende Landen ende verbrandent

¶ Jtem int iaer .M.CC. ende .xiij. coninc Philips van vrancrijke die tweeste die sinte Lodewijcx des conincx oude vader was, beriep tot Soysson eenen groten raet van eedel mannen, daer hertoge Henrick bi was. Ende also sijn eerste huysvrouwe ghestoruen was so gaf hem de coninc Philips te huwelic vrouwe Marie sijn dochtere, daer hi aen wan een dochter die namaels wert grauinne van Cleue. Jtem int selue iaer als hertoech Henrick te Bruessel lach soe quamen daer voor leggen met machte graue Ferrand van Vlaenderen, die graue van Saelberghe, des conincs broeder van Engelant, dye graue van Hollant, die graue van Bonen, daer si veel volcx lieten Ende dit beleg geschiede om datse den hertoge dwingen wilden dat hi coninc Philips van Vrancrijcke die sijn sweer was niet helpen en soude tegen hem, want coninc Philips dye wilde Vlaenderen dwingen, ende hy hadt daer te voren den graue van Vlaenderen grote scade gedaen want hi hielt veel steden in Vlaenderen daer hem hertoge Henrick behulpich toe gheweest hadde

¶ Oec hadde coninc Philips veel scepen mit wapenen ende engyen ter orlogen dienende tot Ghent geladen, ende lagen int zwijn om ouer te varen op Engelant mer si werden met groter listicheyt van den Engelschen ghenomen

¶ Als hertoge Henrick aldus was belegen om sijn voor gedaen verlies seer droeuich als een heer die sijn volc seer liefhadt, so versekerde hi den graue van Vlaenderen ende sijn adherenten als den coninc van Vrancrijcke niet behulpich te sine, ende liet hem daer toe sijn twe sonen te ghisele, mer corts werden si hem weder gheleuert

¶ Jn desen tijden waren vergadert in Almanien .xx. dusent kinderen die tcruce aen namen ende vermaten hem dat heylich lant weder te crijgen Mer die duuel bedroochse, want als si quamen ter zee so werden si vanden zeerouers gheuangen ende vele verdroncken ende veele vanden sarasinen vercocht

¶ Jtem desgelijcx vergaderden in Spaengien veel dusent scaepherders ende quamen te Parijs in vrancrijke ende verdoruen alle die goeden der clergien ende der gheestelicheyt, waer af hem dat gemeen volc verblijde, mer als si der leecken lieden goeden ooc begeerden te rouen doe werden si verslagen

[fol. 114v]

¶ Jtem int iaer .M.CC. ende .xiiij. quam keyser Otto die vierde te Maestricht ende hi nam te huwelijc hertoch Henricx dochter geheten Marie Ende also de keyser beraden was metten graue van Vlaenderen te striden opten coninc Philips, so bracht hi hertoch Henrick ooc daer toe met hem ooc verbont te maken, want die coninc van Engelant hem dair toe versocht hadde So vergaderden si al te samen mitten voorscreuen vier grauen bi Doornijcke aen die brugge van Louines met groten heyre tegen de macht des conincx van Vrancrijcke.

¶ Vanden groten stride die voor Doornijcke geschiede daer die grauen voor seyt gheuangen werden. etcetera.

DJe coninc van Vrancrijcke aensiende die grote menichte sijnre vyanden stercte sijn volc ende verwectese om striden want sijn sake rechtuerdich was ende dye keyser was inden banne vanden paus Ende de coninc dede doe lesen somige psalmen om victorie te hebben. als Benedictus Expugnat Domine in virtute tua. Ende hi ghinc selue in een kercke daer bi gode biddende met tranen, stellende sijn hope op god, want sijn vianden op dye tijt veel stercker waren dan hi. Ende het quam tot eenen strijde die seer vreeslic begonnen wert. De lucht wert veruolt mitten gheschutte vanden artchieren, de aerde beefde vanden gedrussche der lopender peerden die so snellijc op malcander in een gedrongen liepen datter menige ter aerden viel, groot volc wertter verslagen, mer die coninc Philips had victorie door gods verhengenisse, ende die vier grauen werden geuangen, twelc alte groten volck coste Maer die keyser ende hertoge Henrick met haren volcke hielden hem so vast in een datse niet geuangen en waren mer si ontuloden ende haer volc wert vele verslagen. Coninc philips hielt sonderlinge lange geuangen den graue van Vlaenderen ende den graue van Bonen dat hi sinen wille van hem lieden had

¶ Dese coninc philips was seer victorioes ende die alder vroomste die na den groten Karle in vrancrijke geregneert hadde, want hi veel striden wan in sijn leuen Ende op die selue tijt als hi dese victorie bi Dornijcke hadde so hadden beyde sijn sonen in verscheyden steden in vrancrijke ooc strijt ende victorie tegen haer vianden. Ooc leestmen van coninc philips van Vrancrijcke dat hi twemalen track ouer tmeer op die ongelouige die vromelic beuechtende. etcetera.

¶ Jtem hertoge Henrick voorseyt van Brabant wan ende destrueerde in zijn ouderdom Randenrode bi beuel des .ix. paus Gregorius, want het waren alle ketters ende quade heretiken

¶ Omtrent den seluen tijde te weten int iaer ons heeren .M.CC. ende .xxxiiij so wasser een ghemeen cruysuaert op die onghelouighe Stadigers. Ende Henrick dye outste sone van hertoge Henric was capiteyn vanden gecruysten volcke van verscheyden landen. Ende also track hi op die Stadigers, die welcke als si vernamen so groten volck op hem te comen om te beuechten, soe maecten si hem seere sterck in groter menichten ende ordineerden hem in battaylgien te staene voor scerp ende achter breet, so datse seer qualijken te becomen waren want si hielden hem

[fol. 115r]

seer vast in een, so datter seer geuochten wert Mer int eynde met subtilen rade ende groten arbeyde ende alre meest bider gracien gods so werden si gheschoert ende verstroyet ende waren meest alle ghedoot ende verslagen, meer dan dusent mannen, behaluen wijuen ende kindren die sonder ghetal waren die alle gedoot waren. Aldus dancten onse lieden gode vander victorien ende keerden elck weder int sijne

¶ Ende int naeste iaer daer na soe wert hertoch Heynrick met eender siecten beuangen so swaerlijck dat hi die bitter doot ghesmaect heeft ende sterf te Colen als hi .xlviij. iaren hertoge had geweest. Ende hi wert gebracht tot Louen daer hi begrauen wert in sinte Peters kercke int midden vanden choor. Ende in die selue plaetse leydt oock vrouwe Marie keyserinne van Rome sijn eerste dochter. Ende vrou Marie sijn leste huysurouwe die leyt tot Hafflignem in die abdye

¶ Hier mede so swijghe ick van desen hertoghe Henrick van Brabant, achterlatende somige gesten die niet auctentijck en sijn Ende sal voort bescriuen van sijnen sone den tweesten hertoge Henric van dien name van Brabant.

¶ Jtem noch in des voorseyden hertoghe Henricx tijden so leefde dye paus Jnnocentius de derde die seer orbaerlick was der heyliger kercken. Hi destrueerde veel heresien of ketterijen ende hi maecte veel rechten ende decretalen Ende hi hielt dat consilium van Latranen te Rome, daer vergadert waren M.CCC.xv. prelaten.

¶ Jtem ooc leefde in dien tijden sinte Elyzabeth lantgrauinne van Doringen, ende si was des conincx van Hongerijen dochter, gode dienende in wonderliker heylicheden des leuens

¶ Jtem sinte Lodewijc die coninc van Vrancrijcke leefde doe, ende sinte Lodewijck die minrebroeder ende die bisscop van Tholosen, ende hi was des ander sinte Lodewijcx ooms sone, geboortich totten conincrijcke van Sicilien ende totten lande van Angouwen

¶ Jtem die heylige stadt van Jerusalem wert vanden Sarasijnen ghedestrueert totter aerden toe, wtgenomen den tempel ende Dauids stadt