Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

[p. 111]

36 Een venusdierken heb ic uutvercoren

Loflied voor de geliefde.

1,1	venusdierken: schatje
1,2	nu terstont: nu
1,3	wil ic vruecht oorboren: zal ik plezier vinden
1,8	This recht: Terecht
2,2	Twee oogjes, waar je meteen verliefd op wordt
2,4	So: Daarnaast
2,5	niet rebel: niet eigenzinnig
2,7	creatuere: wezen
3,1	Daarbij heeft zij een edel gemoed
3,3	In het plezier maken is ze buitengewoon
3,4	mijn dage: in mijn hele leven
3,5	voysgheclanc: stemgeluid
3,7	Ghefaetsoeneert: Gevormd
	ymagie: (kunstig) beeld
4,3	bestieren: gedrag, reactie
4,4	desperaet: wanhopig
4,5	Mocht ic met haer: Mocht ik met haar zijn
4,7	Vreugde en genot zou ik kennen!
5,1	gent: bekoorlijk
	breeden: vermeerderen
5,4	wederpaer: vriendin
5,5-6	Het enige ‘tekort’, lief, dat ik bij u ontdekken kan, is dat u mijn geluk steeds toe doet nemen
5,7	mach: kan
	verleeden: vervelen

Hier demonstreert een auteur overtuigend zijn vakmanschap door een zwierig loflied int amoureus te maken dat voldoet aan allerlei vereisten uit de poëtica van de rederijkers: een stokregel als besluit van elke strofe, een prince-strofe, een consequent aangehouden rijmschema en het gebruik van een aantal typische rederijkerswoorden (venusdierken (1,1); gent (5,1); Frans getinte rijmwoorden (vooral in strofe 3)). Ook inhoudelijk bevat het lied typische elementen van de zestiende-eeuwse liefdeslyriek: de geliefde beantwoordt helemaal aan het bekende schoonheidsideaal (strofe 1-3), waarbij juist ook haar zangkunst geroemd wordt (zie ook 104:4,9; 106:3,1-3; 133:1, 2 en 4). Strofe 4, waarin de auteur om een welwillende reactie van de

[p. 112]

aanbedene vraagt, lijkt wat uit de toon te vallen, maar zo'n strofe in mineur hoorde ook bij de vereisten van het genre.

al 36 komt nog een tweede keer in de bundel voor, namelijk als al 212. De verschillen tussen de twee versies betreffen bijna uitsluitend de spelling (zie de commentaar bij al 212).

Een venusdierken moet tot aan het begin van de zeventiende eeuw gezongen zijn geweest. De liedtekst is viermaal elders overgeleverd en er is een zevental geestelijke contrafacten bekend die het lied in de wijsaanduiding noemen, zowel uit katholieke als protestantse hoek. Een daarvan, het nieuwjaarslied Ontwaeckt (n)u Israel doet op u ooren, is zelf heel bekend geworden. Van Een venusdierken zijn drie meerstemmige zettingen bekend, onder meer in een Duitse muziekdruk (Egenolff, 1535). Ook zijn er bewerkingen voor de luit en de citer overgeleverd.

De melodie is tientallen malen in de contrafactuur gebruikt en werd onder meer genoteerd in Fruytiers' Ecclesiasticus (1565, nr. 24).

Literatuur: Van Duyse 1903-1908, dl. 1, p. 556-559; Vellekoop en Gerritsen 1972, dl. 2, p. 26-27 en 152-153; Repertorium 2001, t1721, m0197.