Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

45 Een ridder ende een meysken jonck

Ballade. Door een list wordt een ridder ertoe overgehaald zijn liefde te erkennen en de moeder van zijn kind te trouwen.

1,2	Op: Bij
2,1	stout: dapper
2,3	stoet: staat
3,2	Dat bevreemdt me niet
4,3	Wacht u: Pas op
4,4	scheynde: in het verderf stort
5,2	Hoger dan welke berg ook
5,3	in dale: naar beneden
5,4	Dat is mijn streven
7,3	thol: de holte
7,4	bast: strop (eig. het van boomschors vervaardigde touw)
11,2	Wees mijn leven genadig
11,4	met uwen kinde blijven: een kind van u dragen
12,4	Cost ic: Kon ik
	ghebringhen: overhalen
13,2	snode: onaanzienlijk
14,3	Als: Zoals
	int aenschijn: duidelijk
15,1	gheware wert: merkte

[p. 126]

15,2	bleef draghen: droeg
15,4	te grave: naar het graf
16,1	vrij: adellijke
16,2	van waerden: van goede naam
16,3	Helaas, zij die een kind van u droeg
17,4	grauwe: grijze
18,4	valscher: onbetrouwbare
19,1	heyden: veld
20,1	bruynen: gepolijste (waardoor het metaal bruin werd)
20,4	Van: Door
21,2	onder u side: aan uw middel
23,2	papen: priesters
23,4	vigelie: dodenmis
24,2	staen in bare: liggen op de lijkbaar
25,3	loech: lachte

‘Een onzer fraaiste’ verhalende liederen, noemde de bekende liedonderzoeker Kalff deze ballade. Het is inderdaad een prachtig verhaal met levendige gesprekken, sprookjesachtige motieven en een scherp inzicht in de menselijke psychologie. De eerste strofe kondigt in een notendop de dramatische gebeurtenissen aan: de ridder en het meysken jonck verschillen in sociale stand en levenservaring; zij bevinden zich aan de oever van een rivierken, bij uitstek een plaats voor een amoureuze ontmoeting, maar als het gesprek op trouwe liefde komt, logenstraft het stilstaande water de beloften van de ridder (het zweren bij het water dat naar de zee stroomt was een bekend motief in eedformules). De ridder doet zich niet beter voor dan hij is en het lot van het meisje verschilt dan ook niet van dat van haar voorgangsters. Maar dan komt haar broer haar te hulp, die kennelijk rekent op de hevige schuldgevoelens die bij een normaal mens opkomen, als hij hoort van de dood van een medemens die hij slecht behandeld heeft. Inderdaad reageert de ridder als gewenst: als hij haar levend vindt, is hij zo opgelucht dat hij zweert haar te trouwen, ondanks het standsverschil.

De vorm van het lied suggereert dat het afkomstig is uit een oude traditie, zie onder meer de assonerende rijmen (b.v. keyserinne: ghebringen (12,2 en 4)) en de uitbreidende herhaling (de verteltechniek waarbij een zin eerst met een kleine wijziging herhaald wordt, voordat de volgende stap in het verhaal verteld wordt (bijvoorbeeld 5,1-3 en 6,1-2)). Toch is het lied in deze vorm niet eerder dan in het Antwerps Liedboek te vinden. Het schijnt een versmelting van twee wijdverbreide balladentypen te zijn, ‘De Schijndood’ en ‘Ridder en Maagd’, elk in talloze varianten en in tenminste twaalf talen overgeleverd. Elders loopt het verhaal van de ridder en de maagd tragisch af, maar in

[p. 127]

dit lied brengt de list met het schijndode meisje het verhaal tot een gelukkig einde.

In het Aemstelredams amoreus lietboeck (1589) komt Een ridder en een meysken jonck voor met als wijsaanduiding Op enen morgen stont om de Mey so wast (al 133). De Souterliedekens geven een melodie voor zowel al 45 als voor al 133 (het hier gebruikte Souterliedeken 14 resp. Souterliedeken 81). Deze twee melodieën tonen onderlinge verwantschap en zijn van oorsprong vermoedelijk Frans (zie commentaar al 133).

Een ridder en een meysken jonck was ook in de Nederlanden zeer geliefd, getuige ettelijke tientallen contrafacten die er op werden gedicht, tot in de zeventiende eeuw toe: vooral doperse en katholieke geestelijke liederen, maar ook rederijkersliederen en een enkel liefdeslied. Het lied is, behalve in Nederland, in Midden- en Noord-Europa tot in de twintigste eeuw populair gebleven in de mondelinge overlevering. In het Meertens Instituut worden tientallen veldwerkopnamen bewaard, waaronder varianten als De ruiter met zijn blanke zwaard, 'k Heb gespeeld al met mijnheer de graaf en Toen Carolina over 't vallebrugje kwam.

Literatuur: Kalff 1884, p. 176-180; Van Duyse 1903-1908, dl. 1, p. 156-160; Deutsche Volkslieder 1954, dl. 3/2, p. 1-65 en 106-127; Van de Molen 1968; Vellekoop en Gerritsen 1972., dl. 2, p. 34-35 en 158-160; T.J.M. Vermeulen 1972; Herchert 1996, p. 63-64; Repertorium 2001, t5476, m0195.