Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar (2004)

Informatie terzijde

Titelpagina van Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar
Afbeelding van Het Antwerps liedboek. Deel 2. CommentaarToon afbeelding van titelpagina van Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (5.01 MB)

Scans (39.50 MB)

ebook (5.88 MB)

XML (1.57 MB)

tekstbestand






Editeurs

Dirk Geirnaert

Louis Peter Grijp

Hermina Joldersma

J.B. Oosterman

Dieuwke E. van der Poel



Genre

poëzie

Subgenre

gedichten / dichtbundel
liederen/liedjes


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

(2004)–Anoniem Antwerps liedboek–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

72 Het viel een coelen douwe

Dageraadslied.

1,3 huebscer: mooie
1,5 om bevanghen: om te omhelzen
2,1 beheynde: bijdehand
2,3 op een eynde: uiteindelijk
2,5 bi den ander: bij elkaar
2,6 Die tijd leek hun helemaal niet lang te duren!
2,7 Maar de wachter bevond zich reeds op de toren
2,8 hief op: hief aan
3,2 (De minnaar doet een poging om de wachter om te kopen)
3,3 Ik vind haar een pracht van een vrouw
3,4 En daar heb ik geen spijt van
3,6 Ze brengt me totaal van de wijs
4,3 valckenoogen: (de ogen van een valk werden als erg mooi beschouwd)
4,4 morghensterre: (conventionele aanduiding van de geliefde; eig. de planeet Venus (die in de vroege ochtend helder schijnt))
5,3 noten mischaten: muskaatnoten
5,4 nagelkijns: kruidnagelen
5,8 Hopend op een opgewekte en losse stemming!

[pagina 184]
[p. 184]

De dichter die de tekst van Het viel een coelen douwe maakte, heeft flink geput uit het uitgebreide arsenaal aan vaste motieven, beelden en formuleringen dat in talrijke andere laatmiddeleeuwse liefdesliederen voorkomt. Veel van deze traditionele elementen horen bij het genre van het dageraadslied: de scheiding van de geliefden bij de komst van de nieuwe dag speelt een belangrijke rol. De geliefden worden gewaarschuwd door het lied van de wachter (2,8), dat echter niet (zoals bijvoorbeeld in al 74:5) geciteerd wordt. Dat de jongeman door omkoping probeert de wachter het zwijgen op te leggen, is ook een bekend motief (zie bijvoorbeeld al 86:5). Opvallend zijn de overeenkomsten tussen al 72 en 74, waarbij het laatstgenoemde lied de ontlenende partij is (72:1 en 74:1; 72:2 en 74:4; 72:3 en 74:6, zie ook hierna en de commentaar bij al 74).

Het lied bevat nog andere traditionele elementen, die echter niet specifiek zijn voor het genre van het dageraadslied: de openingsregels sluiten aan bij de traditie in de liefdespoëzie om een minnaar uiting te laten geven aan zijn jaloersheid op de dauw, die de geliefde wèl mag beroeren; strofe 4 bevat een conventionele schildering van de vrouwelijke schoonheid (een blanke huid, mooie en heldere ogen, een rode mond) en ook het beeld van de twee bomen met nootmuskaat en kruidnagel (strofe 5) is in verscheidene Nederlandse en Duitse liederen terug te vinden (zie ook al 97:8-9 en 129:10-11). De twee specerijen symboliseren daarbij meestal het zoete en het bittere van de liefde, hier is deze symboliek echter vervaagd. Veeleer kenschetst de jongeman zijn goede afkomst door het noemen van de kostbare en bijzondere specerijen bij het hof van zijn vader.

Door deze vermenging van motieven is al 72 geen doorsnee dageraadslied; opvallend is vooral de positieve toon in de woorden van de minnaar (strofe 3-5). Het samengestelde karakter van het lied lijkt ook naar voren te komen in de vorm: de eerst twee strofen hebben een strak rijmschema dat echter in strofe 3-5 veel losser gebruikt wordt.

 

Het viel een coelen douwe moet een oud lied zijn. Al in de vijftiende eeuw werd er een vergeestelijking van gezongen, het kerstlied Het viel een hemels douwe / op een jonc maechdelijn. Er zijn ettelijke tientallen contrafacten uit de zestiende en zeventiende eeuw bekend, vooral uit het katholieke en ook wel uit het doperse domein. Daarbij dacht men overigens eerder aan het kerstlied dan aan de ballade, want in de wijsaanduidingen wordt de dauw vrijwel steeds hemels genoemd, niet koel of edel (zoals in de enige paralleltekst in de Amoreuse Liedekens). Zelfs in het wereldlijke al 74, dat de eerste strofe van al 72 navolgt, is de dauw hemels. Het kerstlied is tot in de negentiende eeuw in de mondelinge traditie gezongen.

De melodie kan men vinden in het Devoot ende profitelijck boecxken

[pagina 185]
[p. 185]

(1539) nr. 14), voor het genoemde kerstlied. Alleen hier is in de wijsaanduiding sprake van coelen dauw. Bij de ritmisering van de melodie hebben we gekeken naar andere versies: Souterliedeken 54 (zie al 74) en een meerstemmige zetting van het kerstlied door de Luikse componist Jean de Lattre.

In de zeventiende eeuw lijkt men te zijn uitgekeken op deze melodie. In katholieke contrafacten wordt deze dan vervangen door andere melodieën, hetzij bestaande of voor de gelegenheid nieuw gecomponeerde. Toch raakte de oude melodie niet helemaal vergeten, getuige een notatie in Theodotus' Paradys der gheestelycke en kerckelycke lofsangen (1638).

Literatuur: Van Duyse 1903-1908, dl. 1, p. 321-322 en dl. 3, p. 1874-1879; King 1971, p. 33; Vellekoop en Gerritsen 1972, dl. 2, p. 48 en 178-179; Vellekoop 1985; Bonda 1996, p. 309; Repertorium 2001, t2876, m0314.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken